Санаандгүй байж байгаад Мартын шинийн хоёронд айлд уригддаг юмаа. Тэнд гадаад, дотоодоос ирсэн \Энэ удаа бол гадаад

гэдэг нь Монголоос ирсэн, дотоод гэдэг нь манай энэ хавийн нөхдүүд л дээ\ зочид гийчэдтэй жаал хууч хөөрөн, нэгэнтээ л мартын шинийн хоёрны билэгт сайн өдрийн учир ганц, хоёроор тогтохгүй зуун грамм татаж, халбага халбагаар нь пиво шимсээн шиг суухдаа http://ineehuu.com/readarticle.php?article_id=4626 нэг ийм “АРИУСАЛ” гэх хошин шог үзээд өөрийн эрхгүй түсхийлгээд араас нь саяхан үзэж ганцаараа элгээ хөштөл инээж, эг маггүй хөхрүүлсэн “БООВ БОСООД БАЙВАЛ  ЯАХ ВЭ?”

гэсэн нэгэн ийм бичлэгийг хэрэг зориг болгон  өөрөө хайлт хийж

нэг ийм мундаг Тив тэнгэр бөөгийн ариун сургаалийг нөхдөд үзүүлсэнээр багахаан маргааны эхийг тавьчихав даа. Хуучны нэг кино байдагаа даа, яг одоо мартчихжээ, бараг л”Сүхэ-Батора”\Ингэж нэр цээрлэж, хойд зүгрүү зүтгүүлэн орос аялгаар хэлэхийн учир нь сайн хүн ч байсан бай, мөрийтэй тоголдог муу хүн ч байсан бай, ер нь хэн ч байсан бай монголын маань түүхэнд домог болон тодорч үлдсэн улс төрийн золиос болж цэл залуугаараа хорвоогоос халин одсон их  жанжин,  монголын олон үндэстэн ястны нэг  үзэмчин- монгол Сүхэ- Батора-г минь өнөө цагийн их мэдэгчид хоёр талцан нэг хэсэг нь урагшлуулан өвөрлөгч, цаашлаад хятадаас цагаачилж ирсэн нэг муу цагаан дээлт хөгийн хуягын хүүгээр нь дуудан муулахын дон тусчихаад байгаа учир ийнхүү хойшлуулан дуудлаа\ сүүдэр шийн дээр байхаа даа.  Түүн дээр “дүүн дүүн, дүүн дүн дүн” гэсэн сүрлэг хөгжмийн баасс буюу аргил аян дээр хүүхэд байхдаа бид \АРИУКА,ТАЙВАН ХОЁРТ: ЭНД НӨГӨӨ БОГДОО, БООВ ХАЙРЛА- ЫГ ШИГТЭГЧИХЭЭРЭЙ ХӨ\

гэж хошигнон дуулж тоголдог байсан минь гэнэт санагдан сая  энэ мундаг мэдлэгтэй Тив тэнгэр бөөгийн мэдэмхийрэхийг нөхдүүдтэй дахиад үзэж хараад, хэлж ярихыг нь сонсоод нөхдүүдтэй нийлэн  үнэхээр элэг хөших нь халаг , эг маггүй хөхөрчихсөндөө болоод элэг өвдөж, арай ч үхчилгүй салсандаа баярлаж хөөрсөндөө болоод баргийн бол комент гэдэг юм бичээд,элдэв  хүний юман дээр нус цэрээ наагаад байдаггүй ч тэсэлгүй “Ха ха ха, ёстой өөрийн санасанаар нааж өгнө биз.
Уг нь "ум ма ни бад мэ хум" буюу "тэнгэр, асар, газар, гал, ус, агаар" гэсэн үг гээд "Оройгүй сүм" романаас ч бил үү, ямар нэгэн номноос уншиж байсан санагдах юм даа гэснээс сая юугаа юу яачихаар нь гурав бүү хэл гуч, дөч... бүүүр зуу гаргаад "тэр буулгадаг мундаг тарни”- ийг нь умшаад буусангүй ээ гэж.... \хи хи хи\...” гэсэн ёжлол гүлэмцүүдээ амжуулж үлдээчихээд нөхдүүдэд:

