“Чанг Ан-д болсон 24 цаг” хэмээх түүхэн цуврал кино өнөөдрийг хүртэл Хятадын киноны “топ 10”-ийг тэргүүлсээр байна. Уг киноны үйл явдал Тан улсын үеийн нийслэл Чанг Ан-д өрнөх бөгөөд Түрэгийн цэргүүдийн бослогыг дарахаар зэхэж буйгаар эхэлдэг. Тангуд Түрэгүүдийг эзэлснийг эсэргүүцэн боссон сайн дурын шилдэг 50 түрэг баатрын дэд даамал Ма Гэ Ар-ын дүрд жүжигчин С.Ариунбямба тоглосон юм. Энэ нь хоёрдугаар гол дүр буюу эсрэг талын гол дүр аж. Уг киноны нэгдүгээр гол дүрийг Хятадын цуврал киноны одод болох Лэй Жиаийн, Жексон Юй нар бүтээжээ.

2019 оны долдугаар сарын 1-нээс эхлэн тус цуврал Япон, Сингапур, Малайз, Вьетнам зэрэг Азийн бусад орнуудад гарч, Viki, Amazon, YouTube зэрэг видео вэбсайтаар Хойд Америкт гараад байна. Азийн кино урлаг дэлхийд хүч түрэн орж ирж буй өнөө үед тэрхүү бүтээлүүдийн “үйлдвэрлэл”-д хүчээ сорьсон жүжигчин С.Ариунбямбатай ярилцлаа. Хэвлэлд төдийлөн ярилцлага өгдөггүй түүний амьдрал, уран бүтээл, үзэл бодлыг тольдон уншаарай.

-Монголдоо уран бүтээл хийх, гадны багт тоглох ялгаа их байх. Хятадын кинонд тоглосон тухайгаа дэлгэрэнгүй ярьж өгөөч. Хэний ямар кинонд, хэрхэн тоглов?

-Хятадын алдарт найруулагч Цоу Дэний “Чанг Ан-д болсон 24 цаг” түүхэн цуврал киноны эсрэг дүрд тоглосон юм. Кино зураг авалт 2017 оны 11 дүгээр сараас 2018 оны долдугаар сар хүртэл Хятадын өмнөд нутаг Ханг жоу мужийн Нингбо хотын Шаньшань гэх газарт зураг авалт үргэлжилсэн.

-Ямар шугамаар уг кинонд тоглох болсон бэ?

-Би 4-5 жилийн өмнөөс хятадуудтай төсөл хэрэгжүүлэхээр хамтарч ажиллаж ирсэн. Энэ шугамаар л хамтрагчдаас санал тавьж, уг цуврал кинонд тоглосон юм.

-Монголд кино хийх, гадны бүтээлд тоглохын ялгаа юу вэ?

-Ялгаа байлгүй яахав дээ. “Нингбогийн кино павилон” гэж жуулчид маш ихээр очдог алдартай газар юм. Дэлхийн стандартыг бүрэн хангасан кино үйлдвэрлэл тэнд явагдаж байна. Зохион байгуулалт манайхаас хэдэн арав дахин илүү. Тэнд хэдэн зуун сая ам.долларын маш том том төслүүд хэрэгжиж байна. Манай кино групп гэхэд мянга гаруй хүнтэй, гэтэл тэнд манайхтай зэрэгцээд 25 түүхэн киноны зураг авалт явагдаж байсан.

Завсарлагаар ч юм уу, угаалгын өрөөнд өөр өөр киноны янз бүрийн хувцас, нүүр хувиргалттай жүжигчидтэй тааралдаж, хамт зургаа даруулаад инээлдээд өнгөрдөг тохиолдол олон. Тэнд хот, сүм хийд, шорон гяндангаас эхлээд байгалийн тогтоцыг бүтээж, хүрхрээ хүртэл байгуулсан байна.

-Монголдоо хэрэгжүүлчихмээр санаа тээж ирэв үү?

