Лев Николаевич Толсто́й бол Оросын нэрт зохиолч, сэтгэгч. Тэрээр дэлхий дахины агуу зохиолчдын нэгд тооцогдож хүндлэгдсэн, зохиолч Севастополийн хамгаалалтын тулаанд оролцогч, соён гэгээрүүлэгч,

нийтлэлч, шашны сэтгэгч, түүний жинтэй ухаан бодлын ачаар шашны ёс суртахууны Толстойн хэмээх нэр бүхий шинэ урсгал үүссэн. Эзэн хааны Академийн сурвалжлагч гишүүн, уран яруу зохиол бичлэгийн төрлөөр хүндэт академич цол хүртсэн. Амьд сэрүүн ахуйдаа Оросын уран зохиолын тэргүүнээр өргөмжлөгдөж, зохиол бүтээлүүд нь Оросын хийгээд даян дэлхийн реализмын хөгжилд шинэ үе шат болж байгааг илтгэн харуулж, XIX зууны сонгодог романы уламжлал болон XX зууны уран зохиолыг хооронд нь холбосон өвөрмөц гүүр болжээ. Лев Толстой европын гуманизмын хувьсал мөн дэлхийн уран зохиол дахь реалист уламжлалын хөгжилд том нөлөө үзүүлсэн. Лев Толстойн агуу эшлэлүүдээс сонгон танилцуулж байна.

♦ Бардам хүн мөсөн хуяг өмссөнтэй адил. Энэ хуягийг нэвтэлж орох ямар ч боломж өөр хэн нэгэнд байхгүй.

♦ Амьдралын зорилго бол чиний аз жаргал гээд төсөөл. Амьдрал дэндүү утга учиргүй болно. Хүн ардын мэргэн үг, чиний оюун санаа, чиний сэтгэл зүрх юу хэлж байгааг хүлээн зөвшөөр. Амьдрал бол чамайг хүний ертөнцөд илгээсэн хүний төлөө зүтгэх явдал, ингэж бодвол амьдрал байнгын баяр баясгалан болно. Миний амьдралын жаргалтай үе бол би бүхий л амьдралаа хүмүүст зориулсан хэсэг юм. Энэ бол сургууль, зуучлал, өлсгөлөнд нэрвэгдсэн хүмүүс, шашны тусламж. Хүн бүр ариусан цэвэршсэн хэмжээгээрээ өөрийгөө ариутган цэвэрлэх, эс цэвэрлэх очир эрдэнэ. Түүгээр мөнхийн гэрэл гэгээ цацарна, тэгэхээр хүний хийх ёстой зүйл бол гэрэл цацруулах гэж биш, харин өөрийгөө цэвэр ариун байлгахыг л хичээж чармайх явдал юм.

♦ “Дайн ба энх”, “Анна Каренина”-г зохиож бүтээснийх нь төлөө сайшаал магтаал, баяр талархлын хариуд Толстой “Энэ бол хэн нэгэн Эдисон руу очиж “Мазур бүжиг сайн бүжиглэдэгт чинь би таныг маш их хүндэлдэг” гэсэнтэй адилхан. Би ач холбогдлыг өөрийнхөө бусад номонд ч мөн хамааруулж байна” гэжээ.

♦ Гэр бүл гэдэг үр хүүхэдтэй болохыг хүссэн эр, эм хүмүүс зөвхөн хоёр биеийнхээ дундаас төрүүлсэн үр хүүхэдтэй байхаар харилцан бие биедээ амласан нэгдэл юм.

♦ Яах гэж би амьд яваа, намайг хүрээлэн буй зах хязгааргүй хорвоо ертөнцөд би хэрхэн хандах вэ гэдэгт хариулахад аливаа шашны мөн чанар оршдог. Өөрийг нь хүрээлэн буй орчлон ертөнцөд хандах хүний энэ тогтсон чиг хандлагыг үндэс суурь болгоогүй ганц ч шашин байхгүй.