-Ёо, ёо, лаг мэдээд, өөрийнхөөрөө сайхан туучих бололтой гар уу, энэ чинь. Уг нь бол ч УМ- МАНИ ПАДМЭ ХУМ  ч биш, бас УМАЙНЫ БАДМЭ ХУМ бол бүр ч биш уул шугамандаа бол \Жамц даргадав\ “Ум ма ни бад мэ хум” гэдэг түвд үг нь монголоор бол “Тэнгэр, асар буюу гэр, газар, гал, ус, агаар” гэсэн үг юм гэнэ билээ... гээд амихандаа өөрийнхөө нэгэн цагт уншиж байснаа дүү нарт бага ч болов мэдлэг болоосой гэсэндээ мэдэмхийрч орхитол хэрэг бишдэж нөгөөх л ууж идэж, халамцаж гүлэмцсэн залуусын зарим нэг нь өөдөөс архиныхаа халуундаа шууд л нүүрэн дээр минь хомээнтлэн нус, цэрээн нааж эхэлтэл тэндээс дуугүйхэн бидний яриаг сонсож суусан нэгэн залуухан, нүдэнд дулаан, дөлгөөхөн дүү хүү:

-Ахын хэлж байгаа үнээн, үнэн! Харин асар биш АСАРУ  буюу дэлхий гэсэн үг, дэлхий гэдэг маань бидний л гэр шүү дээ!... гэж өмөөрөн дуугарсан нь харин яахын аргагүй Энэтхэгт гурван жил бурхан шашны сургуульд сурч байсан хүн болж таарч, олны өмнө нүүр улалзах аюулаас аварч, аминд ороод, хоёул гадаалан архи, тамхины эхүүн үнэрээс болон олон хүмүүсийн шуугианаас дайжин, жаал хууч хөөрөн зогссоноо өглөө эртээ ажилтай, мөн хэдий ойрхон боловч морин жолоочгүй өөрөө жолоо барин яваагынх, тэгээд ч бас ч гэж эргээд ороход агсам тавьж найрыг наншилдаан болгож мэдэхээр надтай үг сөргөсөн агсам байрын залуу байсан болохоор, айсандаа биш \Хм,  ёстой онгирчихъёо байз, тэр зэргийн залуу байтугай түүнээс ч цаадахаас нь хэзээ ч айж яваагүй гөжүүд толгой, гагцхүү хүний нутагт хараар байгаа улсууд гай болж нашилдаандаа тулан орь дуу тавьж эхлээд, хэцүү нэрт жижиг агаа энээ, тэрээ болж хүсээгүй үедээ хэн нэгэн нь нутаг буцчихвий гэж болгоомжолсондоо л тэр шүү дээ!\  тэр чигээрээ гэрийн зүг хатирваа. Харин сүүлд нь дуулсанаар бол тэр ирсэн зочдын дотор бас нэгэн өнөө  цагийн шинэхэн тодорсон дүвчин зайрангуундын нэгэн байгаад тэр “Умай хатан”, бас УМАЙНЫ БАДМЭ ХУМ ярьдаг мундаг дүвчин зайрангаа өмөөрч нүүрэн дээр минь агсран байсныг сая л мэдсэнээр мухар сүсэг гээч мунхаг, мулгуу хүмүүний хөөрхий сүшиг бишрэл гээчийг далимдуулан ашиг олон, бусдыг мунхруулагч бас ч гэж хүнийг сайхан хошгоруулан жүжиглэгч, уран фанаалчдыг нэг бодлын үзэн ядаж, нөгөө бодлын тэдэнд хууртагдагч хөөрхийсүүдийг өөрийн эрхгүй өрөвдөн ийнхүү хоёр муу долоовроон чилээн хавтсан хомпүүтрээн хайр найргүй зодон суунаа би гээч тэнэг нь.

Ганцаараа хүнд ганцхан сайхан хань байдаг. Тэр нь бол элдвийг бодож, хужрыг  тунгаах гээч хэн ч саад болохгүй алтан сайхан боломж байдагынх л би гээч хүн вээр ийнхүү элдвийг эрээчин, зарим хүмүүсийн дургүйг духыг нь үрчийтэл хүргэж, заримынх нь инээдийг барж, бас зарим нэгнийх нь сэтгэлд хүртэл хуучны гэгээн дурсамжыг нь сэргээж суудаг хөлдүү нэгэн л дээ.

Миний өвөг эцэг буюу муу аавын минь аав Сү бөө гэж Ханхөхийд алдартай бөө хүн байсан гэдэг юм. Өндөр Жанрайсагын сүмийг  модоор эрхийн хуруун чинээ жижигхэнээр дотор нь байгаа Жанрайсаг бурхантай нь сийлсэн, өнөөх эрхий хуруу дарам зайд мянган заан багтааж зурж наймдугаар Богд Жавзандамба хутагтын элдэв цуглуулганд өргөсөн тэр л хүн бол яахын аргагүй миний өвөг эцэг Сү бөө байсан ажгуу. Муу аав минь хувь заяаны эрхээр хэдийвээр Сү зайрангын оорж эхнэрийнх нь биш гэрийн зарц, шивэгчин бүсгүйгээс нь төрсөн боловч  аавынхаа гарын дүйг өвөлсөн, түүнийг нь ч би өвлөж авсан хэдий ч өвөг эцэг шигээ, бас аав шигээ \Миний муу аав маань Монгол улсад авто тээвэр үүсч хөгжсөний 50 жилийн ойд зориулан “ЗИЛ-164” болон “ЗИС-5” машинуудын загвар макетыг мод болон төмрөөр урлаж, тухайн үед үзэсгэлэнд тавьж байсан нь үнэн түүх бөгөөд түүгээр нь хэдийвээр тоглох хүсэл хэдий их байсан ч даанч боломжгүйн учир санаа алдан, алдан гараараа илэн суусан минь одоо ч нүдэнд минь өнгөтөөр харагдаж байна гээч\  тийм нарийн, няхуур, нямбай зүйл урлаж чадахгүй ч элдвийг оролддог, төгс төгөлдөр биш боловч юм, юмны захтай төрсөн, муухан боловч алт, мөнгө бариад авбал инжаан, хөрөө харуул баривал мужаан, хар төмөр лантуу дөш нийлүүлбэл дархан, бийр будаг бариад авбал зураач,\Энд худлаа ч нэг их өөрийгөө дөвийлгөн магтаж мандуулаагүйг минь нетийн ичнээ танилууд маань бараг л гадарлаж байгаа байхаа. Би гээч газрын мухарт ганцаараа уйдсан нэгэн цаг нөхцөөх гэж элдвийг сэтгэж оролдон, будилуулж суудгийг минь гадарлах та бүхэн “ЭЭЖДЭЭ ХАЙРТАЙ ХЭН БҮХЭНД ЗОРИУЛАВ” видео бичлэгэн дээрээ хавчуулсан, эдүгээгээс хорин дөрвөн жилийн тэртээ миний өөрийн гараар бүтээсэн, ханилсан ханийн минь цэл залуугын зурмал хөрөг гэрчлээд өгөх байхаа\  хөгжмийн зэмсэг баривал муухан ч гэсэн хөгжимчин гээд элдэвт элдэвтэй төрсөн минь бас ч гэж худлаа биш ажгуу. Тэр утгаараа бол би гээч хүн бөө болж жүжиг тавиваас нээрээ, үнэн утгаар нь алаад өгч чадах улаан дураах байх шүү. Ядаж л энэ дээдэх мундаг “Умай хатан” ярьдаг гар шиг бичлэг хийлээ гэхэд байнаа цаасан дээр кириллээр алдаатай, алдаагүй бичихгүйгээр ингээд ओं मणिपद्मे हूं ооржооор нь төвдөөр биччихээд, зайран хүн ямар хувцас, хэрэгсэл хэргэлдэг вэ, тэр бүхнийг ёсоор нь асаан сүрийг бадруулж байгаад, дуугаа нэг өндөрсгөн сүр оруулж, эс бөгөөс дуугаа алгуурхан намсгаж хүмүүсийн сэтгэлийг сэртхийтэл нь шимширтэл, нүдээ нэг дүрлийлгэн томруулж, нэг хэсэгтээ анисхийлгэн жүжиглэн, дүвчигнээд жинхэнэ утгаар нь алаад өгч мэдэх товариш байгаа юмаа. Даанч тэгэхгүй нь, хүмүүсийн гэнэн сэтгэлээр нь наадан, зовлонгоор нь жаргал хийж, сэтгэлээр нь тоглон, түрийвч рүү нь бузар шуналаа шургуулан, олсон хэдээс нь улайм цайм дээрэмдэхгүй нь сайхан даа. Аа тийм, нээрээ мартсанаас би чинь бас ч гэж нэгэн цагт мундаг үзмэрч болон манаргаж явсан түүхийг гүүгэл агаагаас “С.Б.Бат-Эрдэнэ.  Хүний араншин буюу муухай монгол зан: ҮЗМЭРЧ” гэсэн үгээр хайлт хийгээд үзэж болно шүү!

Өнөө үед монголоор минь дүүрэн бөө, зайран, удган, хар шар ламтан, пакторууд, мэддэг мэддэгүй мэргэч төлөгч нар дэндүү олширч, ёстой л борооны дараахь мөөг шиг элбэгшиж, тэр л хирээрээ хүмүүсийн зовлон, жаргалаар наадан олз олж, өөрийгөө цатгаж, өрөөлийг мунхруулан хорвоог буртаглан шар наран, бор хоногыг төөрүүлж яваа нь гарцаагүй  гашуун үнэн түүхээ!

Би ид шид байдагт итгэдэггүй ч хүний нүдийг чадварлаг хуурч чаддаг, үнэхээр мундаг илбэчид болох МУГЖ Цэнд-Аюуш агсан болон түүний хүү Алтанхуяг, цаашлаад гадаад дотоодын олон чадварлаг илбэчдийн уран чадварлаг үзүүлбэрүүдэд гайхан биширч явдаг нэгэн. Би бурхан гэж байдагт итгэдэггүй ч сүнс, сайн муу үйлийн үр байдаг гэдэгт итгэдэгтээ арц хүжээр ариулан, аюул осол тохиолдох, үхэл хагацал үзэж сэтгэлээ сэмрүүлэн уйлан хайлж явахдаа:

...Мэгмэд зээвий дэрчин Жанрайсиг
Дэмид чинбий банбу Жамбий Ян
Дүдбүн малуй жомзад Санвыдаг
Ганжан хайвы зүгчин Зонхова
Лувсандагвы шавлаа солвоон дэв... гээд мэгзэм,

...Дүйваа санва лайжүн ва

Доржэ нинбу дүй ба- и

Дэвшин шэгба гүнжи сан

Дэнид жомдаан шад шүү сол

Ум Аа Хум, Ум Аа Хум, Ум Аа Хум... гэгээд Сандуйн Жүдийн толгой тарнийг дотроо шивнэн, заримдаа өөрөө ч мэдэлгүй унзад хоолойгоор уянгалуулан уншиж \Сонссон хүмүүс “Та лам байсан уу?... Аан, үгүй юм уу, хэрэвзээ та лам байсан бол мундаг уншлагатай лам байх байжээ!” хэмээн гайхан уулга алддаг гээд бодоорой доо\ өөрийгөө тайтгаруулан аргадаж, бас сэтгэлээ ариусгаж явдаг шүтлэгтэй гэхэд шүтлэггүй, шүтлэггүй гэхэд сүсэгтэй нэгээн. Над шиг ийм хүмүүс хүмүүсийн ярьдагаар хар мянгаараа байгаа. Хазгар хүргэн хадамсаг гэгчээр хэдийвээр би хазгар биш боловч муу ханьтайгаа ханилж, хорвоод заяах хоёр дахь аав, ээжтэйгээ амьдрах болсон тэр л үедээ, ядаж байхад хадмууд маань Хутагттай нутгийн дэндүү шүтлэгтэй улсууд байсных, тэгээд ч цагийн эрхээр хувь хүний эрхэм нэг эрх чөлөө болох шүтэн бишрэх эрх чөлөөтэй болсон тэр л цаг үед хүссэн ч, эс хүссэн ч тэднийгээ даган намирч, лам бурханд нь мөргөж, номын дуунд нь үүрэглэн эвшээлгэж, үзүүлж харуулж, засал дом энээ, тэрээг нь хийлгүүлж явсан үнэн түүх бий. Одоо хир нь бусдын л адил асуухаа асууж лавлаж, араа даалгаж явдаг, ардаа хамгаалалттай, арыг минь даасан шиг даадаг хуурай ахтай, сэтгэлийн ариусал эдэлж явдаг минь ч худлаагүй үнээн!

Харин энэ удаа ямарваа нэгэн юм сайн, муу хоёр талтай байдаг болохоор бусдын зовлонгоор наадан олз олдог, хууран мэхлэгчид болон тэдэнтэй зэрэгцэн оршдог үнэхээр мэддэг, чаддаг чадварлаг хүмүүсийн талаар өгүүлэхээр ийнхүү хомпүүтрээн зодон суугаа учир эхлээд хууран мэхлэгчидээс нь эхлье, болно биз дээ хө. Тэгэхдээ өөрийн болон, ойрын хамаатнуудад тохиолдсон дөрвөн бодит баримт, жишээг л энд дурьдъя.

Жишээ 1: ШИДИЙГ ОЛООД НИСЭХИЙГ ШАХАВ ГЭГЧЭЭР...

