Бээжин дэх хааны ордон

Бээжин дэх хааны ордон өмнө нь Хориотой хот гэгддэг байсан хятадын Мин, Чин гүрний хаадын ордон бөгөөд Бээжингийн төвд байрладаг. Хааны ордон нь гурван танхимд төвлөрсөн бөгөөд 720,000 шоо дөрвөлжин метр талбайтай, барилгын эзлэхүүн нь 150,000 хавтгай дөрвөлжин метр, 70 гаруй ордон, 9000 гаруй барилга байгууламж байдаг.

Бээжингийн хааны ордон Мин улсын Мэнчэньзу Юнлэгийн дөрөвдүгээр он (1406)-д Наньжингийн хааны ордны загвараар баригдаж эхэлсний дээр арван наймдугаар он (1420)-д дуусчээ.  Энэ нь тэгш өнцөгт байгууламж бөгөөд хойноосоо урагшаа 961 метр урт, зүүнээсээ баруунш 753 метр өргөн, бүх талаас нь 10 метрийн өндөртэй хотын ханаар хүрээлэгдсэн, хотын гадна 52 метр хамгаалалтын өргөн усан сувагтай байжээ. Хориотой хотын барилгууд нь гадаад ордон ба дотоод танхим гэсэн хоёр хэсэгт хуваагддаг. Гадаадын гүрний төв нь Тайхэ танхим, Жунхэ танхим, Баохэ танхим бөгөөд эдгээрийг нийтэд нь “Гурван танхим” гэж нэрлээд энд төрийн томоохон ёслолыг хийдэг байжээ.  Дотоод танхимын төв нь Чянь Чин ордон, Жяотай сүм, Куннинь ордон бөгөөд эзэн хаан, их хатан амьдардаг гол ордон болох тул “Хойд гурван ордон” гэж нэрлэдэг.

Бээжингийн Хориотой хот нь дэлхийн хамгийн том, хамгийн сайн хадгалагдан үлдсэн эртний модон байгууламжуудын нэг юм. Энэ нь үндэсний таван А аялал жуулчлалын дурсгалт газар бөгөөд 1961 онд үндэсний соёлын дурсгалт зүйлийг хамгаалах нэгжүүдийн анхны багцад оруулж, 1987 онд Дэлхийн соёлын өвийн жагсаалтад бүртгэгдсэн.

Чинь Шихуаны цэргийн бунхан

Чинь Шихуаны цэргийн бунхан нь Шааньши мужийн Ши-Ань хотын Линьтунь дүүрэгт байрладаг бөгөөд 1974 оны 3-р сард нээгдсэн. Одоо Чинь Шихуан эзэн хааны бунханаас 1.5 км зайд оршдог. Тус цэргийн бунхан нь эртний булш олдворын нэг юм. Эрт цагт хүнээр хойлголох ёс үйлддэг байв. Боол бол эзний дагалдах хэрэгсэл учраас боолын эзэн нас нөгчсөн үед боолуудыг нь хороож дагалдуулан оршуулдаг байжээ. Цэргийн бунханд (сүйх тэрэг, морь, цэрэг) морь, цэргийн хэлбэртэй баримал хийж түүнийгээ хойлгын хэрэгсэл болгодог байв. Тусгайлан бэлтгэсэн нүхэнд байрлуулсан мянга мянган вааран баримал ба вааран морийг болгоомжтойгоор хичээнгүйлэн зурж будаж өнгөлдөг байжээ.  Шаазан баримлын нүүр, гар, хөл нь ягаан өнгөтэй.  Булчингийн бүтэц, ялангуяа нүүрний төрх байдлыг харуулсан нь онцгой. 1987 онд эзэн хаан Чинь Шихуаны булш, цэргийн бунхны нүхийг ЮНЕСКО Дэлхийн өвийн жагсаалтад оруулж, дэлхийн найм дахь гайхамшиг хэмээн алдаршуулжээ. Чинь Шихуаны цэргийн бунхан нь дэлхийн хамгийн ховор арван булшны нэг гэдгээрээ алдартай. 

