Талын мэлтэсийн орд гэж бий. “Ширхэг чулууг нь шүүрэхэд л алт байдаг” гэж шагшигдаж ирсэн энэ орд өнгөрсөн гучин жил төрийнхний, тонуулчдын шуналыг хөдөлгөж, нойрыг нь хулжааж ирсэн. Гагцхүү хилийн зурвас, улсын тусгай хамгаалалттай бүсэд багтдаг нь энэ алтанд шунагсдын ганц гачлан байж ирсэн. Тиймдээ ч Талын мэлтэсийн ордыг улсын тусгай хамгаалалтаас гаргаж, хилийн хамгаалалтаас хасаж, улмаар ухаж төнхөхийг улс төрчид, алтны тонуулчид үгсэн лоббидож, үе үеийн Засгийн газрууд ч зүсэн зүйлийн оролдлогууд хийж байв. Харин Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газрын Талын мэлтэсийн ордод санаархсан заль нь Наран сэвстэйн боомт аж.

Учрыг тодруулъя. Говь-Алтай аймгийн урд хилд Наран сэвстэйн боомт гэж бий. Боомт ч гэж, 1992 онд нээж, жил хүрэхгүй ажиллуулаад, Говийн их дархан цаазат газарт гай дагуулахыг нь мэдээд хаасан, хаягдсан боомт. Өөрөөр бол, Алтайн өвөр говиор авто замууд хэрж, авто машинууд цуваад эхэлбэл энэ нутагт л үлдэж хоцорсон нэн ховор ан амьтан устаж, дайжих эрсдэлтэйг мэдээд, энэ боомтыг хаасан хэрэг л дээ. Харин нээж болохгүй гэж хаалгыг нь лацдаад 30 жил болж байгаа Наран сэвстэйн боомтыг нээх тухай яриа өнгөрсөн жилээс хүчээ авав. Наран сэвстэйн боомтыг нээх тухай яриа наанаа эдийн засгаа сэргээх агуулгатай мэт боловч нарийндаа тус боомтын хажууханд байх Талын мэлтэсийн алтыг ухах гэсэн ужиг санаархлуудын нэг юм л даа.

Тодруулбал, Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга О.Амгаланбаатар ам нээвэл л “Наран сэвстэйн боомтыг нээнэ” гэж ярьж явах болов. Саяхан, хэвлэлийнхнийг хил дээр дагуулан очиж, “Бургастайн боомт болохгүй байна” гэж баахан гомдоллож, гоочилж, тэгэх мөртөө “Наран сэвстэйн боомтыг нээчихвэл Ази-Европтой авто замаар шууд холбогдож, хөгжлийн манлайд хүрэх гээд байна” гэж саймширчээ. Тэгэхдээ Наран сэвстэйгээр халхалсан цаад зорилгоо ч ам алдчихжээ. Тухайлбал, тэрбээр “Шивээхүрэн, Бургастай боомтын чиглэлд хилийн зурвас дагуу замын асуудлыг шийдээд Нарансэвстэйн боомтыг нээх боломжтой. Жишээ нь, Нарансэвстэйн боомтоос Өргөстэйн застав хүртэл 250 км авто замыг Говийн их дархан цаазат газрын баруун урд хэсгээр тавьна. Ингэхдээ улсын хилээс 50 км өргөнтэй коридорыг тусгай хамгаалалтаас гаргах юм” гэж ярьжээ. Наран сэвстэйн боомтыг нээгээд, тус боомт руу зам тавихын тулд улсын хилээс 50 км өргөнтэй хэсгийг улсын тусгай хамгаалалтаас гаргана гэдэг бол Наран сэвстэйн хажууханд байх Талын мэлтэсийн алтны ордыг хилийн хамгаалалтаас, дархан цаазат газрын улсын тусгай хамгаалалтаас хасна гэсэн үг. Хамгаалалтаас хасчихвал тус ордыг хэзээ мөдгүй ухахад бэлэн болно гэсэн үг. Тун ойлгомжтой лобби байгаа биз.

Талын мэлтэсийн алтыг төнхөх гэсэн Засгийн газрын заль ганц энэ ч биш. Өнгөрсөн жил Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд асан Н.Уртнасан Говь-Алтай аймгийн Бугат суманд байх Говийн их дархан цаазат газрын “Б” хэсгийн хамгаалалтын захиргааг Ховд аймгийн Алтай сум руу шилжүүлэх тушаал гаргасан нь тухайн үедээ нутгийнхний эсэргүүцэлтэй тулгарч, нэлээдгүй хэл аманд өртсөн. Хамгаалалтыг захиргааг нь Ховд руу шилжүүлэх замаар Алтай өвөр говийг, тэр тусмаа Талын мэлтэсийн ордыг алтны тонуулчдын атганд өгөх гэсэн санаархал гэж шүүмжлүүлсэн хэрэг л дээ. Харамсалтай нь, тэр заль нь бүтээгүй тул Засгийн газар Наран сэвстэйг боомтыг нээх асуудлыг О.Амгаланбаатараар дамжуулан зүтгүүлж эхэлсэн дүр зураг харагдаж байна.

