Улс төрийн намууд дотооддоо тун ширүүхэн тэмцэлтэй байна.

 Салан тусгаарлана, эвсч нэгдэхгүй, намаа устгах төлөвлөгөө боловсруулж байна гэх мэт. МНН онц их хурлаа хийж, хуучин даргаа унагааж, шинэ даргатай болов. Энэ асуудлын талаар “экс дарга ” УИХ-ын гишүүн Д. Энхбаттай ярилцлаа.

-Саяхан танай намын Онц их хурал боллоо. Энэ талаар ямар бодолтой байна вэ?
-Тэр чинь манай намын хурал биш. Дүрмийн дагуу болоогүй зүйл. Онц их хурал зарлах тохиолдолд Бага хурлаар хэлэлцүүлэн гишүүдийн олонхийн саналаар хийх ёстой байдаг юм. Намын дүрмэнд энэ талаар тодорхой заачихсан байгаа асуудал. Хурал хийх асуудал бага хурлаар яригдаагүй. Тиймээс тэдний хийсэн зүйл дүрмийн бус гэж хэлж болно. Гишүүддээ зарлаагүй, ядаж Бага хурлын үлдсэн 12 гишүүндээ урилга өгөөгүй.

-Гэхдээ бүх гишүүн нэг санаагаар ийм зүйл хийсэн гэж хэлж байсан. Мөн өмнө нь, 180 гишүүнтэй хуралддаг байсан бол сая 239 гишүүн оролцсон болохоор гаргасан шийдвэр хүчин төгөлдөр гэсэн мэдээлэл өгсөн?

-Үгүй. Би сая тайлбарласан шүү дээ. Аль ч улс төрийн нам дүрэм журмаар хурал зохион байгуулдаг.

-Таныг огцруулах, тэр байтугай гишүүнчлэлээсээ хассан шийдвэр гаргасан?
-Нэгдүгээрт дүрмийн хурал биш болохоор шийдвэр нь хүчин төгөлдөр бус. Нөгөө талдаа АН-ын дарга Алтанхуягийг аль нэг гишүүн нь, МАН-ын Батболдыг ч мөн адил хэн нэг нь иргэний зориг гарган огцруулж болно. Ингэлээ гээд юу өөрчлөгдөх юм бэ. Сая манай намын хэдхэн гишүүн намайг огцруулахаар болж хэвлэл мэдээллийн баатар болов. Тэдний хувьд хамгийн сонирхолтой, сайхан байсан нь орон даяар телевизээр гарсан нь. Өөр юу ч байхгүй.

-МНН, ИЗН-тай нэгдэх санамж бичиг цуцлагдаж хүчингүй болсон нь ч худлаа хэрэг үү?
-Мэдээж. Тэр албан ёсны хурал биш юм чинь. Зүгээр л нэг зүйлийг бодох хэрэгтэй. Дурын ганц, хоёр зуун хүн цуглаад л даргаа огцруулах, гишүүнчлэлээс хасах хурал хийж болохгүй биз дээ. Хоёрдугаарт, тухайн заал нь 130 орчим хүний багтаамжтай. Гэтэл хоёр дахин илүү хүн яаж багтах юм бэ.

Тухайн үед ямар зүйл болсон талаархи фото, болон видео бичлэгийг хийсэн байгаа. Эргээд зураг, бичлэг хоёрыг дүүргүүдийн намынхан үзэхэд иргэний хөдөлгөөний залуучууд, МСДН-ынхан, МАХН-ын гишүүд хуралд оролцсон болох нь харагдсан. Пунцагийн Бадарч гуай үг хэлээд байсан. Тэр хүн хувьсгалт намын гишүүн шүү дээ. Ийм замбараагүй хурал гэж байдаг юм уу.

Ямар ч дүрэм журмаар зохицуулагдахыг хүсэхгүй, ийм байх ёстой юм бол аль ч намын их хурлыг “Нарантуул” дээр хийж болох нь л дээ. Үүнийг ганцхан телевизийнхэн л хөөрөгдөөд байна.

