Жоржтауны их сургуулийн хуулийн тэнхимийн профессор Ронсеверт Ганан Алмондын бичсэн нийтлэлийг орчуулан хүргэж байна. Төв Азийн цээжинд орших Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын өмнөд захаар урсах Туул гол Орхон гол руу, эцэст нь Сибирь, Хойд мөсөн далай, цаашлаад Байгаль нуурт цутгадаг. Онон, Хэрлэн голын нэгэн адил Туул нь Бурхан Халдун буюу Хэнтийн нуруунаас эх авдаг. "Монголын нууц товчоо"-д өгүүлснээр Бурхан Халдун нь Монголын их хааны хоргодох газар, засаг захиргаагаа байгуулсан бүс юм.

Антропологич Жэк Уэтерфордын хэлсэнчлэн “Чингис хаан бол урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй цэргийн удирдагч.

Тэр бол хууль дээдлэх ёсыг дээдлэн, шашин шүтлэгийн эрх чөлөөг хамгаалж, олон улсын худалдааг дэмжиж, дипломат харилцаа тогтоосон улс үндэстэний захирагч юм” гэжээ. Монголын эзэнт гүрэн харилцаа холбоо, худалдаа, технологи, улс төрийн тив хоорондын нэгдсэн системийг бий болгосноор урьд нь салангид байсан ертөнцийг холбосон юм. Түүхч Эдвард Гиббон Чингис хааны үеэс бөмбөрцөг ганхаж, шинэ дэг журам эхэлсэн гэж тэмдэглэжээ. Хэдийгээр Монгол Улс одоогоор дотооддоо болон бүс нутгийн хэмжээнд томоохон сорилтуудтай тулгарч байгаа ч орчин үеийн ертөнцийг тодорхойлоход бэлэн хэвээр байна.

Хэцүү хөрш

Монгол Улс бүтцийн томоохон сорилтуудыг даван туулах ёстой. Гуравхан сая хүн амтай далайд гарцгүй орны хувьд хүндрэл нь газарзүйн байршлаас эхэлдэг. Монгол Улсаас гарч байгаа болон орж ирж буй бүх бараа бүтээгдэхүүн нь хүн ам ихтэй, хүчирхэг хоёр хөрш болох ОХУ, БНХАУ-ын нутаг дэвсгэр, агаарын орон зайг дайран өнгөрөх ёстой. Монголын төмөр замын гол сүлжээ болох Транс Монголын төмөр зам нь хойд талаараа Оросын хилээс урд талаараа Хятадын хил хүртэл 700 орчим миль үргэлжилдэг. Хятад руу орохдоо галт тэрэг шинэ царигт шилжих ёстой бөгөөд энэ нь цаг хугацаа их шаарддаг процесс юм. Оросын Засгийн газар Монголын төмөр замын 51 хувийг эзэмшиж байгаа нь төмөр замын тээврийн сүлжээг хөгжүүлэхэд саад болж байна. Москва Монголын эрчим хүчний 90 хувийг (боловсруулсан газрын тос) хангадаг. Улаанбаатар хотоор зугаалахад дуурийн театраас эхлээд хуримын ордон, Зайсангийн дурсгалын цогцолборын социалист ханын зураг хүртэл Зөвлөлт Засгийн үеэс хадгалагдан үлдсэн соёлын өв байдаг. Харин Хятадын ӨМӨЗО-д зургаан сая орчим монгол угсаатан оршин суудаг нь Монголын хүн амаас хоёр дахин олон юм. Дэлхийн хоёр дахь том эдийн засагтай Хятад улс нүүрс, зэс болон хүдэр, түүхий тос, боловсруулаагүй ноолуур зэрэг Монголын нийт экспортын 90 орчим хувийг БНХАУ-д нийлүүлдэг. Мөн Хятад нь тус улсын гадаадын хөрөнгө оруулалтын хамгийн том эх үүсвэр юм.

