Олон төвтэй болох нь аюулгүй орших, хөгжихийн баталгаа мөн

2023-11-16

1900 он гэхэд дэлхийн бүх газар нутаг, улс орныг 12 том гүрэн хуваагаад авчихсан, колончилж мөлжиж байв. Гэхдээ тэд авсан, өмчилсөндөө

сэтгэл ханамж цадсангүй, бусад руугаа ч өнгөлзөж, булаах, салгахыг л оролдох болжээ.Тэр цаг үед хомхойрогчдыг хазаарлах хүч гэж байсангүй. Чухам тийм учир дэлхийн I ба II дайн дэгджээ. Тэр цагийн дэлхий дахиныг 12 төвтэй байсан гэж хэлж болох авч мөнхүү том төвүүдийн түрэмгий харилцааг зохицуулдаг НҮБ мэтийн хүч, цөмийн зэвсэг хазаарлагч байсангүй. Дэлхий дахиныг гамшигт живүүлсэн хоёр том дайны хөнөөл, сургамж нь НҮБ-ыг төрүүлжээ. Төдхөн дээр нь нэмэгдээд цөмийн зэвсгийн хөнөөлөөс сэргийлэх айдас, болгоомжлол буй болжээ. Цөмийн зэвсэг хэрэглэж дайтах аваас фронт ба ар тал гэж байхгүй, сав ба шим ертөнц хордож сөнөх, дэлхий маань бүхлээрээ там болж хувирах учир том дайн, дэлхийн дайн хазаарлагдлаа хэмээх тайвшрал ч мөн буй болсон юм. Гэтэл XXI зууны 30-аад оны дунд гэхэд л мөнхүү хоёр хазаарлагч маань аль аль нь үр дүн багатай, хүч султай мэтээр ойлгогдох болов. АНУ-ын төр, засгийг далдаас эрхшээгч хүч олигархиудын нь урт гар НҮБ-ын үйл ажиллагаа, шийдвэрүүдэд мөн л далдаас нөлөөлдөг болчихжээ. Дээр нь нэмэгдээд цөмийн дайны хөнөөлөөс эмээх сэтгэлзүй, ухамсар цагийн зэвсэг хэрэглэх нь байж болох алхам мэтээр ч ярих, сурталчлах болов. Европ дахь АНУ-ын цэргийн баазуудад тактикийн цөмийн зэвсгийн агуулахууд, тэднийг зөөх, хаяхад зориулсан нисэх онгоцууд ч бэлэн байх болжээ. Цөмийн зэвсгээс жийрхэх сэтгэлзүй, ухамсар Европод алга болсон байна.

НҮБ-ын тогтоол, шийдвэрийг ч үл хэрэгсэх, тактикийн цөмийн зэвсэг ч хэрэглэхээс сийхгүй болчимгүй хүч гараад ирж ч мэдэхээр болчихлоо. Дэлхий дахин маань зоргоор загнадаг, даруулгагүй ганцхан туйлтай удах аваас энэ аюул гарч ирэх магадлал улам л их болох төлөвтэй байна.

Сүрдүүлэх, хатуу сануулга өгөх зорилгоор тактикийн цөмийн зэвсэг хэрэглэхийг хүссэн, уриалсан дуу хоолой ч сонсогдох боллоо. Цэрэг дайны хэнээтэн, хонзогногчид, шинэ фашистууд, Европын зарим орны болчимгүй улстөрчид тактикийн цөмийн зэвсэг нь дорхноо л стратегийн цөмийн зэвсэг хэрэглэхэд хүргэчихэж болохыг ч ойлгохгүй байна. Аюул иймдээ тулчихлаа. Дэлхий дахин маань тав, түүнээс ч олон төвтэй болчих аваас хэн нэгний даварсан ааш авир бусдын нь нэгдсэн, хүчтэй дарамт, эсэргүүцлээр ямагт л хазаарлагдаж байх болно. Дэлхийн дайн гарах аюул ч зайлуулагдна. Том төвүүдийг удирдлагад тохиолдлын, болчимгүй этгээдүүд гарч ирэх магадлал бага. Томын ач холбогдол, давуу тал, эерэг шинж гэж байнаа! Томын, томорсны сайн нөлөө, хаялгагүй үзэгдэл гэж үгүй билээ. Том орны удирдлагад голдуу л томчууд гарч ирж байсан түүхтэй. Томчууд л тайван, түвшин, хүлээцтэй... Дэлхий дахины маань том төв бүхэн мэдээжээр хүчирхэг ч байна, цөмийн зэвсэгтэй ч байна. НҮБ мэтийн байгууллага ч шудрага, зарчимч, үр нөлөөтэй байх нөхцөл бүрднэ. “Мөнгөө төлсөн субъект л хөгжмөө захиалдаг" гэх зарчим олон улсын байгууллагуудад үйлчилдэггүй болно. НҮБ ч том дайныг хазаарлана, цөмийн зэвсэг ч том дайныг хазаарлана, бас том төвүүд ч том дайныг хазаарлах нь тодорхой юм. Дэлхий нийтийнхээ хувьд том төвүүд болж чадах улс орны тоо өнөөдөр гэхэд л бараг л арав шахам байна шүү дээ. Эхэндээ том төв 4-5 байхад л мөн ч тааламжтай нөхцөл бүрдэнэ дээ! Цааш цаашдаа олшроод 7-8 болчих аваас бүр ч сайхан болно. Хүн төрөлхтөнд ийм ирээдүй байгаа, ийм цаг ирнэ. Нэг л хүчирхэг улсын вассал болчихоод гарыг нь харж, дагаж явснаас 4-5 хүчирхэг улсаас дэмжлэг аваад, бие даагаад, бусадтай адил тэгш харилцаад явсан нь дээр шүү дээ. Баруун Европын, Евроазийн, ойр дорнотын, Дундад Азийн, Латин Америкийн, Хойд Америкийн, Африкийн гэх өвөрмөц онцлогуудтай соёл-иргэншлүүд бие биесээ зохих ёсоор, найрсгаар хүндэтгэн үзэж, ойлгож ханддаг, харьцдаг болно.