Хамгийн ойроос эхлье. Нодлин билүү, уржнан ч бил үү, том эгчийн минь нэг хүү Бөө болж байгаа сураг сонсогддог юмаа. Ямарваа нэгэн авъяас чадвар удам дамждаг, тэгэхдээ бөх болох хүн эхийн талыг, бөө болох хүн эцгийн талыг дагадаг гэж нэгэн цагт ахмадуудаас сонсож явсан болохоор жаал гайхсан ч хүргэний талд бас тийм хүн байсан байж магадгүй юм даа гээд өнгрсөн ч саяхан гэрийнхэнтэйгээ чааталж суугаад гэнэт санан “Нөгөө хэн бөө болсон гэсэн, хир зэрэг явна даа?” гэтэл өөдөөс “Өө болоогүй ээ, нөгөөх онгодыг нь дуудаж сэргээж өгөх зайрантан нь хоёр сая төгрөг нэхээд, тэгээд төлбөрийн чадваргүй болохоороо чадаагүй ээ!” гэх нь тэр дээ, хөөрхий. Бөө болгож тодруулагч нь хэн болох нь тодорхой биш гэж үү?

Жишээ 2: ХМ, ХӨӨГӨӨД Л ИРНЭ ШҮҮ ДЭЭ

Бас л ойрын жишээ дурьдъяа. Хамаатны маань нэгэн залуу бүсгүй хөл хүндтэй болжээ. Эцэг Дон Жуан гуай бултааск! Ингээд анхны хайрынх нь үр шим болох, хүнээ сайн таниж мэдээгүйн үйлийн үр болох төрөөгүй хүүхдийнхээ эцгийг эргүүлж хөөж ирэх ид шидтэний эрэлд гарчээ. Ид шидтэн ч нэг их хайлгасангүй хамар хашаанд байж таарчээ. Үзүүлэв, бас харуулав. Бодвол орой үдэш хашаа хорооны сүүдэрт бусдын нүднээс далдхан уулзаж, учирч явсаныг харсан, бусдаас ардын аман FM-ээр сураг ажиг сонссон юм болов уу даа, зүс царайг нь, өмссөн зүүсэнтэй нь, хийдэг ажил энээ тэрээг нь аймаар мэдэн мэргэлж, “Тэр цусыг юухан байх вэ, одоохон хөөгөөд ирье! Тавьхан мянган янчаан өгчих…”. Үнэхээр мундаг мэдээд, үзээд хараад, мэргэлээд дэндүү итгэлтэй дуугарсан болохоор нь хэлсэн зоосыг нь өр зээл тавин байж төлжээ. Зайлуул эцэггүй, бутач хүү энэ жил долоо хүрч сургуульд орсон, аав бол сураггүй.

Жишээ 3:

Бичиж дуусаагүй. Яг одоо Японд аймаар явдал болж байна. Юмыг яаж мэдэх вэ, гээд үүнийг илгээж байна. Япон тэр чигээрээ маш уртаар зарим газартаа 8 балл хүрч газар хөдөлж байна. Зарим газруудад цунами болж цахилгаан тасарч, утаснууд бүгд таг болчихлоо. Өдөр 14:46  цагт эхэлсэн, ягодоо гэхэдл аймаар чичирхийлж л байна. Найман жил болохдоо анх удаа ийм газар хөдлөлт үзэж байна. Байшин барилга нурсан, уул нурсан, дөнгөж саяхан ашиглалтанд орсон гүүр хүртэл эвдэрсэнийг сая ажлаа хийж явах замдаа харлаа. Замд гэрэл огт дохио огт алга. Өндөрт байгаа юмнуудаа буулгахыг, хийн болон бусад төрлийн халаагууруудыг заавал салгаж, унтраахыг цаг үргэлж радиогоор зарлаж сануулж байна. Би бүү хэл жар гарч яваа танихгүй өвгөн хүртэл анх удаагаа ийм газар хөдлөлт үзэж байна гэнээ. Радио,  телевизийн бүх сувгаар  болон цагаан хоолойгоор цаг үргэлж газар хөдлөлтийн мэдээ л явж байна.


Сартуул Б. Бат-Эрдэнэ. Япон, Ивай- аас яаралтай мэдээллээ. Тээр, яг одоо 2011-08-11 –ний өдрийн 16:52 цаг болж байна, биднийг тэнгэр ивээх болтугай!

Бичсэн C.Б.Бат-Эрдэнэ