-ТАТВАРЫН ХЭЛТСИЙН ДАРГА Ч.АДЪЯАСҮРЭНГ ЗУГААЦУУЛАХ ГЭЖ ЯВСАН Ч.ДЭЛГЭРСАЙХАН НАР ХҮНИЙ АМИНД ХҮРСЭН ГЭХ ХЭРГИЙН МӨРӨӨР-

Төвөөс ирсэн даргыг зугаацуулж, сайхан ам­раа­хын тулд жирэмсэн бүсгүйг дутуу төртөл нь цочроон хориотой ан­гийн цус уулгах хүртлээ доли­го­нож, бүр нутгаа гэ­сэн залууг буу шагайхад хүр­гэдэг эмгэнэлт үйл явдал "Үлгэр дууссан хой­но" кинонд гардаг. Ки­нонд гардаг дээрх үйл явдал дээхнэ үед бодит амьдрал байлаа. Дарга нар ан хийж зугаацахаар явах­даа нутгийн иргэдийг га­зарчнаар, анчнаар хү­чээр шахуу дагуулж явдаг.  Ийм уламжлал энэ цагт ч үргэл­жилсээр байна. Аймаг, сумын хурган дар­га нар зугаа­гаа гаргахдаа гэ­рийн­хэн­тэйгээ амарч бай­сан нэ­гэн залууг хү­чээр шахам авч яваад аминд нь хүр­сэн хэрэг энэ сарын 6-нд Төв аймгийн Жарга­лант суманд гар­лаа. Амьт­ны хамраас цус ч гаргаж үзээ­гүй талий­гаач нут­гийн­хаа залуусын гуйлт, шахалтаар дарга нарыг дагаж явснаас аав ээж, хамаатан садных нь элэг эмтэрч, нэгэн бүсгүй хань­гүй, бяцхан хоёр охин аавгүй болж өнчирч хо­цорлоо. "Са­нам­саргүй байдлаар буу алдсан" гэж дүгнэж буй дээрх хэргийн талаар сурвалжлахаар бид Төв аймгийн Жарга­лант су­мыг зорьсон юм. Анд яв­сан дарга нарын гарга­сан авир, талийгаа­чийн ар гэрийнхэнд ханд­сан хандлагыг сурвалж­ла­га хийж явахдаа сон­соод хурган дарга нар хүний амиар зугаагаа гар­гадаг болсон юм биш биз гэж бодогдсоныг нуух юун.

ҮНЭНИЙ МӨРӨӨР

Төв аймгийн Жаргалант сум руу өнгөрсөн бямба га­­ригт хөдлөхөд цасаар шуурч байлаа. Дархан руу явах замаас баруун тийш салс­наар 30 гаруй км-ийн зайд Жаргалант сум бий. Гэвч Тал булаг гэдэг газраас цааш зам бүхэлдээ хаагдсан байсан юм. Жар­галант сум руу явж байгаа гурван ч машин ца­санд суу­жээ. Цаг агаарын аюулт гэж хэлж болох үзэгд­лээс болж зорьсон газартаа очиж ча­дах­гүйд хүрсэн бид нийслэл рүү буцахаар ший­дээд бай­лаа. Цасанд суусан "Фортер" автома­шины жо­лоо­чид зорьж яваа хэр­гийн талаар дуулга­хад "Талийгаач Баянбат хү­ний дээд байсан юм, хөөр­хий. Манай суманд л лав талийгаачийн талаар муу үг унагах хүн байхгүй. Гэр бү­лийн­хэн, ха­маат­нуудыг нь ч Жаргалантынхан андахгүй. Талийгаачийг өчигдөр (өнгөр­сөн баасан гаригт) нутаг­луулсан. Архангай, нийс­лэлээс хамаатнууд нь бүгд ирчихсэн бай­гаа" гээд ха­маат­ных нь утсыг өглөө. Ар гэрийнхэнтэй нь утсаар хол­богдож зорилгоо хэлбэл "Үнэ­ний мөрөөр өдий хүртэл яваа бол бид болсон явдлыг нуух­гүй. Зөвхөн үнэнийг л иргэдэд хүргээрэй. Нэ­гэнт Жарга­лантад дөхөөд ирчих­сэн юм чинь талийгаачийн эхнэр, хүүхэдтэй нь уулзаад явсан нь дээр. Бид өмнөөс чинь хоёр маши­наар тосоод авъя" гэв. Ингээд талийгаачийн ар гэрийнхэн хаагд­сан замаас холуур уулаа тойрч цас ух­саар биднийг тосч авсан юм. Тэр үед шуурганы хүч харьца­н­гуй суларч бай­сан учраас жолооч нар ца­санд суусан машинаа хам­жиж гарган, заримыг нь чир­сээр явцгаасан юм. Талий­гаа­чийнх Жаргалантын Га­раа­шийн бараан тал гэж нэр­лэдэг гудамжинд байдаг. Ах дүү, хамаа­тан садан нь ч тэр хавьд амьдарц­гаадаг аж. Ха­шаанд нь тав, зургаан машин, хоёр гэр байлаа. Мөн нэг байшин байсан нь талий­гаачийнх гэнэ. Байшинд ор­вол настнууд хойморт нь эр­хи эргүүлж сууна. Аав ээж, хамаатан садан нь цуглачих­сан болоод ч тэр үү хөл ихтэй байлаа. Гэрт байсан хүмүүс нэг­ний­хээ даралтыг үзэж, заримыг нь эм уухыг зөвлөж байсан нь  сэтгэл санаа нь үймэрч, хэцүү байгааг илтгэж байв.