-Энэ нөхцөл байдал үүссэн шалтгаан нь ИЗН-тай нэгдэх асуудал болсон байх?
-Тус намтай нэгдэх асуудлыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа хүмүүс бий. Гэхдээ энэ асуудлыг шийдэхийн тулд албан ёсны Их хурлаа зарлах ёстой. Энэ нь ч утгаараа хурлаа хийх тухайгаа зарлачихсан байгаа. Асуудлаа энгийнээр шийдэх хэрэгтэй байна. Гэтэл энэ улсууд яагаад байгааг сайн ойлгохгүй юм. Албан ёсны хурап дээр бол ялагдахаа мэдээд л ийм зүйл хийгээд байгаа хэрэг. Хэрэв нэгдэх шийдвэрийг давж буух байсан бол ингэж яах юм бэ. Бодоод үзсэн ч тэр ойлгомжтой шүү дээ.

-Таныг бүрэн эрхээ эдэлж байна гээд хурал үймүүлсэн, цагдаагийн албан хаагчдыг доромжилж байсан гэж Ц.Монгол, О.Бум-Ялагч, Д.Басандорж нар ярилаа?

-Ёстой инээдтэй юм. Хөөрхий амьтад ёстой амиа тавих дөхөж байх шиг байна.Намайг зуун хүн дагуулж очсон гэж хэвлэлийн бага хурлынхаа үед ярьж байсан гэж дуулсан. Тухайн үед би ганцхан хүнтэй очсоныг Шууд телевизийнхэн харсан, дүрс бичлэг хийсэн байгаа.Уг нь олон хүнтэй очиж болох байсан.

Гэхдээ тэгж болохгүй. Хэрэв 10, 20 хүнтэй очсон бол зодон болж ч магадгүй шүү дээ. Магадгүй олуулаа очиход зодоон үүсгэсэн бол би хянаж чадахгүй. Нэг зүйл хэлэхэд манай гишүүд над руу утасдаж юун хурал болоод байгаа талаар лавлаж, албан ёсны эсэхийг тодруулж, яагаад бидэн хэлэлгүй хуралдаад байгааг лавлаж байсан.

-Эвлэрэх боломж бий юу?
-Хэлж мэдэхгүй юм. Манай намын зарим нэг гишүүн хүчтэй тал нь очиж эвлэрэх бичиг өгдөг юм, Их хурлын өмнө иймэрхүү үймээн, маргаан үүсгэх хэрэггүй гэсэн зөвлөгөө өгсөн. Тиймээс л би тэдэнтэй уулзахаар заал руу нь очсон хэрэг. Гэтэл хаалгаа тас түгжчихсэн, хэнийг ч оруулахгүй байсан юм. Халууцаж бухимдсан хүмүүс гарч ирэхээр нь зөрж ороод индэр дээр Басандорж, Бум-Ялагч гурвуулаа ярилцъя. Зааланд суугаа хүмүүс хэнийх нь зөв болохыг хар гэхэд тэд айсан. Тэр хийгээд байгаа хурлынх нь үр дүнг л харахгүй юу.

-Та хурлыг юу гэж дүгнэж байна?

-Онц их хурал биш. Яахав хурал зохион байгуулахдаа МНН-аа аврана, нэгдэж нийлэхгүй гээд л байсан чинь эцэстээ өөрсдөө дарга болоод дууслаа. Үнэхээр дарга болохыг хүсээд байгаа юм бол албан ёсны хуралд орж ирээд болох хэрэгтэй шүү дээ. Тамгагүй, албан бус дарга нэр зүүсэн ийм хүмүүс хаачих юм бол доо.

-Нам устгахын тулд ИЗН-тай нэгдэж, ирэх сонгуулийн бэлтгэлээ базааж байна гэсэн яриа бий?

