Үндэсний статистикийн хорооны судалгаагаар 2021 онд Монгол Улсад 344.766 (эрэгтэй 106.129, эмэгтэй 238.637) ахмад настан бүртгэгдсэний 153.724 нь (44.6 хувь) хотод, 191.042 нь (55.4 хувь) хөдөө орон нутагт амьдарч байна. Нийт ахмадуудын 16.7 хувь буюу 28.2 мянга нь амьжиргааны баталгаажих түвшингээс доогуур орлоготой өрхөд амьдарч, 3963 ахмад настан ганц бие, харж хандах үр хүүхэдгүй, 7815 ахмад хөгжлийн бэрхшээлтэй, хэвтрийн, 18.4 мянган ахмад настан бусдын байнгын асрамжинд байна.

ХЭҮК ахмад настны эрхийн хэрэгжилт, хамгааллын өнөөгийн байдал, тулгамдаж буй асуудлуудыг тодорхойлох зорилгоор Нийслэлийн 9 дүүргийн гэр хороололд амьдарч буй 600 ахмадыг хамруулсан судалгааг 2022 онд хийжээ. Энэхүү судалгааны үр дүн болон холбогдох байгууллагуудын мэдээлэл, судалгаанд үндэслэн Ахмад настны тухай хуулийн 6 дугаар зүйлд заасан ахмад настны эрхийн хэрэгжилтийн өнөөгийн байдал, тулгамдсан асуудлыг танилцуулснаас өндөр насны тэтгэвэртэй холбоотой мэдээллийг онцлон тоймлон хүргэе.

Тэтгэвэрт гарсан ахмадуудын 67.5 хувь нь буюу 180 мянган ахмад ямар нэг ажил, хөдөлмөр эрхлэх хүсэлтэй боловч 38.5 мянга нь ажил хийж, тэднээс 9000 нь байнгын ажлын байранд хөдөлмөр эрхэлж байгаа нь хангалтгүй байна. Монгол Улсын хүн амын дундаж наслалт 2021 онд 71.01 жил болж, 26 жилийн өмнөх дундаж наслалтын түвшинтэй харьцуулахад 7.23 жилээр өссөн. Тэтгэврийн насны хүн ам 2020 онд хүн амын 9.85 хувийг эзэлж байсан бол 2030 онд 13.37, 2050 онд 19.42 хувь болохоор байна.

Өндөр насны тэтгэвэр авагчдын тоо /хүйсээр/

2021 оны байдлаар улсын хэмжээнд 353,238 хүн өндөр насны тэтгэвэр авч байгаагаас 69.7 хувь нь буюу 246,135 эмэгтэй, 30.3 хувь нь буюу 107,103 эрэгтэй хүн тэтгэвэр авч байсан ба нийт тэтгэвэр авагчдын 7.5 хувь нь хувь тэнцүүлсэн тэтгэвэр, 92.5 хувь нь бүрэн тэтгэвэр авч байжээ.

Улсын хэмжээнд 2022 оны эхний хагас жилийн байдлаар Нийгмийн даатгалын сангаас өндөр насны бүрэн тэтгэвэр авч байгаа 333,046 ахмад настан байгаагаас 244,763 ахмад настан буюу 73.49 хувь нь тэтгэврийн доод хэмжээ болох 500,000 төгрөгийн тэтгэвэр авч байна.

Харин 500,001-600,000 төгрөгийн тэтгэвэртэй 29,680 ахмад настан байгаа бөгөөд нийт тэтгэвэр авагчийн 8.91 хувийг эзэлж байна.

Өөрөөр хэлбэл, нийт өндөр насны бүрэн тэтгэвэр авагчдын 82.4 хувь буюу 274,443 ахмад настан 500,000-600,000 төгрөгийн хооронд тэтгэвэр авч ахуй амьдралаа залгуулж байна. Үлдсэн 17.6 хувь буюу 58,603 өндөр настан 600,001-2,000,001 дээш төгрөгийн тэтгэвэр авч байна.

ХЭҮК-ын судалгаагаар ахмад настнуудын өрхийн орлогын хүрэлцээтэй байдлыг авч үзэхэд 52.4 хувь буюу 2 ахмад настны нэг нь өдөр тутмын суурь хэрэгцээнд ч орлого хүрэлцдэггүй (хоол, хүнс гэх мэт), 40.5 хувь нь өдөр тутмын суурь хэрэгцээндээ дөнгөж л хүрдэг гэж хариулжээ.

Өрхийн орлогын хүрэлцээ /хувиар/

Мөн судалгаанд хамрагдагсдын 68.4 хувь нь өрхийн зарлага нь орлогоосоо давдаг гэжээ.

Засгийн газар тэтгэврийн хэмжээг тогтоох талаар Ахмад настны тухай, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд заасан заалтыг хэрэгжүүлээгүйн улмаас тэтгэврийн зөрүү улам ихэсжээ. Тухайлбал: Өндөр насны тэтгэврийг 2010-2022 оны хооронд 12 удаа шинэчлэн тогтоожээ. Тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлэхдээ 2010-2021 оны хооронд 16,000-40,000 төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн бол 2022 онд Засгийн газрын 63 дугаар тогтоолоор тэтгэврийн хэмжээг 15 хувиар нэмэгдүүлж, бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээг 500,000 төгрөгөөр, хувь тэнцүүлэн тогтоосон тэтгэврийн доод хэмжээг 400,000 төгрөгөөр шинэчлэн тогтоосон байна.

