МАХН-ын Нарийн бичгийн дарга С.Молор-Эрдэнэтэй өнөөгийн улс төрд өрнөж буй үйл явдлын талаар ярилцлаа.

-МАХН нэрээ авах хүсэлтээ дээд шүүхэд өргөн барьчихаад байгаа. Нэр авах асуудлаар дээд шүүхээс хариу гарахаас өмнө олон нийтийн санаа бодлыг төөрөгдүүлэх гэсэн оролдлого их байна?

-Тэртэй тэргүй хүмүүс мэдэж байгаа. “Тэрэлжийн тунхаг”-аас хойш намын их хурал болж, МАН бий болж, намдаа үлдэхийг хүссэн гишүүдтүр штаб байгуулаад ажиллаж байна. МАХН-д үлдсэн хүмүүс бол үзэл бодолдоо тууштай, жинхэнэ үнэнч, туйлбартай хүмүүс. Тэр ч үүднээсээ өнөөдөр МАХН нэрээ авахын тулд зүтгэж байгаа. Зөвхөн МАХН-ын дарга, нарийн бичгийн дарга нар л нэрэнд улайраад сонгууль хийх гээд байгаа мэтээр тайлбарлаад байна.

Тийм биш. Харин ч эгэл жирийн гишүүд энэ нэрийг хайрлаж, авч үлдэнэ гэж өдөр шөнөгүй сануулж сэтгэлээ чилээж байгаа. Яагаад гэвэл улс төрдөө биш,харин МАХН гэдэг энэ нэр эгэл жирийн гишүүдийнхээ амьдралтай салшгүй учраас л гишүүд нэрээ авч үлдэнэ гэж байгаа юм.

Түүх сөхөөд харахад МАХН гэдэг тухайн үед улс төрийн нам гэхээс илүү хүмүүжүүлэх байгууллага байсан гэж ойлгож болно. Хүн ам цөөтэй, ядуу тарчиг, хүмүүс нь мэдлэг боловсролгүй, ганц цэцэрлэг, байшингүй тиим л байсан. Харин энэ 70-80 жилд МАХН тэр бүхнийг бий болгож, нам гэхээсээ илүү хүмүүсийн ахуй амьдралд нөлөөлсөн хүмүүжил, ёс суртахууны том байгууллага байсан. Тэр олон жил энэ намаар хүмүүжиж, амьдрал, гэр бүл мэргэжил боловсрол гээд бүх юм нь намтай холбогдчихсон тэр хүмүүсийн үнэт зүйлийг нь устгаад хаячихаар өрөвдмөөр байгаа юм.

-Намын нэрийг авах эрх зүйн зохицуулалт байгаа гэж та бүхэн үзэж байгаа. Гэтэл нөгөө талд МАХН гэдэг нэрийг өгөх боломжгүй гэж үзээд байгаа шүү дээ?

-Бид МАХН нэрээ хэвээр авч үлдэнэ гэж шийдсэн нь маш их эсэргүүцэлтэй тулгарч байгаа. Үндсэн хуулийн дагуу бол хүмүүс эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй учир боломжтой. Гэтэл Намуудын тухай хуулиар тодорхой зохицуулалт байхгүй учраас тэд боломжгүй гэж үзээд байгаа. Намуудын тухай хуульд нэг намаас тасарч, үзэл бодлоороо хуваагдлаа гэхэд ингэнэ, тэгнэ гэсэн зохицуулалт байхгүй. Гэтэл нэр гэдэг оюуны бүтээл биш, гишүүд бас оюуны бүтээл биш. Гишүүд нэрийг өмчлөх эрхгүй. Хэзээ ч, хэн ч, ямар ч тохиолдолд хэрэглэхгүй гэсэн ойлголт байхгүй.

-Тэгэхээр дээд шүүх дээр яах бол?
-Мэддэг бол шууд хэлчихмээр, даанч мэдэхгүй байна. Гэхдээ энэ бүхэн МАХН, МАН хоёрын хоорондын зөрчил биш. Монголын улс төрд маш их өөрчлөлт явагдаж байна. Улс төр гэдгийг зөвөөр ойлгодог, улс төр гэж юу юм, улстөрч гэж ямар хүнийг хэлээд байгаа юм, улс төрийн үзэл баримтлал гэж юу болох, баруун, зүүний онол гэж юу юм гээд бүх зүйлээ бид тодорхой болгох цаг болсон.