♦ Хүмүүс хайраар л амьд явдаг. Өөрийгөө хайрлах бол үхлийн эхлэл, бурхан хийгээд хүмүүсийг хайрлана гэдэг амьдралын эхлэл.

♦ Кавказад амьдарч байхдаа би ганцаардаж, аз жаргалгүй байсан. Хүн амьдралдаа ганц удаа тунгаан бодох хүч тэнхээтэй болдог шиг би бодож тунгаах болов. Энэ бол шаналгаатай, тэгсэн хэрнээ сайхан цаг үе байсан. Урьд, хожид, хэзээ ч бодол санааны ийм өндөрлөгт би хүрч байсангүй. Би үхэшгүй мөнхийн гэж байдаг, хайр байдаг, мөнхийн жаргалтай байхын тулд өөр хэн нэгний төлөө амьдрах хэрэгтэй гэсэн хуучны энгийн зүйлийг би олж авсан.

♦ Үгээр үйлдэгдсэн илэрхий хор уршиг ийм л байх юм. Гэхдээ бидний үгнээс болж зовж шаналж байгаа хүмүүсийг бид олж харахгүй байхаас энэ хор уршиг дутахааргүй агуу том юм.

♦ Живж байгаа Пушкин, Остроградкий, Филарет, Ломоносовуудыг аврахын тулд би ард түмнийг боловсролтой болгохыг хүсч байна. Тэд сургууль бүхэнд язганаж байна.

♦ Хамгийн энгийн бүхэнд агуу үнэн оршдог.

♦ Зохиолоо сайн болгохын тулд үндсэн гол санааг нь нандигнаж хайрлах хэрэгтэй. “Анна Каренина”-д би гэр бүлийн санааг хайрласаар байсан.

♦ Ясная Полянагүйгээр би Орос орныг, түүнд хандах миний хандлагыг төсөөлөхөд бэрх. Ясная Полянагүйгээр би магадгүй, миний эх оронд хэрэгтэй нийтлэг хууль тогтоомжийг илүү тодоор харах байх, гэхдээ би чин үнэнээсээ түүнийг хайрлахгүй байсан байх.

♦ Урлагийн гол зорилго бол хүний сэтгэлийн үнэн мөнийг илрүүлэх, дэлгэж хэлэх. Урлаг бол уран бүтээлч хүн өөрийнхөө сэтгэлийн нууц руу чиглүүлэн хөдөлгөж, нийтэд түгээмэл нууцыг хүмүүст харуулдаг микроскоп юм.

♦ Уран бүтээлчийн зорилго бол асуудлыг маргахын аргагүй нэг мөр шийдэхдээ бус харин амьдралыг хэзээ ч ширгэж дундрахгүй бүх илэрхийллээр нь хайрлаж сургахад оршдог.

♦ Хайр бол сэтгэлийн мөн чанар. Тэрээр хүний эсрэг чиглэсэн аливаа тэнэг мэдрэмж, өдөөн хатгалга, хошигнолоос ангид цэвэр ариун байж, батжин бэхжих ёстой.

♦ Жаргалтай байхын тулд жаргах боломжтой гэдэгт итгэх хэрэгтэй. Жаргалтай айл бүхэн адилхан байдаг бол зүдэрч байгаа айл болгонд өөрийн зовлон байдаг.

♦ Үхлийн тухай санаж бодох гэдэг бол түүний талаар ямар ч санаа бодолгүйгээр амьдарна гэсэн үг. Үхлийн тухай санаж бодох биш харин үхэл аажмаар ойртсоор байгааг уужуу тайвнаар ухааран баяр баясгалантай амьдрах хэрэгтэй.

♦ Эмэгтэй хүний боловсрол өөр рүү нь ширтсэн эрэгтэйн харцтай байнга нийцэх болно.

♦ Хэлэх юмгүй хүн л их ярьдаг.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2020.12.2 ЛХАГВА № 230 (6455)