Газарзүйг өргөжүүлэх

Нэг сургамж бол хөршөө тэлэх явдал юм. Улаанбаатар Монгол Улстай хил залгаа оршдоггүй “гуравдагч хөрш”-д хандаж, эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэхэд ихээхэн анхаарч байгаа юм. Тухайлбал, Монгол Улс Япон, Өмнөд Солонгос зэрэг ардчилсан гуравдагч хөршүүдтэй нягт харилцаатай байж бүс нутгийн тогтвортой байдал, хамтын ажиллагааг бэхжүүлэхийн төлөө ажиллаж байна. Уранаар баялаг Монгол Улс цөмийн зэвсгийг үл дэлгэрүүлэх, Зүүн хойд Азийн маргааныг энхийн замаар шийдвэрлэхэд идэвхтэй дэмжлэг үзүүлж ирсэн. Үүнтэй холбоотойгоор Хойд болон Өмнөд Солонгостой дипломат харилцаагаа тэнцвэржүүлдэг Монгол Улс Солонгосын хойгт тогтвортой байдлыг бий болгохыг зорьж ирсэн. Монгол Улс АНУ-ыг “хамгийн чухал” гуравдагч хөрш хэмээн тодорхойлдог. Өнгөрсөн зургадугаар сард Монгол Улс, АНУ хамтран Австралиас Замби хүртэлх 31 орны цэргийн бие бүрэлдэхүүн оролцсон НҮБ-ын энхийг сахиулах ажиллагааг дуурайлган 17 дахь удаагийн “Khaan Quest” цэргийн сургуулилалтыг зохион байгуулсан. Энэхүү арга хэмжээг нээхээр АНУ-ын Энэтхэг-Номхон далай дахь цэргийн командлалын командлагч, адмирал Филип С.Дэвидсон Монгол Улсад хүрэлцэн ирж, Монгол Улсын геополитикийн ач холбогдлыг онцлон тэмдэглэсэн. Мөн Улаанбаатар, Вашингтон хоёр ч олон улсын тавцанд ч ижил байр суурь илэрхийлсээр ирсэн. Тухайлбал, Монгол Улс АНУ-ын найдвартай холбоотон гэдгээ баталж, Ерөнхий Ассамблейн тогтоолуудад тууштай санал өгч байна. Үүний зэрэгцээ, Улаанбаатар Вашингтон, Пхеньяны хооронд яриа хэлэлцээ өрнүүлэхэд дэмжлэг үзүүлсээр ирсэн. Монгол Улс нь Коммунизмаас ардчилалд шилжсэн Ази тивийн цорын ганц орон бөгөөд "цөмийн зэвсэггүй" бүс болох тус улс АНУ-БНАСАУ-ын удирдагчдын дээд хэмжээний уулзалтыг зохион байгуулж болох газар юм.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ухнаагийн Хүрэлсүхийн 2018 оны есдүгээр сард Вашингтонд хийсэн албан ёсны айлчлалын үеэр АНУ-Монголын Өргөтгөсөн иж бүрэн түншлэлийн харилцааг зарласан нь хоёр талын харилцаа, тэр дундаа эдийн засаг, худалдааны харилцаа улам гүнзгийрч байгааг харуулж байна. 2013 оноос хойш дэлхийн зах зээл дээр түүхий эдийн үнэ буурч, Хятадын эдийн засгийн удаашралтай холбоотойгоор Монгол Улсын эдийн засаг харьцангуй уналтад орсон. Америкийн гадаадын хөрөнгө оруулалт, худалдаа нь Монголын эдийн засгийг өөд нь татах гарц болж чадна.

Монгол Улс дэлхийн түүхий ноолуурын гуравны нэг гаруй хувийг үйлдвэрлэдэг ч Монголын түүхий ноолуурын ихэнх хувийг Хятад руу экспортолдог бөгөөд АНУ бараг бүх ноолууран бүтээгдэхүүнээ Хятадаас авдаг. Энэхүү хууль тогтоомжоор Конгрессын гишүүн Ёохо болон сенатор Бен Кардин (D-MD) зэрэг хоёр намын холбоотнууд Хятадыг тойрч, АНУ, Монголын худалдааг нэмэгдүүлж, Монгол Улсын эдийн засгийн тусгаар тогтнолыг бэхжүүлэх санаачилгыг дэвшүүлсэн.

Хуучин түүх, шинэ дүр төрх

Хэрэв та Туулын чулуурхаг сайрыг дагаж Улаанбаатар хотын зах хүртэл явбал Чингис хаан олон улсын нисэх онгоцны буудалд хүрнэ. Терминал дээр 13-р зууны баатар болох Чингисийн хөргийг өлгөжээ. Хачирхалтай нь, Чингис хаан амьд ахуйдаа өөрийн хөргийг зурахыг хэзээ ч зөвшөөрдөггүй байсан тул түүний тайван амгалан тайван байдлаар дүрсэн нь зөвхөн уран сайхны уран сайхны дүр төрх юм. Өөр нэг зүйл бол Монголын орчин үеийн дэлхийн бөмбөрцөгт үзүүлж буй нөлөөг маш дутуу үнэлдэг. ЗХУ-ын дагуул улс байсан Монгол 70 орчим жилийн дараа тайван замаар ардчилалд шилжсэн. Монгол Улс дэлхийн түүхэнд нэгэн шинэ хуудсыг бичиж байна. Монгол Улс АНУ-тай хамтран ажилласнаар хуулиа дээдэлсэн, хүлцэнгүй байдлыг эрхэмлэдэг, олон улсын худалдааг дэмждэг, хоёр хуваагдсан улс орнуудын хооронд дипломат харилцаа тогтоох гүүр болсон 21-р зууны төрийн шинэ дүр төрхөөр хуучин түүхийг дахин өгүүлэх боломжтой.

https://thediplomat.com/2019/07/can-mongolia-shape-the-modern-world-once-again/

The Diplomat: Улаанбаатар гуравдагч хөрш орнуудтай харилцаагаа өргөжүүлэхэд ихээхэн анхаарч байна
Tweet
Bolod.mn