Архив ангилал

Эрүүл нийгэм эрүүл иргэнээс эхтэй

2025-11-04

Хүн амын дийлэнх хувь нь эрүүл мэндийн асуудалтай улс оронд халдварт болон халдварт бус өвчний тархалт нэмэгдэж,

стресс, архидалт, ядуурал, сэтгэцийн асуудал элбэгшин, нийгмийн эмх замбараагүй байдал бий болдог.

Яг өнөөдрийн та, бидний амьдрал. Харин хүн ам нь нийтээрээ эрүүл улс оронд хөдөлмөрийн бүтээмж өндөр, боловсрол, эдийн засгийн түвшин тогтмол өсөлттэй, эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний зардал бага, иргэдийн амьдралын чанар нэн сайн байдаг. Тиймээс дэлхийн ихэнх орон нийгмийн, нийтийн эрүүл мэндийн салбартаа нэн анхаарч, ард иргэдийнхээ бие, сэтгэлийг энх эсэн байлгах чиглэлд шаггүй хөрөнгө зарцуулдаг.

Дунджаас ч доогуур түвшин

“World Population байгууллага Review” дэлхийн улс судалгааны орнуудын нийгмийн эрүүл мэндийн байдалд үнэлэлт, дүгнэлт өгч, эрэмбэлжээ. Ингэхдээ хүн амын дундаж наслалт, эрүүл мэндийн үйлчилгээний чанар, хүртээмж, иргэдийн амьдралын хэв маяг, архи, тамхи зэрэг хорт зуршлын хэрэглээ, стрессийн түвшин, таргалалт, амьдралын чанар гэхчлэн олон хүчин зүйлийг харгалзан, тооцоолсон байна. Энэхүү “Healthiest Countries 2025” жагсаалтыг Сингапур, Япон, БНСУ, Тайвань, Израиль, Норвеги, Исланд зэрэг улс орнууд тэргүүлжээ. Дэлхийн бүх улсаас Монгол Улс 110 дугаарт бичигдэж, дунджаас доогуур түвшинд үнэлэгдсэн байна.

“Healthiest Countries 2025” жагсаалтыг тэргүүлсэн Япон улс 123 сая хүн амтай. Манайхаас 34 дахин олон хүнтэй тус орон нийтийн эрүүл мэндийн үзүүлэлтээрээ дэлхийд тэргүүлж, хүн амын өндөр наслалтаараа олон улсын анхаарлыг татаж, эрүүл орчин, эрүүл нийгэм, эрүүл ард иргэд нь улсынхаа хөгжлийн гол түлхүүрээр нэрлэгдэж байна. Товчхондоо, 123 сая хүний дийлэнх нь эрүүл амьдарч, олонх нь өтөл буурал болтлоо улсынхаа хөгжилд хувь нэмэр оруулж, эдийн засгийн оролцоотой амьдарч буй. Гэтэл гуравхан сая хүн амтай Монгол Улс нэг хүнд ногдох халдварт болон халдварт бус өвчний тохиолдол, нас баралтын түвшингээрээ олон улсад дээгүүрт эрэмбэлэгдэж, энэ үзүүлэлтээрээ дэлхийн анхаарлыг татах хэмжээнд хүрсэн нь гашуун үнэн. Үүний улмаас манайд эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээний зардал урьдчилан сэргийлэлтээсээ хэд дахин өндөр байна. Энэ нь ядуурал, архидалт, амиа хорлолт, боловсролын ялгаа, гэмт хэрэг зэрэг нийгэмд үүссэн, үүрлэсэн олон сүүдрийн эх углуурга болоод буй.

Өвдөөд эдгэрэхэд бус өвдөхгүй байхад анхааръя

Нийтийн эрүүл мэндийн чиглэлд зарцуулсан мөнгө эргээд эдийн засгаа дэмждэг бол өвдсөн хойно нь эмчилгээнд зориулж байгаа хөрөнгө эсрэгээрээ улсынхаа төсөвт хийгээд нийгэмд асар сөрөг үр дагавар авчирдаг. “The Return on Invest ment of Public Health System Spend ing” судалгааны тайланд өгүүлснээр, нийтийн эрүүл мэндийн салбарт нэг ам.доллар зарцуулахад эдийн засагт дунджаар 67-88 ам.долларын ашиг бий болдог аж. Судлаачид уг үр дүнг гаргахдаа Калифорни мужийн нийтийн эрүүл мэндийн салбарын зарцуулалтын өгөгдлийн санг ашигласан байна. Тус муж энэ төрлийн зардлаа 10 ам.доллароор өсгөхөд нийгэм дэх эрүүл иргэдийн эзлэх хувь 0.6 хувиар нэмэгдсэн бөгөөд нас баралт 9.1 хувиар буурчээ.

Энэ хэрээр нийгэм, эдийн засагт нь эерэг үзүүлэлт, үр дүн бий болно. Түүнчлэн тамхинаас татгалзах төсөл, хөтөлбөрт зарцуулсан нэг ам.долларын хөрөнгө оруулалт 2-3 ам.долларын хэмнэлт бий болгодог бол хүүхдийн дархлаажуулалтад зориулсан нэг ам.доллар 5.11 ам.доллар хэмнэдэг аж. Тиймээс эрүүл мэндийн салбарын нийт төсвийнхөө 30-аас доошгүй хувийг нийтийн эрүүл мэндийн салбарт зарцуулах хэрэгтэйг ДЭМБ улс орнуудад зөвлөсөн байдаг.

Монгол Улс нийт хүн амын эрүүл мэнд, урьдчилан сэргийлэлтэд салбарынхаа зардлын ердөө зургаан хувийг л зарцуулдаг болохыг Азийн хөгжлийн банкны судалгаанд өгүүлжээ. Тэгсэн хэр нь манай улсын иргэд эрүүл мэндийн эмчилгээ, үйлчилгээнд нийт орлогынхоо 10-аас дээш хувийг зориулж байна.

Тодруулбал, нийт өрхийн найман хувь буюу 240 гаруй мянган хүн өрхийн орлогын 10-аас дээш хувийг эрүүл мэндийн зардалд зориулж үүний улмаас жил бүр 25 мянга гаруй хүн ядууралд өртөж байгаа гэх судалгаа бий. Өрхийн зардлын 10 болон түүнээс дээш хувийг эм тариа, өвчний оношилгоо, эмчилгээ зэрэг эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний зардал эзэлж байгааг “catastrophic health expenditure” буюу сүйрэлд хүргэх эрүүл мэндийн зардал гэж тодорхойлдог байна.

Өөрчлөгддөггүй өвчлөл

Нийгмийн эрүүл мэнд гэх ойлголт манайд харьцангуй шинэ. Тус нэр томьёо 1990-ээд оноос хэрэглэгдэж эхэлсэн бөгөөд мөн үеэс энэ талын ойлголт нутагшиж, эрүүл мэндийн салбарын бодлого, чиглэлд тусгалаа олж эхэлсэн байна. Гэсэн ч өнгөрсөн хугацаанд манайд уг асуудлыг зохицуулах эрх зүйн орчин байсангүй. Харин 2024 оны нэгдүгээр сард УИХ Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний тухай анхдагч хуулийг баталсан. Өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр сараас хэрэгжиж эхэлсэн энэ хуулиар хүн амд эрүүл мэндийн боловсрол олгож, бүх нийтээр эрүүл амьдралын хэв маягийг хэвшүүлэн, дадуулж, эрсдэлт хүчин зүйлсийг арилгах эрх зүйн боломж бий болсон юм.

Гэхдээ хуультай болоод асуудал мухарлагдахгүй. Энэ чиглэлд мэргэшсэн хүний нөөцөөс эхлээд бэрхшээл мундахгүй. Улсын хэмжээнд нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх мэргэшсэн хүний нөөц, жилд дунджаар 200 орчим бэлтгэгдэж байгаа нь эрүүл мэндийн салбарын нийт ажиллагсдын ердөө 1.9 хувийг эзэлж байна. Энэ нь нийгмийн эрүүл мэндийн чиглэлээр мэргэшсэн хүний нөөц хангалтгүй байгааг илтгэж буй. Түүнчлэн дээрх хуулийн хэрэгжилт хийгээд үр дүн одоо ч тодорхойгүй л байна. Нийт хүн амын дунд өвчлөл их, нас баралт өндөр, орчны бохирдол эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлэхүйц хэвээр л буй.

Тоо сөхөхөд, НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрөөс хийсэн Агаарын бохирдлын хөрөнгө оруулалтын жишиг судалгаагаагаар Монгол Улсад жил бүр гадаад орчны агаарын бохирдлоос шалтгаалан 2839, дотоод орчны бохирдлоос үүдэн 4350 хүн нас барж байгааг тогтоосон байдаг. Мөн олон зуун айл өрхийн амьдралын чанарт шууд нөлөөлж, хэдэн мянган хүний эрүүл мэнд, амь насыг хохироож, хороож буй хавдар гэх аюулт өвчнөөр өвдөх иргэдийн тоо жил ирэх тусам нэмэгдсээр л байна. 2021 онд 5981, 2022 онд 6885, 2023 онд 7244, 2024 онд 8169 иргэн хорт хавдартай болох нь тогтоогджээ.

Эндээс хоногт 10-20 хүн хорт хавдартай гэх хатуу онош сонсож байгааг харж болохоор байна. Дундаж наслалтын тухайд, сүүлийн жилүүдэд нэмэгдэж байгаа сайн мэдээтэй ч эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн насны зөрүү хэт өндөр байгаа нь анхаарал татах асуудал юм. Монголчуудын дундаж наслалт 71 болсон ч эрэгтэй хүний дундаж нас эмэгтэйчүүдийнхээс 9.2 жилээр бага. Энэ нь монгол эрчүүдийн хорт зуршил, сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудал зэрэг олон хүчин зүйлтэй холбоотой байгааг судлаачид онцолдог. Нийтийн эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлж, иргэдийн ухамсар, идэвхт, эрүүл амьдралын хэв маягийг дэмжиж чадвал дээрх зөрүүг багасгаж, эрчүүдийн наслалтыг уртасгах боломжтой болохыг ч мэргэжилтнүүд онцолдог.

Эрүүл мэнд эрхэм баян. Бүх хүн эрүүл, идэвхтэй, эдийн засгийн оролцоотой байж чадвал улс орон, нийгэм бүхэлдээ баян байх боломжтой. Тиймээс улс нийгмийн эрүүл мэндийн салбартаа жинтэй анхаарч, иргэд ч хувийн эрүүл мэндээ анирдах шаардлагатай.

https://eagle.mn/r/YCOENU8nJnn