Гэвч тэтгэврийн зөрүүг арилгах, нэмэгдүүлэх нийгмийн шаардлагыг хэрэгжүүлэхдээ тэтгэврийн хэмжээг хуульд заасны дагуу итгэлцүүр (индекс) ашиглан инфляцын түвшинтэй уялдуулах замаар бус (механикаар) ижил хэмжээний мөнгөн дүнгээр нэмсэн нь зөрүүг бодитойгоор арилгаж чадаагүй юм.

Тухайлбал, 350,000-700,000 хүртэл төгрөгийн тэтгэвэр авч байсан 80,000 орчим ахмад настны тэтгэврийг харилцан адилгүй нэмэгдүүлсэн. 350,000 төгрөгийн тэтгэвэр авч байсан хүн 150,000 төгрөгөөр нэмж, 600,000 төгрөгийн тэтгэвэр авч байсан хүн 90,000 төгрөгөөр нэмэгдсэн байгаа нь ялгамжтай байна.

2014 оноос өнөөдрийг хүртэл 9 жилийн хугацаанд цалингийн итгэлцүүрийг шинэчлэн тогтоох тухай шийдвэр гаргаагүй байна.

Энэ үеэс хойш инфляц (хэрэглээний үнийн улсын индекс) 2.8 функтээр өсөж, цалингийн доод хэмжээ 192,000 төгрөг байсан бол 2023 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 550,000 төгрөг болсон бөгөөд үүнийг одоогийн цалингийн доод хэмжээтэй харьцуулахад 2.8 дахин бага байна.

Эдгээрээс үзэхэд олон жилийн өмнө тэтгэвэр тогтоогдсон хүмүүсийн анх тэтгэвэр тогтоосон цалинг нь цалингийн өсөлттэй уялдуулсан индексээр өсгөж тэтгэврийг өөрчлөн тогтоогоогүй, мөн 2020, 2021 онд тэтгэврийг огт нэмээгүй зэргээс шалтгаалан тэтгэврийн зөрүү улам ихсэх үндсэн шалтгаан гэж дүгнэхээр байна.

Адил ажил мэргэжилд ойролцоо цалинтай, ажилласан хугацаа нь ижил хүмүүс тэтгэврээ хэзээ тогтоолгосноосоо хамаараад ихээхэн зөрүүтэй тогтоогджээ. 2000 оноос өмнөх үед ажиллаж байсан үйлчлэгч, багш, эмч нар өнөөгийн эдгээр ажил мэргэжил, албан тушаалыг хашиж байгаад тэтгэвэрт гарсан хүмүүсээс бага тэтгэвэр авч байна. Тухайн үеийн ажил мэргэжил, албан тушаалын бага цалин хөлсийг одоогийн адил ажил, мэргэжлийн албан тушаалтны цалинд ойртуулах арга зам нь цалингийн итгэлцүүрийг /индекс/ шинэчлэн тогтоох замаар тэтгэврийн зөрүүг арилгах боломжтой гэж мэргэжилтнүүд дүгнэж байгаа аж.

Монгол Улсад хөдөлмөр эрхэлж буй ахмад ажилчдаас эрэгтэйчүүд 59 нас хүртэл буюу ажиллах хугацаандаа нас барах магадлал 51.2 хувь, хэрэв тэтгэвэрт гарах хугацааг 65 гэж тооцвол тэтгэвэрт гарч чадалгүй нас барах магадлал 64.0 хувьд хүрнэ гэсэн тооцоолол гарчээ. Ахмад настны тэтгэвэр өвлөгдөхгүй хэрнээ авсан зээл нь өвлөгдөж буй асуудал анхаарал хандуулж, тэтгэврийн эрхийг шилжүүлэх замаар өр төлбөрийг нь төлөх боломжийг судлах шаардлагатай байна.

Хөдөлмөрийн тухай болон Ахмад настны тухай хуулиар ахмад настны хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж байгаа атал ахмад настны хөдөлмөрийн үнэлэмжийг бодиттойгоор үнэлэхгүйгээр багасгаж тооцож байна. Иймд хөдөлмөр эрхэлж байгаа тэтгэвэр авагч ахмад настнууд одоо авч байгаа цалин хөлснөөс ажилласан жилийн нэмэгдлийг тооцуулж тэтгэврийн хэмжээгээ нэмэгдүүлэх хүсэлтэй байна.

Эдгээрээс үзэхэд ахмадуудыг бухимдуулж буй гол асуудал нь тэтгэврийн хэмжээ бага амьжиргаандаа хүрэлцэхгүй, мөн тэтгэврийн зөрүү үүссэн асуудлууд зонхилж байна.

Нийгмийн даатгалын багц хуулийн төслийг Улсын Их Хурал батлахдаа дээр дурдагдсан асуудлуудыг орхигдуулахгүйгээр батлах мөн дахин тэтгэврийн зөрүү гарах эрсдлээс урьдчилан сэргийлж, одоогийн хуулиар тэтгэвэр тогтоолгосон болон цаашид тогтоолгох ахмад настны тэтгэврийн зөрүүг арилгахад онцгой анхаарах шаардлагатай байна.

BOLOD.MN

Судалгаа: Өдөр тутмын суурь хэрэгцээнд ч хүрэлцдэггүй орлоготой ахмадууд дийлэнх хувийг эзэлж байна
Tweet
Bolod.mn