Өнөөдөр манайд юу ч юм амлаж Их хуралд ороод, оронгуутаа тендер нэртэй бялуунаас нь хуваалцаад, хэдэн лицензтэй болж баяждаг жишиг тогтчихсон. Энэ байдал 2008 онд дээд цэгтээ хүрсэн. Мөнгө тараадаг, буруу тогтолцоо явсаар байгаад үзэл бодлын зөрчилд оруулж байгаа нь одоо илэрч байгаа юм.

-Ногоон нам, Иргэний зориг нам нэгдэх гэрээнд гарын үсэг зурсан нь багагүй шуугаан дэгдээгээд байгаа. Та энэ хоёр намын нэгдлийг юу гэж харж байна вэ?
-Үзэл баримтлалын ялгаатай хоёр нам нэгдэнэ гэдэг хэцүү. Хамтраад ажиллаж болно, нэг нам болно гэдэг байж болохгүй байх.

-Яагаад?
-Хоёр нам нийлэхэд шалтгаан хэрэгтэй. Тэртэй тэргүй хийж байгаа ижил, зорилго нэг, үйл ажиллагааны арга барил адил бол өөр хэрэг. Гэтэл баруун, зүүний гэсэн хоёр өөр үзэл баримтлалтай, ондоо чиглэлтэй намууд нэгдэх гээд байгаа шалтгаан нь дэндүү хямдхан санагдаад байгаа юм.

-Та намын үзэл баримтлалын талаар багагүй ярьдаг хүн. Гэтэл өнөөдрийн улс төрчдөд намын үзэл баримтлал хамаагүй, тэр ямар тогтсон хууль биш, заавал дагах албагүй гэж яриад байгаа шүү дээ. Зарим нь үзэл баримтлал гэдгээ мэддэг ч үгүй юм шиг байна лээ?

-Энэ чинь л манай алдаа байхгүй юу. Улс төрийн үзэл баримтлал, үзэл бодлоороо нэгдсэн хүмүүсийг нам гэж хэллэг юм.Улс төрийн намыг анх бүртгүүлэхдээ ч үзэл баримтлал нь ямар юм гэдгээ тодорхой танилцууддаг. Бид ийм үзэл баримтлалаар явна, тийм чиглэлтэй гэдгээ хэлдэг. Жишээ нь, нэг нам байгуулагдах хүсэлтээ гаргаад “Бид маш их үндсэрхэг, нацист замаар явна” гээд өгчихвөл дээд шүүх зөвшөөрөхгүй.

Энэ мэтээр үзэл баримтлал гэдэг тухайн намын барьж явах ёстой жанжин шугам юм. Гэтэл МАН, АН хоёр хоёулаа үзэл баримтлалаа тодорхой мэдэхгүй.

Ялангуяа Ардчилсан намынхан барууны чиглэлийн нам гэдэг ч халамжийг хавтгайруулсан бодлогыг алга ташин дэмжээд байдаг. Бүр намын дарга нь хүртэл “Би ямар үзэл баримтлалтайгаа мэдэхгүй” гэж мэдэгдсэн. Энэ мэтээр улс төрийн нам үзэл баримтлалаасаа ухарч, гуйвж дайвж байгаа нь ” Надад ашигтай л бол аль ч галд орсон яахав” гэдэг хаашаа ч хэлбийж болох, туйлбаргүй байдлаа л харуулж байгаа хэрэг. Үнэхээр тэдний хэлснээр баруун, зүүний “жааз”-нд орохгүй, тогтсон үзэл баримтлалтай байхгүй юм бол парламент байж яах юм. Парламент гэдэг олон үзэл бодол уралдахыг хэлдэг.

Францын соён гэгээрлийн үед зөвхөн баячууд, хөрөнгөтнүүд парламентыг эзэлчихсэн байсан учраас түүнийг эсэргүүцсэн ард түмний хувьсгал болоод олон ургальч үзэл бий болсон түүхтэй. Тэр үед хуучны хөрөнгөтнүүд баруун талд, хувьсгал хийсэн эсэргүүцэгчдийн талынхан зүүн талд суудаг болсноор олон ургальч үзэл уралдаж, парламент бий болсон. Тэгэхээр бүгдээрээ адилхан байх юм бол парламентын хэрэг алга.

-Та түрүүн яриандаа улстөрч хүн ямар байх ёстой, улс төр жинхэнэ утгаараа ямар байх талаар дурдсан. Таныхаар улстөрч хүн ямар байх ёстой юм бэ?
-Би улстөрчдийг нийгмийн элитүүд байх ёстой гэж боддог. Элит хүн гэдэг нийгмийн амьдрадд өөрчлөлт, шинэчлэлтийг хийж чаддаг, хөгжилд хөтөлдөг хүмүүс. Нийгэм тэр хүнийг харж зүг чигээ оддог, түүнийгойлгож байж нийгмээ ойлгодог, хаашаа явахаа шийддэг.

