цаг үрж, олон нийтийн хүлээсэн хуулиуд УИХ дээр гацах болов. Өөрөөр хэлбэл, хууль тогтоох ажиллагаа нийгмийн хөгжлийн эрэлтийг гүйцэхгүй байна. Тухайлбал, Хувийн нэмэлт тэтгэврийн тухай хуулийн төсөл. Гурван жилийн өмнө өргөн баригдаж, хэлэлцэх эсэх нь шийдэгдсэн энэ хуулийн төслийг одоо л Засгийн газраас өргөн барьсан төсөлтэй нэгтгэн хэлэлцэх гэж байна.

Төлснөө авч чадахгүйн эрсдэл

Монгол Улс тэтгэврийн нэг давхаргат тогтолцоотой, тэтгэврийн санхүүжилтийн арга нь хуваарилалтын хэлбэртэй. Өөрөөр хэлбэл, бүгд ижил тэгш шимтгэлээ төлж байж төлсөн шимтгэлийнхээ үрийг хүртэхгүй л бол идэвхтэй төлж ирсэн хүмүүс төлөөгүй хэсгийнхээ тэтгэврийг үүрдэг тогтолцоотой. Нийгмийн даатгалын тухай хууль 1994 онд батлагдсан. 31 удаа нэмэлт, өөрчлөлт орсон ч оновчтой болж чадаагүй. Өөрчлөлт орох бүртээ нийгмийн зарим бүлгийг хөнгөлж, чөлөөлж ирсэн. Тухайлбал одоо малчид, тариаланчдад олгодог урамшууллаас шимтгэлийг нь төлөх, малчдын нийгмийн даатгалын шимтгэлийн 50 хувийг төр даах гэх мэт илт ялгамжтай байдлыг үзүүлэх болж. Эцэст нь олон нийтийн дунд ерөөсөө л бусдын өмнөөс шимтгэл төлөх, шимтгэл төлж төлчихөөд төлсөн хэмжээгээрээ тэтгэврээ авч чадах эсэх нь эргэлзээтэй байдал үүссэн. Нэгэнт баталгаагүй сан руу шимтгэл төлж байхаар хувийн тэтгэврийн сантай болчихоосой гэсэн хүсэл олон жил яригдсаар одоо л хууль тогтоогчид энэ асуудлыг хэлэлцэх шатанд орж ирлээ.

Хоцрогдсон шинэчлэл

Монгол Улсад 925.2 мянган нийгмийн даатгалд даатгуулагч байгаагийн 816.6 мянга нь албан журмаар, 108.7 мянга нь сайн дураар даатгуулагч. Энэ оны нэгдүгээр улирлын байдлаар тэтгэврийн сангийн зарлага 822.5 тэрбум төгрөг бол орлого 797.4 тэрбум төгрөг буюу алдагдалтай байна. Дээр нь сонгууль бүрийн өмнөх улстөржсөн шийдвэрүүд Нийгмийн даатгалын сангийн алдагдал, банканд сангийн мөнгийг хийгээд банк нь дампуурсан зэрэг ээдрээтэй асуудлууд хувийн даатгалын сан хэрэгтэйг харуулсан. 2020 онд УИХын таван гишүүн санаачилж Хувийн нэмэлт тэтгэврийн хуулийн төсөл өргөн баригдаж, хэлэлцэх эсэх нь дэмжигдсэн ч Засгийн газраас өргөн барих хуультай хамт хэлэлцэхээр хойшилж үндсэндээ гурван жил царцсан. Яг зохицуулсан хуулиа хүлээсэн сангууд ч үүссэн. Хууль нь байхгүйгээс хувийн тэтгэврийн сангууд төрийн бус байгууллага, банк бус санхүүгийн байгууллага, хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийн статусаар байгуулагдаж эхэлсэн. Тухайлбал Нэйшнл Лайф дээр 2000 орчим хүн, сан нь хоёр тэрбумд төгрөгт хүрсэн. Голомтын тэтгэврийн Ууган сан дээр 1500 хүн гурван тэрбум төгрөгийн тэтгэврийн хуримтлал үүсгэчихсэн. Өнгөрсөн хугацаанд эдний 30 хувь нь тэтгэвэрт гарсан бол Ард даатгал дээр 160 мянган харилцагч 32 тэрбум төгрөгийн тэтгэврийн хуримтлал үүсгэсэн байдалтай байна. Өөрөөр хэлбэл, УИХ дээр хууль гацаад удаад нийгмийн амьдралын хөгжил, нийгмийн эрэлтээсээ хоцрогдсон байдалтай байгааг л харуулж байна.

