Өнгөрөгч оны зургадугаар сард УИХ-аар баталсан “Шинэ бүтээн байгуулалт” хөтөлбөрийн 4.1.5-д “Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах зорилтыг хангах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ” гэсэн заалт бий. Уул шугамандаа анх Улаанбаатар хотын утааг бууруулах чиглэлээр боловсруулсан “Утаагүй Улаанбаатар” хөтөлбөр УИХ-д орж ирсэн хойноо хот,

хөдөөгөөрөө талцсан хэдэн гишүүн, өөр өөрийн сонирхолтой яам, салбаруудын хооронд цавчуулсаар агуулгаа бүрмөсөн гээж “Шинэ бүтээн байгуулалт” хөтөлбөр болсон билээ. Эцэст нь тэр хөтөлбөр дотор агаарын бохирдлыг бууруулах тухай ганц өгүүлбэр үлдсэн нь дээрх заалт. Инээдэмтэй ч шиг, эмгэнэлтэй ч шиг.
Хөтөлбөр батлагдсаны дараа буюу буюу өнгөрөгч арванхоёрдугаар сард УИХ “Түлш, эрчим хүчний салбарын талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” 72 тоот тогтоолыг баталсан. Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яамнаас боловсруулсан тогтоолын төслийг УИХ-аар хэлэлцэх явцад гишүүн Лу.Гантөмөр “Нийслэлийн утааг багасгахын тулд хамгийн түрүүнд гэр хорооллын өрхийн хэрэглээний цахилгааны шөнийн тарифийг тэглэх хэрэгтэй” гэсэн саналыг гаргасан. Ингэснээр гэр хороололд түүхий нүүрсний хэрэглээг хязгаарлаж, цахилгаан халаалтыг нэвтрүүлэх боломжтой гэж үзсэн хэрэг. Гал түлж байгаа цагт утаа их ч бай, бага бай гарах нь гарцаагүй хойно Л.Гантөмөр гишүүний тавьсан саналыг дэмжихээс өөр аргагүй. Тиймээс “Түлш, эрчим хүчний салбарын талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” хэмээх УИХ-ын 72 дугаар тогтоолд “Улаанбаатар хотын гэр хорооллын цахилгаан түгээх сүлжээг бүрэн шинэчилж, өвлийн улиралд шөнийн цагаар ахуйн цахилгааны хэрэглээний үнэ, тарифыг “0” төгрөгт шилжүүлэх талаар бодлого боловсруулах”-аар заасан байна. Бүрмөсөн тэглэчихье гээгүй боловч энэ талаар судалж үзье гэсэн хэрэг л дээ.
Үүнээс санаа аваад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж бас нэгэн хуулийн төслийг УИХ-д оруулж ирлээ. Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах тухай нэртэй. “Үндсэн хууль, Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах талаарх төрийн бодлого, шийдвэрийг хэрэгжүүлэх зорилготой” гэх ч нэрнээсээ авахуулаад Үндсэн хууль зөрчсөн гэж харагдах энэ төслийг УИХ хэлэлцээд эхэлчихлээ. Хэрвээ хэн нэг хувь гишүүн, хэсэг бүлэг санаачилсан бол хуулийн төсөл ингэтлээ хурдан хэлэлцүүлэгт ороод явчихгүй байсан биз. Ямартаа ч агаарын бохирдол, түүнээс үүдсэн нийгмийн олон асуудал үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд яригдаж, түүнд анхаарал хандуулж эхэлсэн нь сайн хэрэг. Саяхан ҮАБЗ-өөр агаарын бохирдлын асуудлыг авч хэлэлцээд “агаарын бохирдол манайд гамшгийн түвшинд хүрчээ” гэж хүлээн зөвшөөрсөн билээ. Гэвч асуудлыг ярихын тулд ярьж байна уу, шийдэхийн тулд явж байна уу гэдэг өөр асуудал.