-Тийм зүйл огт байхгүй. Өмнө нь, энэ хүмүүс дарга байсныг мэдэх биз. 17 жил уг намыг удирдахдаа юм хийхгүй яас юм бэ. Би болон бусад хэн ч эсэргүүцээгүй. Дөрвөн жилийн өмнө Зориг дарга болоход намын байргүй, санхүүгүй, тамга нь огт ажиллаж байгаагүй хатчихсан юм хүлээн авч байлаа. Тийм байсныг нь өдий хүргэлээ шүү дээ. Басандорж сүүлийн найман жилд ганц удаа хурал зарлаагүй хүн.

Гэтэл намайг юу ч хийгээгүй, МНН-ыг сөнөөж байна гээд байх юм. Өмнө нь, энэ намын талаар хэн мэддэг байсан юм бэ. Би ажлаа хүлээж аваад хоёр жил болоход чамгүй олон ажил хийсэн гэж боддог. Тухайлбал, парламентад суудалтай болголоо, ардчилсан Ерөнхийлөгчтэй болоход хамтарч идэвхтэй ажиллаа, улстөр, хууль тогтоох дээд байгууллагын төвшинд ногоон байгууламж, эко системийн талаар ярьж томоохон ажил хэрэгжүүлэхээр боллоо.

Энэ бүхэн бол маш том амжилт. Яах вэ, эдний санаа нь зуун айлд 100 мод тарьсангүй гэж л бухимдаад байгаа хэрэг. Нам гэдэг чинь сангийн аж ахуй биш. Улс төрийн төвшинд байр суурь эзэлж, санал бодлоо тусгаж хэрэгжүүлэх нь гол ажил гэдгийг ойлгохгүй байна. 17 жил энэ бүхний төлөө ажил хийгээгүй хэрнээ одоо бужигнаад байгааг ойлгохгүй юм.

-Нэгдсэнээр нам сөнөж мөхөх ойлголт өгөөд байгаа. Жил болоод ИЗ-МНН гэдэг нэрийг өөрчилж ногоон гэдгийг нь авч хаяхаар төлөвлөсөн гэж яриад байгаа. Та үүнийг хэрхэн харж байна вэ?
-Нийлж, нэгдэх мөхөх сөнөх гэсэн үг биш. Бид амьд байгаа учраас ажил, амьдрал цааш үргэлжилнэ. Чингис хаан дүү нараа дагуулан монголчуудыг нэгтгэн хүчирхэг болсон. Тэгэхээр нэгдэх нь хүчирхэгжинэ гэсэн үг. Нэг, хоёр жилийн дараа юу болохыг тааж мэдээд байх юм. Ванга авгай шиг таамаг дэвшүүлж байгаа юм байна. Маргааш манай намын гурван мянган гишүүн үхэж үгүй болохгүй шүү дээ. Тиймээс өөрсдийн бодол санаагаа дэвшүүлсээр л байна гэсэн үг. АН-ыг таван нам нэгдэж байгуулсан. Тэглээ гээд мөхөж сөнөсөн асуудал үүсээгүй. Харин ч хүчтэй болсон шүү дээ.

-Танд тамга тэмдэг байгаа. Өгөхгүй бол дээд шүүхэд хандах юм гэсэн. Мөн Дүрэм ёс зүйн хорооны шийдвэр ч хүчин төгөлдөр гэдгийг баталж байгаа?

-Монгол Улсын иргэд ямар ч шалтгаанаар дээд шүүхэд хандаж болно. Хуулиар нээлттэй зүйл. Гэхдээ тэдний хууль бус хурлын шийдвэрийг зөв гэж үзэх л юм байх даа. Инээдтэй зүйл ярьж явах юм. Намын дарга Их хурлаас томилогддог учир тэр хурлаар огцруулна, эсвэл цааш үргэлжлүүлэн ажиллахыг шийднэ. ёс зүйн зүйн хороог ч мөн адил дээрх зарчмаар сонгодог. Дарга нь ч мен адил тэндээс сонгогдоно. Тиймээс би тамгаа егөхгүй. Албан ёсны хурал дээр гишүүдийн олонхи огцруулах шийдвэр гаргавал л хүлээн зөвшөөрнө.

