Архив ангилал

1992 оны Үндсэн хуулийн анхны хэлэлцүүлэг намын тухай бүлгээр эхэлж байсан бол энэ удаагийн ч бас нам байгуулах тухай заалтаар эхэлж байна. Тэр нь Үндсэн хуулийн 19.1-д “Нам иргэдийн улс төрийн хүсэл зоригийг илэрхийлж, улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулна” гэсэн нь заалт юм.

Эл заалтыг жижиг намуудыг шахах, шинээр нам байгуулах болом ж ийг х язгаарлах, иргэдийг улс төрждөг байдал руу улам түлхэх зэрэг олон сөрөг дагавартай байна гэж УИХ-ын гишүүд шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Мөн УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү “Улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулах гэдэг нь тодорхойгүй, хоёрдмол утгатай байна. Бодлого нь улсын хэмжээг хамрах юм уу, бүтэц нь улсын хэмжээнд байгуулагдсан байх ёстой юу гэдэг нь ялгарахгүй байдалд хүргэх биш үү” гэсэн юм.

Үндсэн хуулийн эх баригчаар ажиллаж буй Д.Лүндээжанцан түүний асуултад “Улсын хэмжээнд гэдэг нь бүтцийн тухай ойлголт бишээ, улс орныг хамарсан бодлого баримталж ажиллахыг илэрхийлж байгаа юм. Энэ бол дэлхийн жишиг” гэж тайлбарласан.

Д.Лүндээжанцан гишүүн ийн тайлбар хийсний дараа ч гишүүд ойлголцохгүй маргалдсаар байв. Тухайлбал УИХ-ын гишүүн Н.Оюундарь “Монголчуудын улс төрждөг, намаар хуваагддаг байдал хэрээс хэтэрлээ. Ялангуяа аймаг сумын хэмжээнд энэ байдал илүүтэй тэлж байна. Бензин авахдаа хүртэл “Ардын намын шатахууны түгээгүүрээс авахгүй, АН-ынхаас авна” гэж ханддаг болсон. Тиймээс энэ заалтаас улсын хэмжээнд гэсэн үгийг хасах саналтай байна” гэсэн бол Д.Тэрбишдагва гишүүн ХБНГУ-ын туршлагыг яриад тэнд шашны нам хүртэл үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж болдог жишээг гишүүдэд танилцуулсан. Харин тэдний эсрэг С.Бямбацогт гишүүн төслийн саналаа хамгаалж “зогссон”. Тэрбээр “Нам л юм бол улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулах шаардлагыг хангасан байх ёстой гэсэн үүднээс оруулж ирсэн санал” гэсэн юм. Түүний байр суурийг хамгаалж Д.Оюунхорол тэргүүтэй гишүүд тодорхой шаардлага хангаагүй олон нам байгуулагдаж улс төрийг бужигнуулдаг, компанийн болон нэг гэр бүлийн эрх ашгийг хамгаалах зорилготой үйл ажиллагаа явуулдаг болсон талаар шүүмжлэл өрнүүлэв.

МАН-ын бүлэг тус заалтыг дэмжсэн бөгөөд чуулган дээр ч энэ хэвээр нь батална хэмээн хайрцагласан боловч гишүүд нь чуулганы танхимд үл ойлгосон царай гаргаж байгаад бүлгийн дарга уурласан. Тэрбээр гишүүдийн дундуур явж бүлгийн байр суурийг гишүүн бүрт сануулж буй харагдсан.

Гишүүд үг хэлж дууссаны дараа Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн заалт бүрийг гар өргөж баталъя гэсэн С.Бямбацогт гишүүний горимын санал бас л маргаан дэгдээв. С.Бямбацогт төдийгүй УИХ-ын дарга ч өнгөрсөн мягмар, лхагва гарагт байнгын хороо болон чуулганы хуралдаан дээр зарим гишүүний санал өгөх төхөөрөмж ажиллаагүйгээс ажил гацсан учраас хугацаа алдсан, зарим нь санаатайгаар хуруугаа уншуулаагүйгээс санал дахих болдог зэрэг “зовлон” тоочиж гар өргөж санал тоолохыг ухуулж эхлэв. Нөгөө талд нь АН-ын төдийгүй МАН-ын зарим гишүүн “Үндсэн хуулийг УИХ-аар хэлэлцэх журмын тухай хуулиар нэг заалтыг гурван санал хураалтаар шийдвэрлэх учраас хугацаа маш их алдана. Төслийн болон ажлын хэсэг, байнгын хорооны саналыг дэмжих эсэхээр тус тусад нь гар өргөж тоолно гэвэл бүтэхгүй ” гэж эсэргүүцсэн юм. (Тус хуулиар Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлтөөр оруулах нэг заалтыг батлахдаа төслийн болон ажлын хэсэг, байнгын хорооны саналыг дэмжих эсэхээр тус тусад нь санал хураалт явуулж олонхын дэмжлэгийг хоёр удаа авсан саналыг дараагийн шатанд хэлэлцэх ёстой)