Нэрний тухайд
Аливаа хууль тогтоомж гэдэг нийтээр дагаж мөрдөх ёстой хэм хэмжээ. Тэр тусмаа Үндсэн хуульд Монгол Улсын иргэн бүр хууль шүүхийн өмнө тэгш эрхтэй гэж заасан. Иргэд хаана оршин суугаагаасаа үл хамааран эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй гээд хуульчилчихсан. Харин зөвхөн Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах тухай хууль гаргаснаар хөдөө орон нутагт амьдарч буй иргэдийн эрх, эрүүл мэндийн асуудлыг төр хяналтынхаа гадуур үлдээж байна гэсэн. Монгол Улсын хүн амын талаас илүү хувь нь нийслэлд төвлөрөөд байгаа гэдэг утгаараа уг хууль хүн амын олонхийн эрүүл мэндийг хамгаалж байгаа мэт боловч үнэн хэрэгтээ өнөөдөр аймгийн төвүүдэд ч агаарын бохирдол бодитой асуудал болоод байгаа. Тиймээс агаарын бохирдлыг бууруулах бодлогоо бүхэлд томьёолж, түүн дотор нийслэлийн хэмжээнд шийдэх асуудлаа тусад нь хуульчлах ёстой шиг. Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хууль /уг хуулиар Хот төлөвлөлт болон экологийн аюулгүй байдал, замын хөдөлгөөний түгжрэл гээд хотыг тойрсон хамаг асуудлыг зохицуулдаг/, түүнийг дагалдаж гарсан 120 гаруй хууль бий. Дээрх хуулиудад өөрчлөлт оруулах замаар. Хэрэв одоо тулгамдуу байгаа гэдэг утгаар нь нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулахаар дангаар нь хуульчиллаа гэхэд хожим аймаг орон нутагт дахиад л асуудал хүндэрнэ. Тэр цагт “Хөдөөгийн агаарын бохирдлыг бууруулах” гээд дахиад баахан хуулийн төсөл, хөтөлбөр бариад, мөнгө төсөвлөөд явах уу?
Мөнгө, мөнгө, дахиад мөнгө
“Утаагүй Улаанбаатар” нэрээр УИХ-д орж ирээд “Шинэ бүтээн байгуулалт” болж дээлээ сольсон хөтөлбөрийг санхүүжүүлэхэд 18 их наяд төгрөг хэрэгтэй гэдгийг сонсоод монголчуудын оройны үс боссон нь лав. Энэ мөнгөний дийлэнхийг олон улсын санхүүгийн байгууллагуудаас босгож, тун бага хувийг улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ гэж байгаа. Хөтөлбөрт тусгаснаар ямар ч байсан зам, барилгын салбарт дийлэнх хөрөнгө оруулалтыг нэмэх юм билээ. Улаанбаатар хотод 100 мянган айлын орон сууж барих, орон нутгийн автозамын сүлжээг өргөтгөх зэрэг ажил багтаж байгаа. Тэгэхээр одоо нэгэнт нүүрлээд, гамшиг болчихоод байгаа утааны асуудлыг шийдтэлээ удна л гэсэн үг. Угаасаа манайхан хууль гаргана, хөтөлбөр батална гэдгийг асуудал шийдэх бус, мөнгө батлах гэж ойлгож, юм бүхнийг зоосны нүхээр хардаг болчихсон. Нийслэлийн айл өрхүүд /гэр хорооллынхныг хэлж байна/ жилдээ 83 орчим тэрбум төгрөгийг түүхий нүүрс, мод худалдан авахад зарцуулдаг аж. Харин нийслэлийн удирдлагууд сүүлийн гурван жилд жил бүр найман тэрбум гаруй төгрөгийг утааг бууруулахад зарцуулсан гэсэн байна. Зарцуулсан мөнгөөр нь бодоод үзвэл утаагаа дор хаяж 10 хувиар бууруулсан байх ёстой биз дээ. Тэгэхээр утааны эсрэг гаргасан мөнгө утааг бууруулахад биш, утаатай тэмцэж байгаа нөхдүүдийг л санхүүжүүлэхэд зарцуулагдаж байна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, нийслэлийн утаанаас мөнгө олдог л хүмүүс нэмэгдсэнээс биш, утаа буурсангүй ээ.
Хоёрхон хоногийн өмнө УИХ дээр “Агаарын бохирдлыг бууруулах түр хороо” гэгчийг байгууллаа. Удахгүй энэ асуудлыг хариуцсан яам, агентлаг ч байгуулна гэж магадгүй. Утаатай тэмцдэг газар нь олшроод, бүтцээ улам томруулаад, санхүүжилт нь нэмэгдээд байгаагаас бус, утаа нь бол багасахгүй л байна. Тэгэхээр яах ёстой вэ.
Утаатай тэмцэх үү, утаа гаргагчидтай тэмцэх үү
Хуулийн төсөлд заасан нэг зүйл бол Улаанбаатарын утааны 60 хувийг үйлдвэрлэж байгаа гэр хорооллынхонд түүхий нүүрсний хэрэглээг хориглох явдал. Үүнийхээ хариуд шөнийн цагаар гэр хорооллын цахилгааны үнийг 50 хувь хөнгөлөх тухай ярьж байна. Үүний эх үүсвэр нь шинээр байгуулах тавдугаар цахилгаан станц. Сэрчихгүй бол сайхан л зүүд. Харин агаарын бохирдлын 20 хувийг гаргаж байгаа Улаанбаатарын 137 мянган автомашиныг яах вэ. Өнгөрсөн намар автомашины моторын хүчин чадал, насжилтаас хамааруулан татварыг нь нэмэх тухай асуудал яригдсан ч сонин хэвлэлээр ганц нэг шүүмжлүүлээд хуулийн төслөө буцааж татсан. Агаарын төлбөрийн тухай хуульд нүүрс олборлогчдод түүхийгээр борлуулж байгаа нүүрсний тонн тутамд нь 1000-2000 төгрөгийн татвар ногдуулж, Цэвэр агаарын санг санхүүжүүлэхээр заасан ч үйлдвэрлэгчид “Нүүрснийхээ үнийг чөлөөлчихөөд татвараа ав аа, битгий хуц” гээд сууж байгаа. Баталсан хуулийн хэрэгжилт ийм байхад дахиад хууль батлах хэрэг байгаа ч юм уу, үгүй юу.
Уг нь бол агаарын бохирдлын 60 хувийг үйлдвэрлэж байгаа гэр хорооллынхны нүүрсний хэрэглээг хориглоно гэж байгаа бол 20 хувийг нь үйлдвэрлэж байгаа автомашинуудад ч бас татвар тавих л ёстой. Гэтэл шинэ хуулийн төсөлд тийм юм байхгүй. Үнэнийг хэлэхэд өнөөг хүртэл утаатай нь тэмцээд байгаа болохоос биш утаа гаргагчидтай нь хийсэн тэмцэл алга. Өнөөдөр Улаанбаатар хотод агаарын бохирдлын хэмжээ ДЭМБ-ын зөвлөмж хэмжээ, агаарын чанарын үндэсний стандартаас 10-20 дахин хэтэрч, хотын хүүхдүүд хөдөөгийн хүүхдийг бодвол гуурсан хоолойн үрэвсэл өвчнөөр 5-15 дахин, багтраа өвчнөөр 5-8 дахин илүү өвчилж байна. Зөвхөн 2009 онд агаарын бохирдлын нөлөөгөөр учирсан хохирлын эрүүл мэндийн зардал 775 тэрбум төгрөг болсныг Дэлхийн банкны судалгаагаар тогтоожээ.
Тэгээд ч аливаа улсын нийслэл хот болгон өөрийн гэсэн шалгууртай, өртөгтэй байдаг. Наад захын нэг шалгуур нь татвараа төлдөг байх. Нэг айл хог түлснээс болж нийтээрээ өвчлөөд байж болохгүй гэдэг зарчим. Нэг хэсэг нь татвар төлдөггүй, хуулиа биелүүлдэггүйгээс болж, нийт үндэстнээрээ амиа хорлоод, өөрсдийгөө хордуулаад байх нь ямар утгатай вэ. Улаанбаатар хотыг чиглэсэн, агаарын бохирдлын эх үүсвэр болсон энэ их нүүдлийг хязгаарлах хамгийн зөв гарц нь эдийн засгийн хөшүүрэг гэж олон жил ярилаа, хэзээ ажил хэрэг болох вэ.
Эцэст нь сануулахад манай хууль тогтоогчид сэрүү орж, утаа өтгөрөөд ирэнгүүт баахан асуудал барьж аваад ноолж ноолж цас ханзран утаа нь багасаад ирэхээр хаяад арилаад өгдөг заншилтай. Эргээд өвөл болохгүй юм шиг, утаа гарахгүй юм шиг. Намрын чуулган нэгэнт завсарласан учраас Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах тухай хуулийг хаврын чуулганаар үргэлжлүүлэн хэлэлцэх нь мэдээж. Дөрөвдүгээр сард чуулган эхлэхэд Улаанбаатарын утаа сарниад, угаар арилаад ирнэ. Тэр цагт эрхэм гишүүд, хууль санаачлагчид дахиад өвөл ирэхгүй юм шиг санаж, асуудлаа бүү хойш тавиасай. Муу ч сайн ч нэг хууль гаргачихаад ирэх өвлөөс урьтаж хэрэгжүүлэх арга замаа бодоосой. Хамгийн гол нь урьд өмнөх хууль тогтоомж, төсөл хөтөлбөрүүд шиг мөнгө төсөвлөдөг биш, асуудлаа шийддэг хууль гаргаасай билээ.

Б.СЭМҮҮН