 Утай уул

Утайтай уул нь үндэсний таван А ангиллын аялал жуулчлалын хамгийн үзэсгэлэнтэй газар юм. Үндэсний геопаркийн байгалийн ба соёлын өв. Хятад дахь алдартай арван уулын нэг, Хятадын буддизмын алдарт дөрвөн уулын нэг, дэлхийн буддын шашны хамгийн том таван ариун орны нэг юм.  Утай уул нь Шаньши мужийн Шиньжөү хотын Утай шаний зүүн хойд хэсэгт оршдог. Нийт талбайн голч нь 250 км, нийт талбай нь 2837 км кв. Тайхуай балгас төв болж зүүн, баруун, өмнөд, хойд, дунд хэсэгт таван уулын оргил байдаг. Үүлэн ширээний дээрх модгүй нүцгэн оргил дээр дээр чулуун тавцан мэт байдалтай тул Утай хэмээн нэрлэжээ. Утай уул нь Хятадын бурхны шашны хөхийн урсгал хийгээд шарын урсгал хамтдаа оршин байдаг цорын ганц бөө шашны үйл ажиллагаа эрхэлдэг 86 газар байдгаас олон сүм хийдийг эзэн хааны зарлигаар барьж байгуулан, олон төрийн эзэн хаад ч өөрийн биеэр заларч мөргөл үйлддэг байжээ. Алдартай нь, Шяньтун хийд, Суваргат хийд, Бодьсадын ордон, Наншань хийд, Дайлуо ордон, Алтан хийд, Түмэн бурхант асар, Бишань хийд.

Ханжоу хот Шиху нуур

Шиху нуур нь Жэжянь мужийн Ханжөү хотын баруун хэсэгт оршдог бөгөөд эх газрын Хятад дахь үзэсгэлэнт газруудын дотроос үндэсний гол үзэсгэлэнт газруудын эхний багцад хамаардаг. Энэ бол эх газрын Хятад дахь томоохон цэнгэг уст нууруудын нэг бөгөөд Дэлхийн өвийн жагсаалтад багтсан Хятад дахь нуурын төрлийн соёлын өв юм. Баруун нуур нь өмнөд, баруун, хойд талаараа уулсаар хүрээлэгдсэн байдаг бөгөөд нуурын Байди, Суди, Янгунгди, Жаогуньди зэрэг замууд нуурыг хэд хэдэн гадаргуу болгон хуваадаг. Шиху нуур нь зууван хэлбэртэй бөгөөд нуурын ёроол нь харьцангуй тэгш байдаг. Нуурын дундаж гүн нь 2.27 метр, хамгийн гүн нь 5 метр, гүехэн нь 1 метрээс бага байдаг. Шиху нуурын үзэсгэлэнт арван үзэмж нь Жэжиан мужийн Ханжоу дахь алдартай аялал жуулчлалын цэг болох тул Ханжоу нь Шиху нуурын үзэсгэлэнт арван цэгийг сонгон шалгаруулах ажлыг олон удаа хийж байсан бөгөөд эдгээр нь тухай бүртээ Шиху нуур, Ханжөү хотын алдар нэр, нэр хүндийг дээшлүүлсэн юм. Жишээлбэл, Өмнөд Сүн улсын үед тодруулж байсан "Шиху нуурын арван үзэмж" нь мянган жилийн турш гайхагдаж ирсэн. Тэдгээрийг ихэвчлэн Су Дигийн хаврын өглөө, Аялгуут цэцэрлэгийн лянхуа, Нуурнаа хөвөх намрын саран, Тасархай гүүрний хайлмаг цасан, Найгах удын гургалдайн дуу, Цэцэгт гармын загас, Лэй Фэн цамхагийн үдшийн сарны гэрэл, Үүлнээ шүргэх хос оргил, Наньпингийн үдшийн хонх, Гурван цүнхээлийн тамгат саран хэмээн хэлдэг.  

Жиужайгөү

Жиужайгүө нь Сычуань мужийн Аба төвд ба чян үндэстний өөртөө засах жөүгийн нутагт орших бөгөөд Хөхнуур-Төвдийн өндөрлөг, баруун Сычуанийн өндөрлөг бүсэд оршдог бөгөөд Чэнду хотоос хойт зүгт 300 км зайтай байдаг. 1000 метрээс өндөр уулын гуу хавцал 50 гаруй байдаг ба нийт талбай нь 64297 га. Ойн бүрхэлтийн түвшин 80 хувиас давсан байна.  Энэхүү уулын нуурын бүлэгт Төвдийн есөн тосгон тосгон байдаг. Энэ бол дэлхийн байгалийн өв уламжлал, үндэсний үзэсгэлэнт газрууд, байгалийн үзэсгэлэнт таван А зэрэглэлийн үндэсний аялал жуулчлалын газрууд, байгалийн нөөц газрууд, үндэсний геологийн цэцэрлэгт хүрээлэн, дэлхийн биосферийн нөөцийн сүлжээ юм. Энэ бол байгалийн үзэсгэлэнт газрыг хамгаалах үндсэн зорилготой Хятад улсын анхны байгалийн нөөц газар юм.