-Байлгүй яахав дээ. Ерөнхийдөө л нэг “хулгайн нүд”-тэй л хүн явна шүү дээ. Зохион байгуулалт нь маш чадварлаг. Өдөр бүр онгоцоор маш олон жүжигчид ирж, буцсан их хөдөлгөөнтэй газар. Тэр олон жүжигчдийн ажиллах нөхцөлийг хангаж, зураг авалтыг цаг тухайд нь ямар ч асуудалгүй явуулах ажиллагааг зохион байгуулна гэдэг өндөр ур чадвар. Уран бүтээлчдийн ажиллах нөхцөл, хангамж нь гайхалтай юм билээ. Өдөр бүр ажилдаа гарахдаа сэтгэл өөдрөг, эрч хүчтэй байх бүх нөхцөлийг хангаж өгдөг. Жүжигчдийг илүү цагаар ажиллуулна гэх ойлголт байхгүй. Зураг авалт дууслаа л бол “та амар”, “ядарч байна уу”, “яамаар байна” гээд дэргэд нэг хүн хариуцаад явдаг. Өрөөгөөр биечлэн орж, ая тухыг шалгадаг байлаа.

-Ийм нөхцөлд чанартай сайн бүтээл гарахгүй гээд яахав дээ л гэмээр юм байна. Таны хичээж бодож явсан зүйл юу байв?

-Би хувь уран бүтээлч биш шүү дээ. Монгол Улсаа төлөөлж оролцсон ганц жүжигчин тул Монголын уран бүтээлч хариуцлагатай, нямбай, чадвартай байх ёстой гэж нэрээ хичээж явлаа. Зарим өдөр ганц сцена аваад амраах тохиолдол гарна. Заримдаа тулааны хэсгүүдийг орлон тоглогч нар миний өмнөөс авахуулчихсан байдаг. Зөвхөн нүүрний хэсэг, тоглолтоо л өөрөө хийх үе гарна. Энэ одоо л бидэнд гайхамшиг мэт санагдаад байгаа боловч олон улсад бол кино хийх стандарт нь л даа.

-Эдлэл хэрэглэл, дээл хувцас гээд туслах материалуудын хангамж ямар вэ?

-Миний барьдаг ганц хутгыг гэхэд төмөр, мод, хуванцар, порлон гээд таван янзын материалаар хийсэн байдаг. Зураг авалтдаа тохируулаад хатуу, зөөлнөөр нь сольж барьдаг. Өмсдөг дээлийг маань ч олноор нь хийчихсэн, тулааны болон морины орлон тоглогчид түүнээс өмсөнө. Надад тулааны хоёр, морины гурван орлон тоглогч байсан.

Тэгэхээр нэгдүгээр гол дүрийн жүжигчдийн эдлэл хэрэглэл ямар байх нь ойлгомжтой. Би гол баатрыг улайсгасан хутгаар хавирган талаас нь хайрдаг хэсгийн зургийг таван удаа “дубльдсэн” юм. Цав цагаан дээлний гаднаас нь хайрч түлдэг хэсэг л дээ. Гэтэл зураг авалтын техникийн алдаа, үл ойлголцлоос болж дахих бүрт цоо шинэ дээл авч ирж өмсүүлээд байсан. Тэгэхээр цаана нь дахиад байгаа л гэсэн үг. Ганцхан надтай тоглож байгаа хэсэгт л таван дээл зарлагадаж хаяж байна гэхээр эдлэл хэрэглэл гэж тоймгүй.

-Киноны жүжигчдээс орлон тоглогчид нь олон юм. Эрсдлээс их хамгаалдаг бололтой. Даатгалын систем нь ямар байдаг вэ?

-Жүжигчдийн амь даатгалыг маш өндөр үнэлж гэрээ байгуулдаг. Жүжигчний аюулгүй байдал нэгдүгээрт тавигддаг юм билээ. Намайг метр гаруйхан өндрөөс үсрэх болоход л бөөн бэхэлгээ, хамгаалалт дээлэн дотуур өмсүүлдэг. Бэртэж гэмтэхээс дээд зэргээр сэргийлнэ.

-Хэлний бэрхшээл хэр байв?

-Хэлний бэрхшээл тулгарсан, гэхдээ надад оруулагч байсан. Түрэгийн цэргүүд учраас аялгатай хятад хэлээр “ам барьсан” байсан. Энэ бол найруулагчийн шийдэл.

-Таны аав Дундговь аймгийн Хөгжимт драмын театртай салшгүй холбоотой гавьяат жүжигчин Ч.Сүхээ агсан. Жүжигчин, найруулагчийн хувьд аавынхаа арга барилаас юуг нь шингээхсэн гэж боддог вэ?