-Та улс төрч хүн мөн үү?
-Би улс төрч болох гэж л явна. Монголбанкны ерөнхийлөгч асан О.Чулуунбат “Би багаасаа олигархи болох дуртай байсан” гэж ярьсан байдаг. Надад багаасаа улстөрч болъё гэсэн бодол байгаагүй. Гэхдээ бага байхын л аливаа зүйлийг эргэцүүлдэг, бас эсэргүүцдэг, барагтай бол дагаад давхидаггүй,тэмцэгч хүүхэд байсан. Германд байхад ч тэр зан чанар минь надад их нөлөөлсөн…

Тэр мэдлэгтэй хүмүүсийн дунд мэдлэггүй Монголд байсан хүмүүс хурдан хугацаанд өрсөлдөж, өөрийгөө хөгжүүлэх шаардлага гарч ирсэн. Мэдээж тэнд тэр олон эрдмийн ажил, судалгаа, докторын ажлыг бичихэд надад амар байгаагүй. Гэхдээ энэ бол миний тэмцэгч чанарын л нэг илрэл. Энэ зан чанараа дагаад би улс төрч болохоор шийдсэн. Элитүүд нийгмийг шинэчлэх ёстой гэдэг, энэ замаар би явж байгаа. Өөрчлөлт хийх, сайжруулах ёстой олон зүйлийг олж харж байна.

-Улс төрийг хэзээнээс сонирхох болов. Яагаад..?
-Улс төрд тэдийд өдийд орно гэж бодож төлөвлөж байсангүй. Ерөнхийдөө орох бодол их байсан, гэхдээ яаравчлаагүй. Би Германаас 2007оны намар ирсэн. Монголын амьдралыг харахаар ажил хийж боломжгүй байсан юм. Би ирснийхээ дараа МУИС-д ороод философийн хичээл заах гэж үзлээ. Тэр тэнхимд байгаа хүмүүс, тэдний мэдлэг боловсрол ямар доогуур юм. Үнэндээ хэлэх үггүй болоод гарч ирсэн.

Хуучны таван төгрөгний дэвтэр дээр жаахан юм биччихсэн, тэрнийгээ жил болгон оюутнуудад уншиж өгөөд л. Нэг удаа гадаад хэл дээр ном уншчихгүй, нэг удаа шинэ мэдээлэл интернэтээр хайгаад мэдчихгүй тийм л байсан. Надад энэ системийг өөрчлөх хэрэгтэй гэж бодогдсон.

-Таныг Германд олон жил болсон. Философич мэргэжилтэй гэдгийг мэднэ. Олон хүн таныг энэ хаанаас гарч ирсэн, ямар нөхөр вэ гэж асуудаг юм?
-Би гадаад оронд эх орныхоо төлөө сурч боловсорч байгаад ирсэн жирийн нэг сэхээтэн. 20-иод жил их сургуульд судалгааны ажил хийлээ. Би философичиос гадна шинэ технологи, өндөр технологиор докторын ажлаа хийсэн. Америк, Герман, Япон зэрэг орнууд аж үйлдвэрээр маш их хөгжсөн, санхүүгийн гол эх үүсвэр нь аж үйлдвэр байдаг учраас шинэ технологидоо ч их анхаардаг. Аж үйлдвэрийн гол амин сүнс нь болсон өндөр технологийг хөгжүүлэхийн тулд тусгай эрдэмтдийг ажиллуулж байдаг.

-Нууц биш бол та Германд байхдаа ямар шинэ технологийг гаргаж үйлдвэрт нэвтрүүлж байв?
-Би ихэвчлэн шинэ эрчим хүч, ус төрөгчийн салбарт ажиллаж байсан. Гэхдээ өнөөдөр Монголд миний тэр судалж байсан ус төрөгчийг ашиглах байгууллага алга, миний ярьсныг ч ойлгох хэмжээний хүн байхгүй. Энэ бол зөвхөн надад тохиолдож байгаа зүйл биш. Манайд гадаад оронд өндөр боловсрол эзэмшсэн нэг хэсэг хүмүүс байхад, нөгөө хэсэг нь эндээ байсаар бахь байдгаараа нэг хэвд орчихсон хэсэг олон бий.

