сүүлийн жилүүдэд энэ төрлийн хямрал Ази, Өмнөд Америк, Зүүн Европын орнуудад цөөнгүй тохиосон
Саарал жагсаалтад манай улс орсноор дотоодын санхүүгийн зах зээл богино хугацаанд юу болов гэмээр доргиод авсан. Тэгвэл цочрол аажмаар намжиж байна
Дэлхийн улс орнууд долларжих үзэгдлээс ямагт сэргийлж, сөрөг нөлөөг нь үргэлж бага байлгах гэж оролдож ирсэн
Долларжих нь тухайн улсын валютад итгэх итгэлийг илэрхийлэх үзүүлэлт бөгөөд инфляц, валютын ханш, мөнгөний нийлүүлэлт мөн энд онцгой үүрэг гүйцэтгэдэг байна
Саарал жагсаалтаас гарахгүй удах тусам эдийн засаг долларжих магадлалтай

Саарал жагсаалтад манай улс орсноор дотоодын санхүүгийн зах зээл богино хугацаанд юу болов гэмээр доргиод авсан. Тэгвэл цочрол аажмаар намжиж байна. Гэвч улс төрийн хүрээнд ахин нэг бужигнаан дэгдэж эхэллээ. Ирэх оны төсөв, мөнгөний бодлого чуулганаар ид хэлэлцэж байхад гол хоёр байгууллагынхаа толгой хүмүүст хариуцлага тооцно гэж УИХ-ын дарга гэнэтхэн мэдэгдлээ. Дахиад л зах зээлд ойлгомжгүй, тодорхой бус байдлыг эл мэдэгдэл бүрдүүлж орхив. Цаг үеэ олсон мэдэгдэл энэ үнэхээр байсан уу, үгүй юу. Зах зээл дөнгөж тайвширч, аюулаас гарах арга зам хайх атал сандал ширээний асуудал мөнгө, санхүүгийн зах зээлд шуурхай гэгч нь босоод ирлээ. УИХ-ын даргын мэдэгдэлтэй зэрэгцэн “Найман шарга” валютын захад ам.долларын ханш дахин хэлбэлзлээ. Санхүүгийн зах зээл ийм эмзэг байна. Төв банк, Санхүүгийн зохицуулах хороо аль аль нь УИХ-ын харьяа байгууллага. Тэнд хэнийг байлгахаа эрх баригч нам олонхоороо шийдэж ирсэн. Тэгвэл саарал жагсаалт руу унасан шалтгааныг хэн нэгэнд тохоох, хариуцлага үүрүүлэх яриа хамгийн хүчтэй өрнөж байна. Мэдээж зөв. Гэхдээ одоо цаг нь мөн үү. Хариуцлага тооцох гэж яарахын учир юу вэ. Зөвхөн энэ хоёр байгууллагын удирдлагаар “туг” тахих төдийд л хамаг асуудал ногоон гэрлээр шийдэгдэх үү. Ер нь халах, солих шиг амархан шийдэл өнөө хаана ч байхгүй. Юу юунаас илүү хоригоос гарах нь чухал байна.

Мөнгө, санхүүгийн бодлого тодорхойлох дээрх хоёр байгууллага энэ эрчээрээ бол дотоод засаглалын хямрал руу гулсах эрсдэлтэй нүүр тулахад ойрхон байна. Мөнгөний бодлого эзгүйдэх, санхүүгийн салбар самгардах учраас ийн болгоомжилсон хэрэг. УИХ-ын спикер саарал жагсаалтыг “сэлэм” болгох эсэхээ парламентаар шийдүүлнэ. Эдийн засгаа бодвол түүний мэдэгдэл үнэхээр цочирдом. Улс төрөө харвал байж болох юм. Гадаад өрийн эргэн төлөлт, өндөр инфляц, ханш зэрэг нь эдийн засагт сорилт болон хүлээж буй. Сандарч, тэвдсэн мөнгө, санхүүгийн орчинд томилгоо тойрсон хэт улстөржсөн уур амьсгал ноёлж эхэлбэл нөхцөл байдал улам дордоно гэсэн үг. Иргэдийнхээ алдагдсан итгэлийг сэргээх бус улам бүр унагаж орхивол дахин зах зээл сэргэхэд багагүй хугацаа бид үрж таарна. ирэх жилийн төсөв, мөнгөний бодлогын “хувь заяа”-г шийдэх цаг хаяанд ирсэн байна. Саарал жагсаалтаас өнөө хурдан шуурхай гарах ухааныг дор бүрнээ сүвэгчилж, хэрэгжилт нь хангалтгүй байсан зөвлөмжөө нухацтай авч үзэх цаг одоо билээ. Хэрэв цаг алдан дотроо улстөржсөөр байвал эдийн засагт долларжих үзэгдэл хавтгайрч, санхүүгийн салбар тогтворгүй болох наад захын эрсдэл отож байна.