-Миний аав Дундговь аймгийн Луус сумын харьяат, БНМАУ-ын гавьяат жүжигчин Чимэрцэрэнгийн Сүхээ гэж хүн байсан. Аймгийн соёлын ордныг Хөгжимт жүжгийн театр болтол нь гучаад жил зүтгэж, жүжигчин, найруулагч, уран сайхны удирдагч, даргаар нь ажилласан. Аавын минь ажилладаг арга барил их өвөрмөц. Жүжигчний уран чадварын оргилд хүрсэн хүн байжээ гэж би одоо боддог юм. Мэргэжлийн маш нарийн арга барилаар роль дээр ажилладаг хүн байжээ. Надад 30 жилийн уран бүтээлийн альбом нь, дүрийн судалгааны дэвтрүүд, жүжигчний уран чадварын онол, практикийн бичвэрүүд, товхимолууд нь үлдсэн. Би зарим томоохон роль дээр ажиллахдаа аавынхаа судалгааны бүтээлүүдийг уншиж, нягталж, тэндээс эрч хүч авч, өөрийгөө цэнэглэдэг. Зарим тохиолдолд аавынхаа ажиллаж байсан арга барилыг туршиж, нэвтрүүлдэг. Хүүдээ оюуны их өв сан, хэтийн уран бүтээлд нь хэрэг болохуйц мэргэжлийн маш том үүцийг бэлдэж үлдээсэн хүн юм уу даа.

-Аавынхаа ажил дээр өнжиж, тавигдсан бүхий л жүжгийг үзэж өссөн болохоор та жүжигчин болохоор шийджээ?

-Багаасаа театрын тайзтай ойрхон өссөн болохоор гэр шиг минь санагддаг байсан. Аав маань нүүр будгаа хийгээд дүрийнхээ хувцас хэрэглэлийг өмсөхөөрөө огт өөр хүн болчихдог байлаа. Заримдаа аймшигтай, эсвэл өрөвдмөөр, үзэн ядмаар, бүр хөгшин хүнд хувирчихна. Би тоглосон дүрээс нь болж аавдаа гомдох үе ч гардаг байлаа. Үргэлж аавынхаа хажууд нь байсан учраас жүжигчний мэргэжил надад ойрхон, дотно байсан юм болов уу. Түүнчлэн миний багш урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, доктор, профессор С.Сугар гэж агуу хүн жүжигчин, найруулагч мэргэжлийг надад эзэмшүүлсэн. Ийм сайхан хүмүүсийн өвөр дээр өсөж, эрдмээр нь тэтгэгдсэн азтай хүн дээ би.

-Дэлгэцийн урлагт бүтээсэн дүрүүдийг чинь одоо нэхэн санахад, аав чинь таны багад яг ийм мэдрэмж төрүүлдэг байсан байх даа гэж бодогдож байна. Ану хатанд нэг ч үг хэлэлгүй харцаараа хайртайгаа ойлгуулдаг хэсэг, “Содура” кинонд аавыгаа урвагч байсныг мэдэх тэр агшин, мафийн толгойлогч үл бүтэх Канжо гээд дүр болгон өөр өөр мэдрэмж өгдөг. Ингэж өөр байхын нууц юу вэ?

-Миний хувьд хамгийн хэцүү нь дүр бүтээх, цаасан дээр байгаа дүрийг амилуулж босгож ирэх байдаг. Зохиол дээрээ энэ дүр хэн юм, эргээд үзэгчдэд хэн болж харагдаж ёстой юм, найруулагч энэ дүрээ юу гэж харж байгаа юм гэх мэт олон хүчин зүйлүүдийн огтлолцол дээр ажиллана. Энэ бүхний тун хэмжээг тааруулж, нарийн бодохгүй бол болохгүй. Зохиол дээр бичигдсэн хэсэг бол тухайн дүрийн багахан хэсэг, зүйрлэвэл мөсөн уулын орой. Харин цаад мөн чанар нь далайн гүн дэх суурь шиг агуу том агаад тэр бүхнийг зохиолд тоочиж бичдэггүй. Жинхэнэ дүрийг бүтээнэ гэдэг маш хэцүү. Мань мэт бол одоо дүр дээр ажиллаад л явж байна. Тавь хүрч байж дүр бүтээдэг болох нь уу гэж найдах юм.