-Дүрэм ёс зүйн хорооны гишүүд хуралдаад даргаа сонгодог юм биш үү?
-Ёстой тийм юм байхгүй. Тэд дүрмээ мэдэхгүй байгаа юм байх даа. ёс зүйн хорооны даргыг Их хурлаас сонгодог. Энхтайван гэж хүн даргаар ажиллаж байгаад олон улсын байгууллагад ажиллахаар боллоо, тиймээс ажлаа хүлээлгэн өгье, оронд нь Чинзоригийг томилж өгнө гэсэн л хүсэлт ирүүлсэн.

Харин бид энэ асуудлыг Их хурлаар шийднэ гэсэн шийдвэр гаргасан байгаа. Тиймээс одоогоор дарга байхгүй яваа. Мөн нэг ч удаа хуралдаагүй. Намайг огцруулах тогтоолд ганцхан Чинзоригийн гарын үсэг, нэр бий. Харин Зоригийг хөөсөн дээр гурван хүний нэр байдаг. Өөрийгөө дарга гэж өргөмжлөөд байгаа хүмүүс хаашаа явах юм бол доо.

-Юу гэсэн үг вэ?
-Чинзоригийн хувьд өөрийгөө дарга гээд бланк үйлдвэрлэж намд өргөн мэдүүлсэн нь хуурамч бичиг баримт хийсэн эрүүгийн гэмт хэрэг. Бум-Ялагч, Басандорж хоёр үйл ажиллагаа явуулна гээд бичиг баримт үйлдвэл бас л ийм хэрэгт унана. Ер нь, тэд л дүрмийн бус ажил хийж байгаа. Харин бид дүрмээ дагаж ажилласаар ирсэн. Нам татан буулгах, өөр намтай нэгдэх асуудлыг бага хурлаар хэлэлцэн, Их хуралд оруулахаар заасан байдаг. Энэ дагуу л ажилласан.

-О.Бум-Ялагч, Д.Басандорж хоёрын хувьд ямар бодолтой байна?

-Би тэднийг ойлгож байна. Бид хүчтэй болгох бодлого баримталж байхад энэ хүмүүс л устгах үйл ажиллагаа явуулаад байна. 17 жил юу ч хийгээгүй байж, өнөөдөр хүчирхэг болохоор зүтгэнгүүт хойноос чангаагаад эхэллээ. Ногоон байгууламжийн асуудлыг төрийн төвшинд гаргаж ирлээ. Өмнө нь, тэд хийхгүй яасын, чадаагүй биз дээ. Энэ бүхнийг хийхэд намайг дэмжиж ажилласан журмын нөхдүүд олон. Хачирхалтай нь, тэр дунд энэ хоёр хүн байхгүй. 2008 онд Бум-Ялагч, Арслан хоёр эвслийн эсрэг ажиллаж байсныг санаж байгаа болов уу.

Намайг нэр дэвшсэн тойрогтоо мөнгө тараасан гэж хоёр удаа ярилцлага өгч байлаа. Өөдгүй хүн өөдгүй л байдаг юм байна. Басандорж энэ намыг 17 жил унагачихаад одоо яах гээд байгаа юм бол. Сая хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон авсан хүн залуучууддаа сургамж айлдаад явж байх нь зөв алхам шүү дээ. Даан ч тийм зүйл хийхгүй юм.

-Хэрэв танай Их хурлын гишүүдийн олонхи нэгдэхгүй гэсэн шийдвэр гаргавал та ямар алхам хийх вэ. ИЗН-д орох уу?
-Тухайн үед л шийдвэр гаргана даа. Яагаад гэвэл намайг хүндэлдэг, дагадаг олон хүмүүсийн асуудал яригдах болно. Ер нь, энэ хүмүүстэй зам нийлэхгүй. Энэ бол тоглоом биш. Эсвэл тэд намаас гарах ёстой, эсвэл би. Бүхнийг сүйтгэж буй хүмүүсийг байлгах ёстой үгүй гишүүд маань л шийднэ.

Э. Мөнгөн

"Сонин мн"