-МАХН болон шинэ хүчний орон зай тэднийг дэмжигчид өдрөөс өдөрт хүрээгээ тэлсээр байна. Энэ талаар?
-Нэгдсэн шиг нэгдэх хэрэгтэй. МАХН гэдэг нэр ч, өөрөө ч том хүчин. Энэ том хүчинтэй бусад намууд нийлж хүч хавсарч байж тэр том МАНАН-тай тэмцэнэ. ҮШН ч юм уу МУНН тусдаа нам гэж энд тэнд суугаад үр дүнд хүрэхгүй байх. Түүний оронд МАХН ба бусад хүчин гэсэн улс төрийн нэгдлийг үүсгээд тэмцэх нь ил үү үр дүнтэй биз. Гэхдээ энэ бол намуудын нэгдэл биш, улс төрийн нэгдэл гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

Бид саяхан “Нэгдэл үү задрал уу” гэж уулзалт хийсэн. Тэр үед бусад намын төлөөллүүд ч олноор ирсэн. Цаашид хүчээ нэгтгэнэ гэж үзэж болно. Өнөөдөр улс төрд хоёр том улс төрийн блок үүсэх ёстой. Нэг нь “МАНАН” нөгөө талд нь “М АХН ба андууд” гэсэн улс төрийн шинэ нэгдэл.

-Та намуудын нэгдэл биш улс төрийн нэгдэл шүү гэж онцоллоо?
-Өнөөгийн нөхцөл байдал биднээс ийм нэгдлийг шаардаад байгаа юм. Оюутолгой, Тавантолгойг МАН, АН хоёр хувааж идээд маш их мөнгөтэй болчихсон. Тэд цаашдаа Монголыг гартаа атгаад хэн ч өөрсдийг нь эсэргүүцдэггүй, хэнийг ч гудамжинд жагсаадаггүй Мубарак юм уу Кадаффи болоод явах гээд байна. Ялангуяа Э.Бат-Үүлийг харахад Кадаффи болох гээд байх шиг. Хэнийг ч гудамжинд гарч жагсааж болохгүй, гудамжинд гарч жагсдаг зүйл биднээр зогссон гэж байна.

Тэгэхээр тэд улс орныг хүссэнээрээ захирах гэж хөөрцөглөж байгаа цагт бусад намууд тус тусдаа суучихаад айл гэр болж тоглоод байж таарахгүй. Монголын улс төрд газар хөдлөлт болж байна. Улс төр хуучнаараа байж болохгүйг сануулж, цоо шинэ зүйлийг хүмүүс шаардаж байна. Нийгэм улс төрийн намууд өөрчлөгдөж шинэчлэгдэхийг, илүү зүйлийг биднээс шаардаж байна.

-Та түрүүн МАН, АН хоёр хэтэвч нэгтэй болсон тухай ярьсан. Энэ хэтэвчийг МАНАН-гаас салгах боломж хэр байгаа бол. Өөрөөр хэлбэл, Оюутолгойн гэрээний хуйвалдаан, хуудуу Тавантолгойд давтагдах вий гэсэн болгоомжлол байна…?

-Давтаад эхэлчихлээ шүү дээ. Сая Ж.Батзандан “Тавантолгой таван сайдын халаасанд байгаа гэж” хэлсэн. Тэр зүгээр нэг хэлж байгаа юм биш. Дотор нь ороод нүдээр нь харсан хүн. Ингэхээр улс төрийн бүх хүчин нэгдэхээс өөр аргагүй.

-МАХН одоо ямар байдалтай байна?
-Саяхан “Нэгдэл үү задрал уу” нэртэй уулзалт хийлээ. Ирэх сарын 1-нд намын гишүүддээ зориулсан 90 жилийн ойн баярын арга хэмжээ хийнэ. Гэхдээ энэ нэг их цоо шинэ зүйл биш л дээ.

-Өнөөгийн улс төрийг та юу гэж дүгнэж байна вэ. Улс төрд дутагдаж байгаа хамгийн чухал зүйл юу байна?
-Монголын улс төрд үнэн сэтгэлээсээ ханддаг хүн алга. Ямар нэг байдлаар Их хуралд ороод , Төрийн нарийн бичиг болоод хэтэвчээ зузаалчихъя гэсэн хүмүүс л зүтгэлж байна. Ямар ч зүйлд цэвэр ухамсраараа хандаж байж жинхэнэ үр дүн ирдэг. Англиар “puге” буюу цэвэр итгэл үнэмшил, ёс суртахуун Монголд дутаж байна.