-Дүрээ судалж, түүгээр амьсгалж, амьдарч байх тэр үед гэр бүлийн уур амьсгал, амьдралын хэвшил нь өөрчлөгдчихдөг болов уу. Сойсон морь шиг “тэнгэрийн амьтан” болчихдог байх даа гэж боддог юм?

-Жүжигчид ажлын найман цагт л уран бүтээлээ бодож, ажиллана гэж байхгүй. Үргэлж л нөгөө дүр нь бодогдоостой. Боссон ч, суусан ч, идсэн ч, уусан ч бодогдоно. Шөнө зүүдэлнэ. Хүүхдүүд маань ч мэддэг болчихсон доо. Би чөлөөт цагаараа сэлгүүцэж сатаараад байдаггүй, гэр бүлтэйгээ л хамт байх нь миний хувьд тайвшрал, аз жаргал минь болдог юм.

-Урлагийнхнаас мөнгө хөөсөн нь тансаг амьдраад, уран бүтээл хөөсөн нь тарчигхан явдаг гэх ойлголт бий. Та аль нь вэ?

-Багш маань “Урлаг бол ард түмний өмч. Харин чи ард түмний өмчийг хэзээ ч хувьдаа ашиглаж болохгүй. Уран бүтээлд оролцсон л бол чи өвдөж болохгүй, бүр үхэж ч болохгүй. Түмнийг ухааруулж, ойлгуулж, төлөвшүүлдэг энэ хүчтэй зэвсгийг чи нэгэнт атгасан л бол соён гэгээрүүлэх их үйлсийн мөнхийн манаанд зогслоо гэж ойлго. Үүнийг хэзээ ч буруу зүйлд ашиглаж болохгүй” гэж сургадаг байсан.

Миний хувьд ажилдаа цэвэр уран бүтээлч санаачилгаар шаардлага тавьж л ажилладаг. Үүний ард ямар нэгэн нэр хүнд, алдар гавьяа, ашиг орлого харж би сатаардаггүй. Зарим нэг нь мэргэжлийн чиг баримжаатай уран бүтээлийн төлөө хуруу хумсаа хугалж, бүх зүйлээ золин байж ажиллаж байхад өөр нэг хэсэг нь өнгө хэлбэрээр додомдон, хялбарчилж ажиллаж байгаа туршлага олон харагдаж байна. Мэргэжлийн үнэт зүйл гэдэг юм хэнийх нь зүрхэнд, хэнийх нь хөлд байгааг төвөггүй харуулаад байна л даа. Энэ асуудал зөвхөн манай урлагт гэлтгүй бүхий л салбарт үзэгдэж байна.

Хэлбэр агуулга хоёр хамтдаа байх ёстой юм. Гэтэл агуулгыг орхигдуулаад дан хэлбэрийг хөөж буй үзэгдэл маш их гарч байна. Эвсэл хэлбэр, агуулга хоёрыг зөрүүлчихээр биднийг инээдэмтэй, ичгүүртэй байдалд хүргээд байна. Тиймээс бид хэлбэр, агуулга хоёрыг хамтад нь авч явах хэрэгтэй юм. Өөрөөр хэлбэл, арга билиг хоёр шүү дээ. Бүх зүйлийг аргаар л болгох гээд билгийг орхигдуулаад байдаг боллоо. Арга бол барагддаг. Билиг харин байнга л ундарч байх зүйл шүү дээ. Тэгэхээр аливааг ашиг, мөнгө гэж харахаасаа өмнө агуулга, мөн чанарыг нь нэгдүгээрт тавьж байвал бидний мэргэжлийн үнэ цэн улам гялалзахаас гадна тансаг, тарчигаар нь ангилж үзэх ойлголт үгүй болох байх аа.

-Зөвхөн уран бүтээлдээ анхаараад явахад амьдрал аяндаа болдог гэж ойлголоо. Та хэр баян хүн бэ?

-Би хэмжээлшгүй баян амьдардаг. Шил шиг тунгалаг сэтгэлтэй, амар амгалан амьдрахыг л аз жаргал гэж үздэг. Би аз жаргалаар дэндүү баян.

Э.Батцэцэг

Засгийн газрын мэдээ