АН-ын зарим гишүүн С.Бямбацогт нарын горимын саналын цаана МАН-ын бүлгийн гишүүдээ хянах гэсэн оролдлого хавчуулагдаж байна гэж үзэж буйгаа хэлэв. УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү ч “Үндсэн хуулийг хэлэлцэх явцад гишүүдийг ирэх сонгуулиар барьцаалж байна гэсэн зүйл яригдаж байгаа. Магадгүй сонгуульд нэр дэвших эрх, гэмт хэргээрээ барьцаалагдсан байх. Тийм учраас хэн ямар санал өгөв гэдгийг хянахын тулд гар өргүүлэх гэж байгааг эсэргүүцэж байна” гэсэн юм.

Мөн МАН-ын бүлгийн зарим гишүүний зүгээс орчин техник технологийн дэвшил, УИХ-ын үйл ажиллагааны ололтоо бататгаад цахим төхөөрөмжөөрөө саналаа хураая хэмээн бүлгийнхээ хяналтаас мултрах аргаа “шургуулж” байв.

Дэмжигдээгүй заалтаа дахин санал хураалтаар "босгож" байна

Гишүүд удтал маргалдсаны эцэст Ц.Мөнх-Оргилын гаргасан “Гишүүн санал хураалт өгөхдөө цахим төхөөрөмж буруу ажиллаа гэж үзсэн бол тусгай тэмдэглэл хөтлүүлээд саналаа хүчинтэйд тооцуулаад явъя” гэсэн горимын саналыг дэмжсэн. Гэвч намын тухай заалтаар УИХ гурван цаг маргалдсан ч ганц заалтын цаана гарч амжилгүй үдийн цайндаа гарч одов.

Үдээс хойшхи хуралдаан 15 цагт зарласан ч гишүүдийн ирц хүлээж 15:30 цаг хүргэсэн бөгөөд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн эхний заалтаа баталж чадахгүй л байв. Санал хураалтын эхний оролдлого бүтэлгүйтсний “эзэн” өнөөх цахим төхөөрөмж болов. УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан, М.Билэгт нарын төхөөрөмж буруу заасан гэх шалтгаанаар эхний санал хураалтыг хүчингүй болгон дахин санал хураалт хийж унасан заалтаа “босгож” авав.

Ийн унасан заалтаа “татаж босгосоор” чуулганы хуралдаан үргэлжилж байна. Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт өөрчлөлтийн төсөл, ажлын хэсгийн санал, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал гээд 150 заалтаар санал хураах ажил хүлээгдэж байгаа. Үүнээс гадна Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хэлэлцэхэд нэг гишүүний үг хэлэх хугацааг 10 минутаар тогтоосон нь ээлжит бус чуулганыг сунжруулж байна. УИХ-ын ээлжит чуулган сарын дараа эхэлнэ. Тэр хүртэл хоёрдугаар хэлэлцүүлгээ дуусган, Ард нийтийн санал асуулгаа зохион байгуулж, гуравдугаар хэлэлцүүлгээр батална гэдэг бүрхэг харагдаж байна. Зарим гишүүний зүгээс намын тухай заалтыг дахин олон намын төлөөлөлтэй хэлэлцэхгүй бол маргаашаас Үндсэн хуулийн хэлэлцүүлгийг эсэргүүцсэн үйл ажиллагаанууд идэвхжихийг ч анхааруулж эхэллээ. Хэрэв эхний заалтаасаа Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд хандвал хэлэлцүүлэг жинхэнэ утгаараа дампуурах магадлалтай.

ЗГМ сонин