Дэлхий дахин маань олон том төвтэй, найрсаг тэгш харилцаатай, зөрчил, сөргөлдөөнгүй болсноор хил хамгаалалттай холбоотой зардал, сүйтгэл, ч дээд хэмжээгээр багасна. Өрөөл бусдынхаа итгэлийг даах татахын тулд улс, үндэстэн нэг бүр нээлттэй, ямар нэгэн алагчлалгүйгээр тэгш, шудрага харилцдаг болно.

Аль нэгэн улс оронд гай гамшиг тохиолдлоо гэхэд тусламжийн гараа цаг алдалгүй сунгадаг улс орны тоо ч урд хожид байгаагүй хэмжээгээр нэмэгдэнэ. Дэлхий олон төвтэй болсноор олон улсын харилцааны хэм хэмжээг ягштал сахьдаг соёл том, жижиг гэлтгүй бүх улс оронд чухалчлагдаж зоргоор аашлах, бусад орны дотоод хэрэгт, хүч хэрэглэн оролцох, НҮБ-ын тогтоол, шийдвэрийг үл хэрэгсэх зэрэг зөрчлүүд бүрэн арилах болно.

Англо-саксын холын, ойрын, эртний, эдүгээгийн удам судар болох, давлиун, дээрэнгүй авирлагчид хөөрхийлөлтэй, зоримог, шудрага улаан арьстангуудтай (индойчүүд), мөн Австралийн уугуул иргэдтэй харьцаж, түрэмгийлж, боолчилж, хөнөөж ирсэн арга, барилаа Зүүн Европ, Ойрхи Дорнод, Дундад Азид, Ази дахинд давтан хэрэглэх боломжгүй гэдгийг ойлгохгүй хэмжээнд хүртлээ эрэмшин танхайрсаар ирлээ. Энэ бүс нутгуудын хүн ард тийм дээрэнгүй ааш, хандлагыг үл тэвчих, бүр нэгдэж хамтраад ялж гарах, үхэж дуусахын аль ч хувилбараар зориглон тулалдах нь тодорхой юм. Ийм төгсгөлд хүргэх хэрэгцээ, сонирхол Барууныханд арай л баймгүй дээ?

XVI, XVII зууны үеийн конкистадоруудын (булаан эзлэгчдийн) сэтгэлзүй, ухамсар, улиран, удамшин үлдсээр өнөөдөр дахин сэргэж байгаа юм болов уу? Уул нь англосаксууд ч гэсэн өнө эртний үед Азиас л баруунчаа одсон анчид, нүүдэлчид шүү дээ...

Түүх ингэж өгүүлдэг. Олон мянган жилийн хувьсал, хөгжлийн явцаар тэд Англосаксууд болж үс, зүс, санаа, бодлоо өөрчилжээ. Дэлхий дахин нэг туйлтай, нэгэн жанжлагчтай байх нөхцөлд дэлхийн дайныг НҮБ ч хазаарлаж чадахгүй юм байна, мөн цөмийн зэвсэг ч хазаарлаж чадахгүй юм байна. Дэлхий дахин олон төвтэй, төв тус бүр нь дэлхийн дайны эсрэг, тактикийн цөмийн зэвсэг хэрэглэхийн эсрэг, мөн НҮБ мөнхүү олон төвийн алины нь ч хараат биш байх аваас л дэлхийн III дайн ч хазаарлагдана, бас тактикийн цөмийн зэвсэг ч хазаарлагдна, ингэхлээр стратегийн цөмийн зэвсэг үүрд хориглогдох юм байна. Цөмийн зэвсэг хаа нэгтээ, аль нэгэн хэмжээ, хэлбэрээр хэрэглэгдээ л бол дорхноо л шатлан өргөжих нь гарцаагүй, жолоодлогогүй болж өрнөх нь ч гарцаагүй. Ийм болохын эхлэл, оршил өнөө гэхэд л тавигдчихлаа шүү дээ. Улстөр судлаачид энэнийг мэдэрсэн хэрнээ гаргаж хэлэхгүй, чангаар орилохгүй байна. Тэр нь зөв байх. Хэнээтнүүдэд буруу сэдэл болчихож ч мэдэх юм...

Дэлхий дахин олон төвтэй болох нь дэлхийн III дайн гарахгүйн баталгаа, цөмийн зэвсэг хэрэглэхгүйн баталгаа мөн болно.

Судлаач, профессор Д.Чулуунжав