Жиужайгөү улсын байгалийн нөөц газар нь аварга том хулсны баавгай, алтан үст сармагчин зэрэг ховор амьтдыг, байгалийн экологийн орчинг хамгаалдаг. Тус улсын хэмжээнд 74 төрлийн үндэсний хамгаалалттай ховор ургамал, 18 төрлийн үндэсний хамгаалалттай амьтан, элбэг дэлбэг палеонтологийн олдвор, эртний мөстлөгийн үлдэц байдаг.

"Жиужайгөүгээс буцаж ирээд өөр ус мөрнийг тоодоггүй" гэсэн үг хүртэл байдаг нь Жиүжайгөүгийн үзэсгэлэн хичнээн сайхны нотолгоо юм. 108 булаг, хүрхрээ, гол мөрөн, наран шарлагын газрууд өнгөлөг хаш савтай. Чанхай, Жянь-Янь, Нүөрилань, Шужэн, Жару, Хэйхай зэрэг зургаан үзэсгэлэнт газар "Y" хэлбэрээр залгалдаж байдаг. Мөн хаш тэнгис, шаталсан хүрхрээ, солонгон ой, цаст оргилууд, Төвдийн үндэстний зан заншил, хөхөмдөг мөсөн гол зэргийг "Бишрэм зургаа" гэж нэрлэдэг. Ид шидийн Жиужайгөү нь "Үлгэрийн ертөнц" гэдгээрээ "Усан үзэмжийн хаан" гэгддэг.

 Хөлөнбуйрын тал

Хөлөнбуйрын тал нь Өвөрмонголын өөртөө засах орны зүүн хойт хэсэгт Их Хянганы нурууны баруун захад Хөлөнбуйрын өндөрлөг дээр оршдог ба Хөлөн нуур, Буйр нуурын нэрийг нийлүүлэн Хөлөнбуйр гэж нэрлэжээ. Газрын ерөнхий байцын хувьд зүүнээс баруун зүгт намсдаг ба далайн түвшнээс дээш 650-700 метр өндөрт оршдог. Урт нь зүүнээс баруун зүгт 350 км, өргөн нь хойноос өмнө зүгт 300 км бөгөөд нийт талбай нь 11сая 256.7 мянган га ба үүнээс 8.33 сая га талбай нь бэлчээрийн зориулалттай юм. Хөлөнбуйрын тал нь дэлхийд алдартай байгалиараа байгаа бэлчээр төдийгүй дэлхийд хамгийн том дөрвөн тал нутагийн нэгд тооцогдож дэлхийн хамгийн сайхан тал хэмээн өргөмжлөгддөг билээ. Мөн Хятадын аялал жуулчиллын 20 гол газрын нэгд багтна. 

Хөлөнбуйрын тал нь эртний олон соёл иргэншлийн үүсч хөгжсөн газар төдийгүй Дунху, Хүннү, Сянби, Шивээ, Уйгар, Түрэг, Кидан, Зүрчин, Монгол зэрэг үндэстний нутаглаж ирсэн түүхэн газар учраас дэлхийн эрдэмтэн судлаачид тус газрыг "Нүүдэлчин үндэстнүүдийн өлгий" хэмээн тодорхойлдог нь дэлхийн түүхийн өндөр байр суурь эзэлдгийг нь нотлон харуулдаг билээ. 

 Будаалан (Ботала) ордон

Будаалан ордон нь Төвдийн Өөртөө засах орны нийслэл Лхас хотын баруун хойд хэсэгт байрлах Мабули ууланд оршдог бөгөөд дэлхийн хамгийн өндөрт оршдог ордон, цайз, хийдүүдийг нэгтгэдэг асар том барилгын цогцолбор юм. 

Потала ордон нь толгод дээр баригдсан бөгөөд барилгууд нь давхарлаж байдаг нь эртний Төвдийн архитекторын гайхамшигт төлөөлөл болдог юм. Хятадын олон үндэстний эртний барилгын охь бүтээл болохын хувьд Хятадын мөнгөн дэвсгэртийн тавдугаар багцын 50-тын дэвсгэртийн ар талд дүрслэгдсэн байдаг билээ. Гол барилгыг Цагаан ордон ба Улаан ордон гэж хоёр хуваах бөгөөд гол барилгын өндөр нь 117 метр, гаднаас харагдах байдал нь 13 давхар, дотроо 9 давхар юм. Будаалан ордны өмнө талд "Будаалан ордны талбай" байх бөгөөд дэлхийн хамгийн өндөрт байрладаг талбай хэмээгдэнэ.