Одоо манай улс төрчид дөрвөн хүн сууж байгаад нэг асуудал шийдэх болоход дөрвүүлээ ардаа нэг юмтай байх жишээтэй. Тэгээд асуудал шийдэх болохоор миний нэг ийм юм байгаа, надад ч бий гээд л эрх ашгаа хамгаалаад эхэлдэг. Товчоор хэлэхэд үүнийг моралийн зөрчил гэж нэрлэж болно.

Өнөөдөр МАН, АН хоёр моралийн асар их зөрчилтэй болчихсон. Уг нь бие биеэ шүүмжлээд хиймээр байдаг, гэтэл хэтэвч нь нэг болохоор яаж ч чаддаггүй. Тавантолгой, Оюутолгойдоо барйгдаад улс төр хийж чадахаа байчихсан. Овоо шүүмжилдэг, дуугардаг байсан хүмүүс хүртэл нууц даалгавар авчихсан.

Жишээ нь З.Энхболд овоо юм дуугардаг байсан бас л таг. Цаанаасаа нэг даалгавар авчихсан. Их хуралд байгаа гурван сул гишүүн хүртэл ямар даалгавар авчихсан юм бүү мэд, чимээгүй л суугаад байдаг.

Тэднийг тэнд юу ярьдаг юм бол гэж би гайхдаг юм. Кино, онигоо эсвэл бага насаа ярьдаг юм болов уу. Уг нь одоо тэр гуравт ямар сайхан орон зай гарч ирж байна вэ.

МАН-ын Удирдах зөвлөл, Бага хурлын гишүүдийг л хар. Дандаа уул уурхайн компанийн захирлууд, тэдний хүүхдүүд, эсвэл залуу бизнесменүүд, банкны эзэд.

Ийм хүмүүсээр л МАН дүүрчихэж. Африк, Латин Америкт ийм олигархижсан, хоорондоо хүүхдүүдээ суулгадаг хуйвалдааны байдал байдаг нь манайд одоо илэрч байна.

Кадаффи, Мубарак нар бол яг л ийм олигархижсан хүмүүс. Ард түмэн нь өдөрт нэг долларын цалинтай байхад Мубарак 70 миллиард долларыг гадаадад бүртгүүлчихсэн байсан. Түүн шиг С.Батболд хэдийг хадгалуулсан юм бүү мэд. Яг л дэлхий нийтээр гайхагдаад байгаа тэр олигархижсан бузар зам руугаа манай улс төр явж байна.

-2012 оны УИХ-ын сонгуульд та нэр дэвших үү?
-Дотор нь л орж үзэлцэнэ шүү дээ.

-Өнгөрсөн зунаас хойш таны амьдралд маш их өөрчлөлт гарсан байх?
-Маш их өөрчлөлт гарсан. Өглөө босоод ажлаа яаж зохион байгуулахаас эхлээд хэлж ярих үг хүртэл өөрчлөгдсөн. Өмнө нь би дэг журамтай амьдарч байлаа. Одоо бол тэр дэг журам алдагдсан. Өглөө босоод утсаа унтраагаад таг болж болохгүй, амралтын өдрөөрөө зуслангийнхаа байшинд очоод ганцаараа хэвтэх эрхгүй л болж байна. Өөрөөр хэлбэл, би олон нийтийн амьдралаар амьдарч байна. Бас моралийн хувьд их өөрчлөлт гарсан. Миний энэ хийж байгаа ажил Монголын нийгэмд, иргэдэд таалагдаж байгаа болов уу, хүлээн зөвшөөрөх болов уу гэсэн эргэлзээ надад байдаг.

-Байсан уу, одоо ч байгаа гэж үү?
-Одоо ч байна. Би философич хүн учраас аливаа зүйлийг өгүүлбэрээр нь базаж ойлгодог. Нэг үгэн дээр нэг их анхаарал тавьдаггүй. Гэтэл нэг бүрчилсэн үгс иргэдэд маш чухал болохыг, монгол хүнд үг маш их үйлчилдгийг мэдэж авсан. Тэрнээс хойш би үгийг их хүндэтгэж эхэлсэн.

-Та гэр бүлээ товч танилцуулаач. Гэр бүлийнхэн чинь шинэ амьдралын тань өөрчлөлтийг хэр хүлээж авч байна?
-Би том болсон хүүтэй. Хүү маань одоо Германд сурч байгаа, оюутан. Эхнэр маань биологийн мэргэжилтэй, биохимийн доктор. Эхнэр, хүүхэд маань намайг угийн ийм хүн гэдгийг мэддэг учраас гэр бүлийнхэнд маань тийм ч шинэ зүйл биш ээ.
Б. Нямсүрэн

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин