МУБИС-ийн эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын талаар Эрдэм шинжилгээ, инновацийн албаны дарга, доктор Я.Шийлэгмаатай ярилцлаа. Тэрбээр оюутан сурагчдынхаа мэдлэгийг дээшлүүлж, сургалтаа боловсронгүй болгож хөгжүүлэхийн төлөө цаг наргүй ажилладаг эрдэмтэн багш нарын нэг билээ.

-Мэдээж 2021 он таны танд олон зүйлийг өгсөн байх. 2022 он үүнээс ч илүү дэвшил хөгжлийг авчирч байгаа гэж найдаж байна?

-Улиран одсон 2021 оныг амжилт бүтээл дүүрэн сайхан жил байсан гэж миний бие сэтгэл хангалуун байгаа. Хэдийгээр дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын шинэ шинэ хувилбар гарч айдаст автуулж байсан ч судалгааны ажилд хүндрэл бага төдийгүй шинэчлэл өөрчлөлтийг авчирлаа. Бид энэ хугацаанд оюутнуудыг хиймэл оюун ухаан, робот, биотехнологи, квант тооцоолол тэргүүтэй шинжлэх ухаан, технологийн дэвшилтэд тулгуурласан нийгэмд ажиллаж, амьдрахад бэлтгэж чадаж байна уу? Шинжлэх ухаан, технологи, инноваци нь эдийн засаг, геополитик, хүрээлэн буй орчны асуудлыг шийдвэрлэхэд хэрхэн тусалж болох, эсрэгээрээ ямар сөрөг нөлөө үзүүлж болохыг эргэцүүлж, шинэчлэлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх шинэ ажлуудыг эхлүүлээд байна.

-Эрдэм шинжилгээ, инноваци гэдэг тухайн сургуулийн эрдэм судлал, сургалтыг чиглүүлж, өндөр түвшинд хөгжүүлэх гол хүчин зүйл. Тиймээс сургалт, судалгааг шинэ шатанд гаргахад та бүхэн юунд илүү зорьж ажиллаж байна вэ?

-Дэлхийн тэргүүлэх гүрнүүд аж үйлдвэржилтийн талаар арай илүү далайцтай зүйл хийхээр төлөвлөж эхэлмэгц төсөл хөтөлбөрөө маш хурдан эргэн харж, бодлого чиглэлдээ өөрчлөлт оруулж байна шүү дээ. Хөгжлийн хурд гэж үүнийг л хэлээд байгаа юм. Үүнтэй уялдуулаад дэлхийн улс орнууд боловсролын систем, сургалтын агуулгадаа шинэчлэл өөрчлөлт хийж, стандартаа боловсронгуй болгож байна. Англи улс аж үйлдвэржилтэд цоо шинэ алхам хийх 2050 он хүртэлх хэтийн төлөвлөгөөний дор хөтөлбөрөө боловсруулсан бол АНУ судалгаа, үйлдвэрлэл, интернэтийн холбоог тусгайлан байгуулж, судалгааны хүрээлэнгүүдээ чадавхжуулж, төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийг бэхжүүлж, хөрөнгө оруулах талаар онцгой анхаарч байна. Бид ч гэсэн Дээд боловсролын талаар төрөөс баримтлах бодлого”-д Азийн шилдэг 100 их сургуулийн эгнээнд дөрвөн их сургуулийг оруулах асуудлыг тусгасан асуудлыг бодит ажил болгох нь чухал учраас үүндээ уялдуулан ажлын төлөвлөлтүүдээ хийж, шинэчилж байгаа.

-Сүүлийн жилүүдэд бүх л салбарт инноваци гэж нэлээд ярих боллоо. Тиймээс Инноваци гэж чухам юуг хэлээд байна вэ?

-Инноваци гэдэг шинэ мэдлэг бүтээж, шинэ онол гаргах асуудал биш юм. Харин аливаа нэг зүйлийг шинэ арга барилаар хийхийг хэлж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл хуучин уламжлалт аргаар хийж ирсэн юмыг илүү хялбаршуулаад, цаг хугацаа хөрөнгө мөнгө хэмнэх шинэ санаа шийдэл олохыг инноваци гэдэг. Заавал их мөнгө зарж, ямар нэг лабораторид инноваци бий болох албагүй боловч шинжлэх ухаан технологийн хөгжил сайн байвал түүнийг дагаж инноваци хөгждөг. Гарааны бизнес гэдэг нь өөрөө инновацийн бизнес. Уламжлалт дэлгүүр, түц нээх, жижиг, бичил бизнес хийх нь startup биш л дээ. Startup бизнес нь инновациас ялгаатай. Startup бизнесийн амин сүнс нь ямар нэгэн цоо шинэ эсвэл сайжруулсан шинэ санаа санаачилга, оюуны бүтээл байдаг. Жишээ нь, үйлчилгээг хялбаршуулах аппликейшн бүтээж байна энэ бол инноваци.

-Инновацийг хөгжүүлэхэд хэр анхаарч ажиллаж байна вэ?

-Инновацийг шинжлэх ухаанаас салгаж болохгүй. Бидний амьдарч байгаа эрин үед аж үйлдвэрийн дөрөв дэх хувьсгалын тухай ярьж байна. Хүн төрөлхтөн хиймэл оюун бүтээж эхэлж байна. Шинжлэх ухаан технологийн ололт амжилт минут секундээр хэмжигдэж байна. Мэдлэг эзэмшин инновацийг амьдралд нэвтрүүлэх мэдлэгээрээ шинэ инноваци бүтээдэг судлаачийг бэлтгэх нь манай сургуулийн зорилго юм. Үүнийг хөгжүүлэхэд хамгийн том хөшүүрэг нь санхүүжилт байдаг. Бид дотоод санхүүжилтээр инновацийн төслийг дэмжин хэрэгжүүлж, үр дүн нь гарааны компани болон бойжиж байна. Гадаадтай хамтарсан төсөл хэрэгжүүлж, хөгжингүй орнуудын шинэ төсөл шинэ инновацийг монголд нутагшуулах, хамтарсан инноваци гаргах чиглэлээр манай эрдэмтэд амжилттай ажиллаж байгаа. Тухайлбал, Японы засгийн газартай хамтарсан физикийн сургалтын хэрэглэгдэхүүний “Моноцүкүри” инновацийн төвөөс хот, хөдөөгийн ерөнхий боловсролын 20 дунд сургуульд 1 тэрбум орчим төгрөгийн үнэ бүхий 100 орчим багажийг үнэ төлбөргүй нийлүүлээд байна. Цаашдаа дотоодын дунд сургуулиудын сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг үйлдвэрлэж нийлүүлэх зорилт тавьж, хоёр гарааны компанийг байгуулах бэлтгэлийг бүрэн хангаад байна. Бид сургуулийн инновацийн бүтээгдэхүүний танилцуулгыг англи , монол хэлээр хэвлэж, олон нийтийн хүртээл болгон ажиллаж байна.

-Инновацийг хөгжүүлэхэд гадаад, дотоодын хамтын ажиллагаа хамгийн чухал. Иймд гадаад дотоодын ямар байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна вэ?

-Багш боловсрол, эрдэм шинжилгээний үйл ажиллагааг дэмждэг олон улсын байгууллага, их сургуулиудтай хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх, өргөтгөх зорилгын хүрээнд АНУ, ОХУ, Австри, Финлянд, Япон, Солонгос, Хятад зэрэг орны тэргүүлэх их сургуулиудтай эрдэм шинжилгээ, инновацийн чиглэлээр хамтран ажилладаг. Гадаад хамтын ажиллагааны хүрээнд Японы Засгийн газар, Азийн хөгжлийн банк, Дэлхийн банк зэрэг олон улсын донор байгууллага, Засгийн газар хоорондын Оросын суурь шинжлэх ухааны сан, Хятадын шинжлэх ухааны сан, Солонгос, Японы сангуудтай хамтарч ажиллаж байна. Тэдэнтэй хамтарсан төсөл хэрэгжүүлж, хөгжингүй орнуудын шинэ төсөл шинэ инновацийг монголд нутагшуулах чиглэлээр манай судлаачид амжилттай ажиллаж байгаа. Түүнчлэн дотооддоо судалгаа, шинжилгээний бодлогоо зах зээлийн суурь зарчимд нийцүүлэн өөрчилж, үр ашигтай тогтолцоог нэвтрүүлэх үүднээс тус сургууль дээр хийгдэж буй судалгааг өргөжүүлэх, практикт нэвтрүүлэхийн тулд ШУА болон эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүдтэй хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулан хамтарсан судалгаа, төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлсээр ирлээ. Манай судлаачдын олон улсад хэвлүүлсэн бүтээлийн тоо өсч байгаа нь гадаад, дотоод хамтын ажиллагаа амжилттай хэрэгжиж байгааг илтгэх үзүүлэлт хэмээн ойлгож болно.

-Өнөөдөр хүмүүсийн, тэр тусмаа оюутан залуусын мэдээллийн суваг өргөн болсон. Иймд багш нар тэднээс давахуйц хэмжээнд сурч боловсрох шаардлагатай гарч байна?

-Өнөөдөр сургуульд орж буй хүүхдийн 65 хувь нь ирээдүйд бий болгох цоо шинэ ажлын байранд ажиллана гэсэн тооцоо байна. "Бид мэдлэгийг XXI зууны ур чадварууд болох бүтээлч байдал, шүүмжлэлтэй сэтгэхүй, хамтын ажиллагааны ур чадвартай хослуулсан боловсролын шинэ загвараар шинэчлэх нь чухал байна. Багшийн үйл ажиллагааг давамгайлсан сургалтыг өөрийгөө хөтлөх сургалт (self-directed)-аар сольж, шинжлэх ухаан, технологийн ур чадварыг заах, суралцахуйд сургаснаар үр дүнд хүрнэ.Дэлхийн иргэнийг бэлтгэхийн мэдлэгээс гадна ур чадвар, хандлага, үнэт зүйлсийг хөгжүүлэх шаардлагатай.

-Танай сургууль гадаадын нэр хүнд бүхий сэтгүүлд өгүүлэл хэвлүүлсэн багш нарыг урамшуулан шагнадаг болсон гэж дуулдсан.

-Олон улсын жишгээр авч үзвэл, аливаа их сургууль, эрдэм шинжилгээний байгууллага, судлаачийн судалгааны ажлын чансааг тогтоох, эрэмбэлэхдээ импакт-фактор бүхий олон улсын сэтгүүлд хэвлүүлсэн бүтээлийн тоо, тэдгээрийн эшлэгдсэн байдал, авсан патентууд зэрэг түлхүүр үзүүлэлтүүдийг ашигладаг. МУБИС 2014 оноос Томсон-Ройтерсийн индекстэй сэтгүүлд өгүүлэл хэвлүүлсэн багшийг 2 сая төгрөгөөр шагнан урамшуулж байна. Энэ бол Монгол Улсдаа хамгийн том урамшуулалтыг манай сургууль олгодог хэмээн хэлж болно. Импакт фактортай сэтгүүлд өгүүлэл хэвлүүлэх тоог нэмэгдүүлэх ажлын хүрээнд Springer Nature AJE гэрээ байгуулж, англи хэлний засварын үйлчилгээний гэрээг байгуулж, төлбөрийг сургуулиас төлж ажиллаж байгаа нь багш нарын судалгааг дэмжиж байгаа шинэлэг хэлбэр хэмээн үзэж болно. 2017 оноос импакт фактортай сэтгүүлд өгүүлэл бичихэд 5 сая хүртэл төгрөгийг сургуулиас санхүүжүүлж дэмжлэг үзүүлж буй нь олон улсын чансаатай судлаачийн тоо нэмэгдэх үндэс болж байна. Бид сургуулийн хэмжээнд хэвлэгдэж буй эрдэм шинжилгээний сэтгүүлүүдийг 100 хувь олон улсын дугаарлалттай болгосон “Лавай” эрдэм шинжилгээний сэтгүүлийг дэлхийн хэмжээний сэтгүүл болгохоор шат дараатай арга хэмжээ авч ажиллаж байгаа.

-Танай сургууль багшлах боловсон хүчин сайтай. Үүн дээрээ тулгуурлаад эрдэмтэн багш нарынхаа мэдлэгийг бүтээгдэхүүн болгосон, түүнийг нь үйлдвэрлэлд нэвтрүүлсэн олон ажил байгаа даа?

-Бид боловсролын үндэс суурийг тавилцдаг багш нараа судлаач, бүтээгч, шинээр эрэлхийлэгч, мэргэжилтэн болгох тал дээр бодлогын түвшинд ажиллаж тодорхой үр дүнд хүрсээр байна. Гэхдээ энэ өөрчлөлт биднээс маш их хурдыг шаардсаар байгаа. Хөгжил гэдэг нь өрсөлдөөний замаар явагддаг зүй тогтолтой үйл явц учраас хэн түрүүлж сэтгэн, хэн өндөр технологийг нээн, тэр нь зах зээл дээр хүлээн зөвшөөрөгддөг. Боловсролын салбар дахь өрсөлдөөн ч мөн адил. Иймээс бид судалгааны төвүүдийг шинээр нээж ажиллуулаад байна. Тухайлбал, Боловсролын суурь судалгааны төвийг нээж Квант сэтгэл судлал, Хичээл судлал, Үйл судлалыг хөгжүүлж байна. Тодорхой аргачлалаар хүүхдийн оюун ухааны хөгжлийг оношилдог, зөвлөгөө өгдөг төвүүд манай сургууль дээр байгуулагдан ажиллаж байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй эцэг эхчүүд мөн энэ төвтэй хамтран ажиллаж, эрт зөв оношлогоо хийлгэн хүүхдээ зөв тохирсон сургалтын арга барилаар хөгжүүлж эхлээд байна. Энэ төв нь оюун ухааны Танака-Бинет сорилыг монгол хүүхдийн хөгжлийн онцлогт тохируулж, нутагшуулан ажиллаж байгаагаараа шинэлэг үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа юм.