Гэрийн хойморт талий­гаачийн зургийг малгай, зо­дог шуудагтай нь залжээ. Хананд нь  гуч гаруй медаль өлгөөтэй байсан нь талий­гаачийнх бололтой. Эхнэр нь хэсэг хугацаанд чимээгүй суусны эцэст ханийнхаа та­лаар ярихыг зөвшөөрсөн юм.

ТАТВАРЫН ХЭЛТСИЙН ДАРГА Ч.АДЪЯАСҮРЭН АН ХИЙХ БЭЛТГЭЛ ХАНГАХЫГ ТУШААЖЭЭ

Төв аймгийн Татварын хэлт­сийн дарга Ч.Адъяасүрэн нут­гийнхаа удирдлагуудыг эзгүйчилж ан хийж зугаагаа гаргахаар шийд­сэн болол­той. Эзгүйчилж гэхийн учир нь хэрэг гарах үеэр Төв айм­гийн Засаг дарга Японд ажлаар явсан байжээ. Ч.Адъяасүрэн анд явах тухайгаа Жаргалант сумын Иргэдийн төлөө­лөгч­дийн хурлын дарга Т.Цол­монгэрэлд дуулгаж бэлт­гэл хангахыг даалгажээ. Тэр хоёр найз нөхдийн гэхээс илүү намаар холбогддог. Ч.Адъяа­сүрэн 50 гаруй настай. Нас­наас нь дүгнэхэд буурь суу­сан гэж хэлж болохоор нэгэн. Тэрбээр Татварын хэлтсийн дар­гаар томилогдохоосоо өмнө Төв аймгийн МАН-ын даргаар ажиллаж байжээ. Харин Т.Цолмонгэрэл 30 га­руй настай, залуу боловсон хүчин. Тэрбээр Жаргалант сумын МАН-ын дарга. Айм­гийн МАН-ын дарга асан су­мын МАН-ын даргад лүндэн буулгасан нь тэр. Т.Цол­мон­гэрэл ч намынхаа ахын даал­гаврыг биелүүлэхээр чамгүй мэ­рийсэн нь нутгийнхны яриа­­­наас ажиглагдсан юм. Ту­хайлбал, су­мын­хаа эмнэл­гийн нягтлан Эрдэ­нэбат руу ярьж албаны "УАЗ-469" ма­ши­ныг анд явахад бэлэн бол­гохыг даалгажээ. Гэсэн ч эмнэлгийн машинаар дууд­лагад явсан учраас нут­гийн  эрчүүдийн нэг Ч.Дэл­гэр­сай­ханд ан хийх төлөв­лөгөөгөө ярьжээ. Ч.Дэл­гэрсайхан Т.Цол­­монгэрэлтэй үе тэн­гийн. Су­ман­даа ногоо тарьж, чамгүй хөлж­сөн нэгэн. "Ланд-80" маркийн ав­тома­шинтай тэрбээр саяхан 12 сая төг­рөгөөр дахин шинэ машин ав­сан сурагтай. Нут­гийнхны яриагаар Ч.Дэлгэр­сайхан архинд нэлээд дур­тай, уухаа­раа агсам гэнэ. Эх­нэрээ уулын оройд аваачиж буудна гэж сүрдүүлж байсан гэх яриа ч жаргалантынхны дунд бай­даг юм билээ. Тэр­бээр хувь­даа буутай, бас ан гөрөөнд сонирхолтой учраас Т.Цол­монгэрэл хамт явахыг санал болгосон бололтой. Харин Ч.Дэл­гэрсайхан хадам ах Ж.Баа­тар­сүрэнгээ авч ява­хаар болжээ. Тэд Даашка гэдэг малчин хүүг дагуу­лаад явахаар тохиролцож. Дааш­кагийн хувьд дээр дурдсан хүмүүс­тэй дотно биш, зүгээр л ан хийхийг харахаар со­нирх­­лоороо явжээ. Ингээд Ж.Баа­тарсүрэнгийн цагаан өнгийн "Ланд-80" маркийн автома­шинаар Т.Цол­мон­гэрэл, Ч.Дэлгэр­сайхан, Дааш­ка нар явахаар болж Ч.Адъяа­­­сүрэн даргын тушаа­сан анд явах бэлтгэл хан­гагджээ. Ч.Адъяа­сүрэн дарга жолоочтойгоо гуравдугаар сарын 5-нд (баасан гариг) Жаргалантад очиж тэр шө­нөө ан хийх нөхөдтэйгээ нар­гиж хоножээ.

ЯАГААД БУУ Ч ҮГҮЙ, АН ХИЙДЭГГҮЙ БАЯНААГ АВЧ ЯВАХЫГ ЧУХАЛЧЛАВ

Ан хийх багт Б.Баянбатыг оруу­ла­х саналыг Ч.Дэлгэр­сайхан гаргасан гэдэг. Ч.Дэл­гэр­сай­хан сүүлийн үед талий­гаач­тай дотносохыг хичээдэг, гэрт нь согтуу орж гардаг болсон талаар гэрийнхэн нь ярьж байсан юм. Талийгаач архи, тамхи хэрэг­лэдэггүй учраас Ч.Дэл­гэр­сай­хан­тай найзууд болохыг чухал­чил­даггүй байж. Ч.Дэлгэрсайхан гурав­дугаар сарын 5-ны орой Б.Баян­бат руу утсаар ярьж "Хамт салхинд гараад ирье" гэжээ. Тухайн үед талийгаач нийслэлээс дөнгөж ирээд байсан учраас явахгүй гэдгээ хэлж. Талийгаачийн хамаат­нууд жил бүр эмэгтэйчүүдийн баярыг хамтдаа тэмдэглэдэг байжээ. Энэ жил ч Улаан­баатарт цуглаж "мар­тал­сан" аж. Эхнэрээ баярлуулж яваад гэртээ ирсэн Б.Баянбат "Юун салхинд гарах. Маргааш өдөр­­­жин унтаж амарна аа" гээд утсаа сал­гаад амарчээ. Гэтэл Ч.Дэл­гэр­сайхан ха­шаанд нь байдаг айлын ут­саар дахин ярьж "Хамт яваач" гэж шалж эхэлсэн байна. Бүр гурав­дугаар сарын 6-ны өг­лөө 6.30 цагийн орчимд хоёр нь цонхыг нь цохиж сэрээгээд хамт яваач гэж гуйжээ. Буу ч үгүй, ан хийдэггүй хүнийг ямар учраас заавал авч явах гээд байсан юм бол гэдэг асуултад гэрийнхэн нь хариулт олохгүй байна. Ингээд талий­гаачтай нийлээд долоон хүн "Ланд-80" маркийн цагаан, хар хөх өн­гийн хоёр машинд хувааг­дан анд гарчээ.

"ЭХНЭРИЙГ МИНЬ ДУУДААД ӨГӨӨЧ"

Ч.Адъяасүрэнгээр ах­луул­­­сан анчид сумын төвөөс долоон км-ийн зайд Цант гэдэг газарт түр саатжээ. Хамт явсан хүмүүсийн яриагаар Ч.Дэлгэрсайхан буугаа шал­ган, бай онилж байж. Гэнэт Б.Баянбат "Намайг буудчих­лаа" гээд тонгой­гоод, тэр зуураа алхаад байсан гэдэг. Яг яаж буудсаныг нь хэн ч анзаараагүй гэж Т.Цол­мон­гэрэл, Ж.Баатарсүрэн нар ярьсан байна. Харин Даашка хэрэг 8.00 цагийн орчимд болсныг хэлжээ. Цант гэдэг газат Мобиком компанийн утасны сүлжээ барьдаг аж. Гэтэл хүн буудуулчихаад бай­­­хад хэн ч ар гэрийнхэнд нь хэлсэнгүй. Цантаас сумын төв рүү явахад талий­гаа­чийн хашааны урдуур өнгөрдөг замтай. Талийгаачийн хүргэн ах 9.00 цагийн орчимд хонио бэл­чээгээд явж байхад Ч.Адъяа­­­сүрэн­гийн албаны хар өнгийн авто­машин хурд­тай дэргэдүүр нь өн­гөр­чээ. Тэр үед "Танай хүн буу­дуул­чихлаа эмнэлэг рүү яваарай" гээд хэлчихсэн бол аврах боломж байсан юм гэж ар гэрийнхэн нь харамсч байсан юм. Мөн Ч.Дэл­гэрсайхан, Т.Цол­­­­­монгэрэл нар шар­хад­сан хүнийг эмнэлэгт хүр­гэхээ­сээ өмнө сумын эмнэлгийн дот­рын эмч Т.Машбатыг дууд­сан гэнэ. Т.Машбат Ч.Дэл­гэр­сайханы дотны найз. Гэр­чүүдийн яриагаар өвчтөнийг 9.00 цагийн орчимд эмнэлэгт хүргэсэн аж. Тэр үед Т.Маш­бат эмнэлэгт очоогүй байж. Талийгаач сумын төвд очих хүртэл, эмнэлэгт байхдаа ч "Эхнэрийг минь дуудаад өгөөч" гэж тасралтгүй гуйж байжээ. Гэтэл талийгаачийн үгэнд ороод эхнэрийг нь дууд­­чих хүн тэнд байсангүй.

"ТАВХАН МИНУТЫН ӨМНӨ МЭДСЭН БОЛ..."

Талийгаачийн ар гэрийн­хэн үе үе энэ үгийг давтаж байлаа. "Тав­хан минутын өмнө ирсэн бол аврах боломж байлаа" гэж Гэмтэл согог, судлалын үндэсний төвийн эмч гэрийнхэнд нь хэлжээ.

Б.Баянбатын эхнэр Г.От­гон­­­жаргалын гар утсанд тэр өдрийн 10.27 цагт 9919... дугаараас дууд­лага иржээ. Утсаа автал "Дээгий (Ч.Дэл­гэрсайхан) Баянааг бууд­чихлаа. Эмнэлэгт хүрээд ир" гэж. Г.Отгонжаргал 10.30 цагт эмнэлэгт очиход талий­гаа­чийн уруул нь хөхөрч, хөрсөн байдалтай байжээ. Талий­гаач хүлээн авах өрөөнд ган­цаараа хэвтэж байсан бөгөөд Ч.Дэлгэр­сай­хан, эмч Т.Маш­бат нар эмнэл­гийн гадна нь байсан байна. Талийгаач эхнэртээ "Миний хань ямар удаан ирдэг юм бэ" гэсэн нь удаан хүлээснийг нь илтгэж байв. Эмнэлгийнхэн "Талий­гаа­чийн бие хүнд бай­на, хот руу авч явъя" гэж нэг ч удаа хэлээгүйг ар гэрийнхэн нь онцолж байсан юм. Гэ­рийн­хэн нь "Энэ хүний бие хүнд байна. Хот руу явмаар байна" гэж шалсаар 10.40 цагийн орчимд хот руу хө­дөл­жээ. Талийгаач 22-ын тов­чоогоор орж ирэхдээ "Би аз­тай хүн шүү. Буудуулчихаад амьд байдаг" гээд инээж бай­сан гэдэг. Харам­салтай нь Сап­порогийн тойрог хүрээд ухаан алджээ. Ар гэрийнхэн нь Гэм­тэл согог, судлалын үндэс­ний төвд урьдчилан мэдэгдэж эмч нарыг бэлэн байлгасан ч хүнээ аварч чад­сан­гүй. Тус­ламж үзүүлэл­гүй цаг алд­санаас амиа алджээ.

ЦУСНААС ЦЭЭРЛЭДЭГ Т.МАШБАТ ЭМЧ ТА ТАНГАРГАА САНААЧ

Өвчтөнийг эмнэлэгт ирс­нээс хойш шархыг нь үзэж, боох нь бүү хэл дээлийг нь ч тай­лаагүй байна. Ар гэрийнх­нийх нь яриагаар талий­гаач цус алдаж гутлын түрий, дээл хувцас нь нэлэнхүйдээ цус болсон байж. Түүнийг хот руу Т.Машбат эмч авч явжээ. Ха­рам­сал­тай нь яарал­тай тус­ламж үзүүлэх үүрэгтэй эмч машины урд талын суудалд тухалж явсан гэдэг. Талий­гаачийн ах нь "Энэ хүн цус алдаад байна. Шархыг нь боогоод өгөөч" гэж гуйхад "Шаард­лагатай тусламжаа үзүүл­сэн" гээд хэнэг ч үгүй суугаад байжээ. Өвчтөнийг машинаас буул­гахад Т.Маш­бат эмчийн ханцуйд цус хүрэх төдийд "П.. гэж" гэж хараан гараа сэжиглэсэн байдалтай сэгсэрч байсныг харсан гэ­рийн­хэн одоо ч түүнд гом­долтой байна. "Хуруугаа эсгэ­хэд хүртэл боодог байтал бууны сум биеийг нь нэв­тэл­чихээд байхад даавуу ч хүр­гээгүйгээс цус алдсан. Т.Маш­бат эмч ямар ч тусламж үзүү­лээгүйд гомдолтой байна" гэж эхнэр нь ярьсан юм. Т.Маш­бат эмч 2007 онд "Ач" ана­гаах ухааны дээд сургуулийг их эмч мэргэжлээр төгсчээ. Жар­галант суманд гурван жилийн өмнөөс ажиллаж байгаа аж. Өнгөр­сөн жил тус суманд зам тээврийн осол болоход тэр­бээр согтуу ирж хохирогчдод тусламж үзүүлж ча­даа­гүй тухай яриа ч сумын­хан дунд байсан. Ар гэрийнх­нийх нь хардаж байгаагаар хэрэг гарахаас урьд өдөр Т.Маш­бат эмч Ч.Адъяасүрэн нартай наргиж хоносон байж ма­гад­гүй. Хэрвээ тийм бол өглөө архи нь бүрэн гарсан гэдэг нь эргэл­зээтэй. Та­лий­гаа­чийн ар гэрийнх­ний хэлс­нээр Т.Маш­бат эмч та хүний цус­наас цээрлэдэг бол эмч бай­хын хэрэг байна уу. Бас өргө­сөн тангаргаа нэг удаа ч гэсэн санахыг оролдооч.

СУВИЛАГЧИД ӨВЧТӨНД БООЛТ ХИЙХ ЁСТОЙ Ч ТУСЛАМЖ ҮЗҮҮЛЭЭ­ГҮЙГЭЭ ЗӨВШӨӨРӨВ

Өвчтөнийг эм­нэ­лэгт хүр­гэхэд сувилагч М.Энхманлай, асрагч Ц.Батцэнгэл нар ээлж­нээс бууж таарчээ. Дараагийн ээлжинд М.Ба­сан сувилагч гарах байв. Ээлж солилцох үеэр өвчтөнг хүргэж очсон тул эмнэлэгт хоёр сувилагч, хоёр асрагч байжээ. Биднийг тус сумын эмнэлэгт очиход М.Энх­­­ман­­лай сувилагч ээлж­тэй байж таарав. Түүнээс өвчтөнд ямар тус­ламж үзүүл­сэн талаар тодрууллаа.

-Өвчтөн хэдэн цагт, бие нь ямар байдалтай ирсэн бэ?

-Ж.Баатарсүрэн, Ч.Дэл­гэр­сай­хан, Т.Цолмонгэрэл нар 9.40 цагт өвчтөнг эмнэ­лэгт авчирсан. Өвчтөн цус их ал­даж, дээл нь нэлэнхүйдээ цус болчихсон байсан. Гэх­дээ шархнаас нь цус гараагүй байдал­тай байлаа. Би ээлж­нээс бууж байсан ч хүнд өвчтөн ирсэн учраас нөгөө сувилагчтайгаа хамт тусламж үзүүлсэн.

-Тэр үед эмнэлэгт жи­жүүр эмч байгаагүй юм уу?

-Тэр өглөө хүүхдийн эмч С.Дэл­гэр­маа ээлжинд гарах байсан. Гэхдээ хот явсан гэсэн байх аа, ажилдаа ирээгүй. Өвчтөнг хүлээж авсны дараа Т.Машбат эмч ирсэн. Т.Маш­бат эмч өвчтөнг үзсэнээс хойш 25 орчим минут болоод л хот руу авч явсан.

-Эмнэлэгт байх хуга­цаанд ямар эмчилгээ хий­сэн юм бэ?

-Цус тогтоох тариа, Вита­мин-Ка, Кальци, зүрхний үйл ажиллагааг дэмжих тариа, 400гр-ийн дусал хийсэн.

-400гр дуслыг ямар ху­га­­цаанд хийх вэ?

-Цаг гаруй хийнэ.

-Тэгвэл өвчтөнг эмнэ­лэгт байх 25 минутад дусал хийж дуусах уу?

-Талыг нь үлдээгээд яв­сан.

-Өвчтөний хувцсыг тайлж боолт хийсэн үү. Та шархыг нь харсан уу?

-Хувцсыг нь тайлаагүй. Шар­хыг нь харж амжаагүй. Эмч л хар­сан байх.

-Эмнэлгийн хүний чинь хувьд та­наас асуухад шар­хыг нь боох ёстой биз дээ. Яагаад хувцсыг нь тайлаа­гүй юм бэ?

-Заавал боож, цусыг нь тогтоох ёстой. Гэхдээ энэ удаад тэгээгүйгээ хүлээн зөв­шөөрч байна.

-Талийгаач эмнэлэгт байх­­даа юу ярьж байсан бэ?

-Эхнэр, хүүхдийг маань дуу­даад өгөөч. Өвчин нам­даах тариа хийгээд хот руу хүргээд өгөөч гэж гуйж байсан.

-Яагаад гэрийнхэнд нь хэ­лэл­гүй цаг алдсан юм бэ?

-Тухайн үед тусламж үзүү­лэх л гэж байснаас гэрийн­хэнд нь дуул­гах ухаан ороо­гүй.

-Эмч чинь боолт хий гэж хэ­лээ­гүй юм уу?

-М.Басан сувилагчид хэл­сэн байж магадгүй. Би тэгс­гээд буугаад явчихсан.

-Хүн шархадсан байхад мэс заслын эмчээ яагаад дуудаагүй юм бэ?

-Уг нь дуудах ёстой. Яа­гаад дуудаагүйг нь мэдэхгүй гэв.

-Ээлж хэдэн цагт хү­лээлц­дэг юм бэ?

-9.00 цагт (Тэр өдөр ээлж авсан хүнийг ажилдаа ирж байхад өвчтөн ирсэн. Гэтэл эмнэлэгт 9.50 цагт хүлээж авсан тухай бүртгэл бичжээ)

Харин тэр өдөр ээлж хү­лээж авсан М.Басан "Намайг ээлж хү­лээж авахаар ирэхэд өвчтөн ирж байсан. Өвчтөн орилоод байсан учраас дээ­лийг нь тайлах боломж бай­гаагүй. Уг нь хувцсыг нь тайлж, шархыг нь боох ёстой. Эмч ч боо гэж хэлээгүй. Бид ч боо­гоо­гүй гэдгээ хүлээн зөв­шөөрч байна. Өвчтөний дээл­ний нэг ханцуйг тайлаад л тариа хийсэн. Шарханд нь марла ч хүргээгүй. Машбат эмч хувцасны гаднаас яаж үзсэнийг мэдээгүй байна" гэв.
Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР
Үргэлжлэл бий.

ӨДРЙИН СОНИН