Хариуцлага алдсан нэгэнд зэмлэл хүлээлгэж, зэрэг тушаалыг нь бууруулж болно. Энэ нь төрийн мэдэх хэрэг. Гэхдээ Саарал жагсаалтаас даруй хурдан гарах тоолуур гүйж эхэлсэн. Аль болох үүнээс богино хугацаанд гарч чадвал тэр хэрээр зардал мөнгө хэмнэнэ гэсэн үг. Олон улсын санхүүгийн дэмжлэг, туслалцаа нааштай болж, гадаад, дотоод хамтын ажиллагаа эргэн сэргэнэ. Олон улсад тархсан муу нэрээ цайруулж авна. Эдийн засагт долларжих хандлага гүнзгийрсээр байвал төгрөгт найдах олны итгэл алдарна. Төгрөгийн орон зайг ам.доллар эзэлж, үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн үнэ цэнэ гэгч хөсөр хаягдах аюул байна. Төв банкны зарласан албан ханшаар лхагва гарагт ам.доллар 2683 төгрөгтэй тэнцлээ. Долларжилт эдийн засагт хүчтэй явагдсаар байвал одоогийн ханшийн дарамт улам нэмэгдэнэ гэсэн үг. Дэлхийн улс орнууд долларжих үзэгдлээс ямагт сэргийлж, сөрөг нөлөөг нь үргэлж бага байлгах гэж хичээж ирсэн. Долларжилт өндөртэй улсууд санхүүгийн хямралд илүү өртөмтгий байдаг. Сүүлийн жилүүдэд энэ төрлийн хямрал Ази, Өмнөд америк, Зүүн Европын орнуудад цөөнгүй тохиосон.

Тухайлбал, Аргентины санхүүгийн хямралын нэг шалтгаан нь өндөр долларжилт байсан. Тэд өнөөдөр ч энэ хүнд нөхцөлөөс гарч чадахгүй явна. Дотоодын санхүүгийн долларжилт нь санхүүгийн системийн тогтворгүй байдлыг үлэмж хэмжээгээр нэмэгдүүлдэг байна. Долларжсан санхүүгийн системд төлбөрийн чадвар болон хөрвөх чадварын эрсдэл өндөр байдаг гэдгийг эдийн засагчид олж тогтоожээ. Долларжилтыг ерөнхийд нь албан ба албан бус гэж ангилдаг. Дэлхийн санхүүгийн хямралаас шалтгаалан дотоод эдийн засагт үнийн өсөлт болон төгрөгийн ханшийн сулралт хамгийн их байсан 2008-2009 онд долларжилтын түвшин огцом нэмэгдэж байв. Тэгвэл энэ үзэгдэл ахин тохиох эрсдэл өндөр байгааг эдийн засагч С.Болд анхааруулсан юм.

Ийм нөхцөлд мөнгөний бодлогын үр ашиг буурах төдийгүй үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн ач холбогдол үнэгүйднэ гэсэн үг. Одоогийн зохистой мөнгөний бодлогын хүрээнд зээл болон хадгаламжийн долларжилт түүхэн доод гэж хэлж болохуйц хамгийн бага түвшинд хүрээд байгаа. Гэвч хүлээгдэж буй гадаад өр төлбөр, олон улсын санхүүгийн хориг арга хэмжээ, ирэх жилийн сонгууль ам.долларын эрэлтийг нэмэгдүүлж, эдийн засагт долларжилт газар авах эрсдэлийг өдөөж буй. Долларжилтыг бууруулж чадсан улсууд дотоод зах зээлд олгосон гадаад валютын зээлээ бууруулсан эсвэл гадаад валютын хадгаламжийн мөнгөний нийлүүлэлтэд эзлэх хэмжээг дийлэнх нь багасгаж, эндээс гарчээ. Гэхдээ саарал жагсаалтад хэр удаан байхаас манай эдийн засаг цаашид долларжих нөхцөл шалтгаалах юм. Монгол улсын хувьд хадгаламжийн долларжилт сүүлийн жилүүдэд нэмэгдэж, валютын ханшийн дарамт нэмэгдсэн билээ. Долларжих нь тухайн улсын валютад итгэх итгэлийг илэрхийлэх үзүүлэлт бөгөөд инфляц, валютын ханш, мөнгөний нийлүүлэлт мөн энд онцгой үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Үүнээс гадна улс төр, төрийн байгууллагын уялдаа холбоо хүртэл нөлөөлдөг аж. ОУВС манай орныг 2013 онд Ази тивд хамгийн өндөрт тооцогдох, их хэмжээний долларжилттай гэж нэрлэж байсан. Тэгвэл дахин ийм таагүй нэр хүлээхэд ойрхон байна.

Б.Баяртогтох

Засгийн газрын мэдээ