2023 оны нэгдүгээр улирлын байдлаар

Нийт нийгмийн даатгалд даатгуулагч 925.2 мянга

Албан журмаар даатгуулагч 816.6 мянга

Сайн дураар даатгуулагч 108.7 мянга

Тэтгэврийн сангийн зарлага 822.5 тэрбум төгрөг

Орлого 797.4 тэрбум төгрөг

Хувийн нэмэлт тэтгэвэр

Өнгөрсөн долоо хоногт Хувийн нэмэлт тэтгэврийн тухай хуулийн төслийг УИХ-аар хэлэлцүүлэхэд бэлтгэх ажлын хэсэг хуралдсан. Гурван жил гацаж, дуншсан хууль одоо яригдах нь. Өргөн баригдсан төслөөр хувийн нэмэлт тэтгэврийн хөтөлбөрийн төрөл, үйл ажиллагаа эрхлэх этгээд, хувь хүний болон ажил олгогчийн нэмэлт тэтгэврийн хөтөлбөр, нэмэлт тэтгэврийн гэрээ, шимтгэл төлөлт, нэмэлт тэтгэврийн нэрийн данс, зардлын ангилал, тооцоолол, нэмэлт тэтгэврийн хөрөнгийн эрх зэргийг тодорхой болгоно. Хувийн тэтгэврийн даатгал нь улсын Нийгмийн даатгалын сантай холбоогүй бие даасан, нэмэлтээр сайн дураар даатгуулах хэлбэрээр буюу тэтгэвэрт гарахдаа давхар тэтгэвэр авч болох нөхцөлийг бүрдүүлэх чиглэл рүү бичигдсэн байна.

Олон жил дуншсан Хувийн нэмэлт тэтгэврийн хууль яаж батлагдахыг маш олон хүн анхааран харна. Ялангуяа тэтгэврийн төрөл, олгох нөхцөл, эрх залгамжлагч, өвлөгчид тэтгэвэр олгох асуудлууд бодитой тусах нь чухал. Тэтгэврийн даатгалын сангийн орлого нэмэгдэж байгаа ч хүн амын насжилт, нийт хүн амд эзлэх ахмад настны хувийн жингийн өсөлттэй холбоотойгоор тэтгэврийн даатгалын сангийн зардал орлогоос давж, сангийн алдагдал цаашид нэмэгдэнэ. Ийм нөхцөл байдлыг нэг давхаргат тэтгэврийн тогтолцоо даахгүй юм. Харин хувийн нэмэлт тэтгэврийн зохицуулалт нийгмийн эрэлтээс дэндүү хоцорлоо. Одоо өрхийн орлого, авч буй цалин хөлсөө зөв зохистой зарцуулснаар хувийн нэмэлт тэтгэврийн санд хуримтлал үүсгэх боломжит бүрдэнэ. Гэхдээ санхүүгийн хувьд маш нарийн асуудал яригдахаар байна.

-Хувийн тэтгэврийн сан, урт хугацааны даатгагч болон гишүүн, эрх залгамжлагч, өвлөгч нарын хооронд үүсэх харилцааг энэ хууль болон даатгалын тухай хууль, иргэний хууль, холбогдох бусад хуулиар зохицуулна.

- Нийгмийн даатгалд хамрагдсан иргэн нэмэлт тэтгэврийн хөтөлбөрт сайн дурын үндсэн дээр хамрагдаж, нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэврээс гадна нэмэлт тэтгэвэр авч болно.

Хувийн нэмэлт тэтгэврийн тухай хуулийн төсөл

Хөрөнгө оруулалтын шинэ тоглогч

Хуулийн хэлэлцүүлгийн үеэр хамгийн гол нь хувийн нэмэлт тэтгэвэрт хамрагдсан иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах, хувийн тэтгэврийн сангийн үйл ажиллагааг зохицуулах, хяналт тавих, эрсдэлээс яаж сэргийлэх асуудал хөндөгдөнө. Цаашилбал энэ сангууд санхүү, хөрөнгийн зах зээлийн үйл ажиллагаанд хэрхэн оролцож болох, хөрөнгө оруулалт хийх урт хугацааны найдвартай сангууд байж болох тухай ч яригдана. Өмнө Нийгмийн даатгалын сангийн мөнгийг арвижуулна, хадгална гээд банканд хийгээд тэр банк нь дампуурсан. Араас нь хэний шийдвэрээр яаж яваад тэр банканд сангийн мөнгө орчихсон тухай бөөн маргаан. Одоо ч шийдэгдээгүй шүүх дээр яваа. Энэ удаа харин нэмэлт сангийн хөрөнгийг хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр яаж арвижуулж болох тухай асуудал яригдана. Хэрвээ хувийн нэмэлт тэтгэврийн сангууд хөл дээрээ зогсвол хөрөнгө оруулалт хийх урт хугацааны найдвартай сангууд үүснэ. Олон улсын түвшинд одоогийн байдлаар 32 улс хувийн тэтгэврийн тогтолцоог нэмэлт байдлаар нэвтрүүлсэн байна. Хувийн тэтгэврийн тогтолцоо нэвтрүүлсэн улсын хөрөнгийн зах зээлийн хамгийн том хөрөнгө оруулагч, томоохон тоглогч нь хувийн тэтгэврийн сангууд, даатгалын компаниуд байдаг ажээ.

Эх сурвалж: Үндэстний ТОЙМ сэтгүүл