-Сургуулийнхаа цаашдын хөгжлийг хэрхэн тодорхойлж байгаа вэ?

-МУБИС-ийн /2014-2024/ хөгжлийн бодлогод 2024 он гэхэд МУБИС нь Азийн шилдэг 100 их сургуулийн эгнээнд багтаж орно” гэж тодорхойлон, энэхүү зорилгод хүрэх, стратегийн тэргүүлэх чиглэлүүдээ тодорхойлон ажиллаж байна. Эрдэм шинжилгээ судалгааны тэргүүлэх чиглэлийг хөгжүүлэх, судалгааны үр дүнг сургалтад нэвтрүүлэх олон ажлууд амжилттай хэрэгжиж байгаа. МУБИС-ийн санхүүжилттэй төслийг захиалгат, суурь, инноваци гэсэн зургаан чиглэлээр дэмжин ажиллаж байна. Түүнчлэн гадаадын их, дээд сургууль, байгууллагуудтай хамтарсан төслүүдийн тоог жилээс жилд нэмэгдүүлж байна. Энэ нь бидний хувьд томоохон амжилт.

-Та сургуулийнхаа Эрдэм шинжилгээ, инновацийн албаны анхны даргаар ажиллаж байгаа. Энэ тухайд?

-МУБИС-д анх эрдэм шинжилгээний алба байгуулагдахад анхны даргаар томилогдсон нь түүхэн сайхан дурсамж юм. Багш нарынхаа эрдэм шинжилгээний ажлыг сайжруулахын тулд хөрөнгө мөнгөөр дэмжих шаардлагатай гэдгийг захирлууд маань ойлгож байдаг нь миний ажил нэр хүндтэй амжилттай хэрэгжих боломж нөхцөл бүрдсэн байх аа. Үндэслэлээ гаргаад, зөв ойлгуулаад, зөв яривал үр дүнтэй ажил болдог юм байна гэдгийг эндээс олж харсан. Инноваци гэдэг бол шинэ тутам хөгжиж байгаа, Эрдэм шинжилгээ, Инноваци хоёр хоорондоо салшгүй холбоотой. Энэ бол тухайн сургуулийн зүрх тархи. Энэхүү ажлыг хүлээж аваад сургуулийнхаа эрдэм шинжилгээний төсөв, төслийн төрөл тоог гурав дахин нэмэгдүүллээ, дүрэм, журам боловсрууллаа, хүндэт доктор профессорын хувцас, медилион хийлгэх, ёслолын үйл ажиллагааны дэг боловсруулах, сэтгүүлүүдийг олон улсын дугаарлалттай болгох, импакт фактортай сэтгүүлд хэвлүүлэх өгүүллийн тоог нэмэгдүүлэх, эрдэм шинжилгээний хурал, семинар, сэтгүүлийг олон улсын жишигт хүргэх гэх зэргээр олон ажлыг хийж хэрэгжүүлж байна. Гадаад дотоодын эрдэм шинжилгээний байгууллага хувь хүмүүстэй хамтын ажиллагааг хөгжүүлж, гэрээ хэлцэл байгуулж, олон улсын төслүүдийг дэмжин ажиллах талаар анхаарч ажиллаж байгаа гээд дурдаад байвал шинэчилсэн, хөгжүүлсэн зүйлс их байна.“EBSCO”, “Springer Nature” цахим мэдээллийн санг ашиглах эрхийг худалдан авч ашиглахын зэрэгцээ ХБНГУ-ын “Unisolution partners” компанитай хамтран бүтээлийн хуулбарлалтыг шалгах plagscan программыг ашиглаж эхэлсэн нь судалгааны ажлыг чанаржуулах, судалгааны ажлын ёс зүйг дээшлүүлэхэд чухал алхам болсон гэх мэтээр яриад байвал их зүйл байна.

Я.Шийлэгмаа: Шинжлэх ухаан технологийн хөгжлийг дагаж инноваци хөгждөг
Tweet
Bolod.mn