Будаалан ордныг анх Төвдийн Соронзонгомбо хаан Жавзан гүнж хийгээд Вэньчэн гүнжийг хатан болгон буулгаж авахдаа байгуулжээ. 1645 онд Хошуудын хаант улсын үед Төрбах Гүүш хаан ба Шарын шашны эрхтэн Сономчоймбол хамтран Будаалан орныг дахин шинэчлэн байгуулсны дараа Далай ламын өвлийн ордон болгож, улмаар шашин, төрийн томоохон ёслол үйлддэг газар болгож, мөн өмнөх далай ламуудад залбирах газар болгосон ба хожим Төвдөд суух их сайдын засаг захиргааны төв болж байжээ.  1988-1994 онд дахин нэг удаа их засвар хийсэн байна.

Будаалан ордон нь Төвдийн бурхны шашны ариун газар бөгөөд жил бүр энд ирэх мөргөлчин, аялагчдын тоог тоолоод баршгүй. 1961 оны 3 сард, Хятадын Төрийн зөвлөлөөс улсын хамгаалалтад авах нэн чухал байгууллагын багцад орж улмаар 1994 оны 12 сард НҮБ-ын Боловсрол, Шинжлэх ухаан, Соёлын байгууллагаас Дэлхийн соёлын өвөөр бүртгэсэн юм. Хожим нь 2013 оны нэгдүгээр сард Хятадын аялал жуулчлалын товчооноос улсын таван А зэрэглэлийн аялал жуулалын бүс болгосон байна.

Хөх нуур

Чинхай нуур нь Хөхнуур-Төвдийн өндөрлөгийн зүүн хойд хэсгийн Хөхнуур мужид орших бөгөөд Хятадын хамгийн том дотоод урсгалтай нуур юм. Чилянь нурууны Датун уул, Нар-Сарын хөтөл болон Хөхнуурын өмнөд уулсын тасархай давхаргын хотгорт хэлбэршсэн нуур юм. 

Хөхнуур нь уртаараа 105 км, өргөн нь 63 км ба нуурын гадарга далайн түвшнээс дээш 3196 метр өндөрт зүүн уртрагийн 99°36′～100°16′, хойд өргөрөгийн 36°32′～37°15′-д оршино. Нуурын дөрвөн тал уулсаар хүрээлэгдсэн ба хойд тал нь Датун уул, зүүн тал нь Нар-Сарын хөтөл, өмнө талнь Хөхнуурын өмнөд уулс, баруун тал нь Шянпи уулс юм. Эдгээр уулс ДТД 3600-5000 метрийн өндөрт оршдог. Хөхнуурын талбайн хэмжээ 4456хавтгай дөрвөлжин км бөгөөд нуурын бүтэн тойрох зай 360 км байдаг нь алдарт Тайху нуураас 1.5 дахин том юм. Нуурын гадарга зүүнээс баруун тийш урт, өмнөөд хойшоо хавчиг, зууван дугуу хэлбэртэй. Хөхнуурын усны гүн нь дунджаар 21 метр, хамгийн гүн хэсэгтээ 32.8 метр хүрдэг ба усны эзлэхүүн нь 105 тэр бум шоо метр юм. 

Нуурыг тойрон аялахад үзэж болох аялал жуулчлалын гол газрууд нь Нар-Сарын хөтөл, Гэдрэгийн гол, Хуримын гуугийн хадны зураг, Шианпи уул, Давсан говийн Давсан нуур, Давсан говийн хийд, Фуай эртний хотын туурь, Шувуут арал, Нуурын хүйс, Хойд Шян-Ян эртний хотын туурь, Сэвжийн хадны зураг, Гахай эртний хотын туурь, Алтан мөнгөн эргийн тал, Юаньзычэний Шихай балгас, шавар арал, Шихайгийн гурвалжин хот зэрэг болно. 