Түүнчлэн, Талын мэлтэсийн алтат санаархсан үе үеийн Засгийн газрууд ямар заль хэрэглэж байсныг эргэн сануулъя.

- Хамтарсан Засгийн газрын үед буюу С.Баяр Ерөнхий сайд байхдаа “Талбайг нөөцөд авах тухай” 86 дугаар тогтоол гаргаж байв. Тогтоол ёсоор 25 талбайг нөөцөд авахаар тусгасны дотор Говийн их дархан цаазат газрын А хэсэгт хамаарах талбай багтаж байсан нь нутгийн иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулгарч, уг тогтоол цуцлагдсан байдаг. Тодруулбал, уг тогтоолд Говь-Алтай аймгийн Алтай, Цогт, Эрдэнэ сумын нутагт хамаарах Наран сэвэстэйн буюу Талын мэлтэсийн орд, Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ, Баянхонгор аймгийн Баян-Өндөр сумын нутагт хамаарах Хатан суудалын орд багтаж байсан юм.

- Ерөнхий сайд асан Ч.Сайханбилэг ЗГХЭГ-ын дарга байхдаа буюу 2013 оны есдүгээр сард Говь-Алтай аймгийн тухайн үеийн Засаг дарга Ш.Амгаланбаярт “Говийн их болон бага дархан цаазат газрын зарим хэсэгт ашигт малтмал эрэх, хайх, ашиглах, тусгай хамгаалалтаас гаргах тогтоолын төслийг Засгийн газраас санаачлан боловсруулж, УИХ-д өргөн мэдүүлэхээр ажиллаж байгаа тул саналаа яаралтай ирүүлнэ үү” гэдэг албан бичиг илгээсэн байдаг. Тухайн үедээ орон нутгийн зарим удирдлагууд, Говийн их дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргааныхан, нутгийн иргэд эсэргүүцэж, асуудал тэгсгээд мартагдсан.

- 2015 оны хоёрдугаар сард УИХ-аас “Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга хэмжээний хөтөлбөр” гэгчийг батлахдаа “Улсын хилийн зурвас газар дахь алтны зарим ордыг тусгай хамгаалалттай ангиллаас гаргах УИХ-ын тогтоолын төслийг боловсруулж, өргөн мэдүүлэх” гэх ноцтой заалт оруулсан нь тухайн үедээ шуугиан тарьж байв. Учир юу гэвэл, “Яг энэ заалтаар Говь-Алтай аймгийн Говийн их дархан цаазат газарт хамаарах Талын мэлтэс, Хатан суудал гэх мэт алтны нөөцтэй газруудыг ониллоо” гэж шүүмжлэл гарч байлаа.

Энэ мэтээр, Говийн их дархан цаазат газрын улсын тусгай хамгаалалттай бүсэд, урд хилээс 20 километрт байх Талын мэлтэсийн ордод төрийнхөн, тонуулчид шунаж, үгсэн хуйвалдах замаар хамгаалалтаас гаргаж, улмаар ухаж төнхөхийг оролдсоор байна. Уг нь бол улс дампуурахдаа тулсан ч ухаж болохгүй газар бол Алтайн өвөр говь буюу Талын мэлтэс. Халдварт тахлын дараах элгээрээ хэвтсэн эдийн засгаа сэргээхэд алт амь тариа мэт хэрэгтэй байж болох ч Алтайн өвөр говийг ан амьтангүй, ухсан нүх, улаан шороо үлдээж лав болохгүй. Дэлхийн ховордсон амьтдын дайжилгүй үлдсэн, хамгийн сүүлийн хорогдох газар нь Алтайн өвөр говь. Улсын тусгай хамгаалалттай бүс гэдэг дөрөвхөн үгээр хамгаалагдаж, алтны тонуулчдын савраас “амь” мултарч өдий хүрсэн. Харин Наран сэвстэйн боомтыг нээнэ гэх мэт эдийн засгаа бодсон мэт боловч эсрэгээрээ алтанд нь шунасан энэ цагийнхний лоббигоор тусгай хамгаалалтаас гарчихвал мянга жагсаж, тэмцээд ч хамгаалахаасаа хожимдсон байх болов уу.

Эх сурвалж: Эргэлт.мн

https://ergelt.mn/news/44/single/21123

Л.Оюун-Эрдэнийн засгийн газар талын мэлтэсийн алтанд санаархаж эхэллээ
Tweet
Bolod.mn