Дунхуаны мянган бурхант агуй

Мянган бурханы агуй гэгддэг энэхүү газар нь Ганьсугийн хонгилийн баруун төгсгөлд орших Дунхуан хотын нутаг дэвсгэр дээр байрладаг. Могаоку гэх энэхүү Мянган бурхантын агуй нь Шаньши мужийн Датун хотод байх Юүньганы чулуун агуй, Хэнань мужийн Луо-ян хотын Лунмэний чулуун агуй, Ганьсу мужийн Тяньшуй хотын Майжишаний чулуун агуйн хамт Хятадын дарван том чулуун агуй гэгддэг. Эртний сударт бичснээр, 366 онд Лэзун гэх хувраг Саньвэйшань уулыг дайран гарчээ. Тэгэхэд санамсаргүй тохиолоор алтан гаргал гэрэл цацрахыг олж үзэхэд түмэн бурхан мэт харагдсан тул тэнд хадан ханан дээр анхны агуйг нүхлэн малтжээ. Түүнээс хойш 1200 гаруй жилийн урлан бүтээх түүх эхэлжээ. Хожмын хүмүүс тэрхүү хуврагийн гавьяаг дурсахын тулд тэрхүү газарт Могайку гэх нэр өгсөн бөгөөд Могай гэдэг нь тэрхүү хуврагийг хэлж байгаа хэрэг ажээ. Түүнээс хойш олон олон шашны зүтгэлтэн их багш нар тэнд агуй бүтээжээ. Мянган бурхантын агуй нь нийт 16 улс, умард төр, Суй улс, Тан улс, Таван үеийн төр, Тангут улс, Юань улс зэрэг олон төр улсын нүүрийг дамжин цэцэглэн хөгжиж хүрээгээ тэлсээр нийт 735 агуй үүсч, ханын зураг 45 мянган хавтай дөрвөлжин метрт хүрч, шавраар урласан бурхны баримал 2415-д хүрч, дэлхий дээр одоо үе болтол хадгалагдан ирсэн бурхны шашны урлан дотроос хамгийн том, хамгийн баялаг нь болон үлджээ. 

 Канас нуур

Канас нуур нь Шинжаан Уйгарын Өөртөө засах орны Алтай аймгийн Бууржин хошууны хойд хэсэгт оршдог бөгөөд Алтайн гүн ойд байрладаг уулын цэнгэг устай нуур юм.

Нуурын ус нь Хүйтэн, Найрамдал зэрэг оргилоос эхтэй мөсөн голоор тэжээгддэг ба нуурын гадарга далайн түвшнээс 1374 метрд оршдог бөгөөд нийт талбайн хэмжээ нь 45.73 хавтгай дөрвөлжин км юм. Нуурын гүн нь 188.5 метр, усны эзэлхүүн нь 5.3 тэрбум шоо дөрвөлжин метр хүрдгээрээ Хятадын хамгийн гүн мөстлөгийн шинжтэй нуурт тооцогддог. Канас нуурын үзэсгэлэн өндөр уул, гол мөрөн, нуур цөөрөм, өвст тал зэргээс бүрэлддэг бөгөөд Чингис хаан өрнө зүгт дайлах замдаа буудаллаж байсан, эрт цагийн хадны зургуудтай зэрэг түүх соёлын дурсгалыг хадгалан, монгол, тувачуудын өвөрмөц онцлогтой ёс загшлын цогц болсон онцлог сайхан үзэмжийн орон юм.

Канас нуурт хэдэн сонин үзэгдэл байдаг бөгөөд эхнийх нь мянган метрийн урт үргэлжилдэг өгөрсөн модон далан. Учир нь, Канас нуурын дунд хөвөх модод хүчтэй салхинд туугдан хөвж явсаар бие биетэйгээ нийлэн далан үүсгэдэг байна. Хоёрт, нуурын аварга амьтны тухай домог юм. Тэрхүү аварга амьтан байнга нуурын уснаас уух адуу малыг нуурын ус руу чирч оруулан хооллодог гэж ярилцдаг. Энэ мэт сонин хачин зүйлс Канас нуурыг нууцлаг сонин өнгөөр чимэглэдэг гэж хэлж болно. Зарим хүмүүс энэхүү үзэгдлийг тайлбарлахдаа, нууранд байдаг улаан өнгөтэй аварга загас тийнхүү аварга махчины дүр үзүүлж буй гэдэг. Гуравт, бороо хур орсны дараа тэнгэр цэлмэхэд Ханас нуурын манан будан дундаа бурхны гэрэл цацардаг гэлцдэг.

Канас нуур нь хятадын "Таван А" зэрэглэлийн аялал жуулчиллын орон, үндэсний газарзүйн цэцэрлэгт хүрээлэн, үндэсний ойн хүрээлэн, улсын тусгай хамгаалалттай газар, үндэсний байгалийн өв, бүх улсын нүүрстөрөгчийн хий хамгийн багатай аялал жуулчиллын туршилтын бүс, Хятадын хамгийн үзэсгэлэнт нуур, нуурын эргэн тойрны цаст уул, шовх оргил, хөхөмдөг уулс, өтгөн ногоон ой мод зэрэг нь Канас нуурт "Хүний ертөнцийн диваажин", "Сахиусан тэнгэрийн цэцэрлэгт хүрээлэн" гэх мэт алдрыг авчирчээ.