хоймрын зочин буландаа урилаа.
-Цэргийн сүр сүлдийг Монгол түмэн дээдэлсээр ирсэн. Цэрэг хүний жавхаа хийморь өөдрөг байдаг даа. Тэгээд ч нутаг нугынхан цэргийн дарга гарч ирвэл түүгээрээ бахархаж явдаг. Таны цэргийн хүн болсон түүхээс яриагаа эхлэх үү?
-Тийм шүү. Амьдрал гэдэг аугаа юм даа. Саяхан л аав, ээжийн халамжинд өсч торниж явснаа бодоход бахархмаар. Миний төрсөн нутаг Төв аймгийн Баянцагаан сум. Миний нутаг сайхан. Хурдны морь унаж явсан бага нас маань хаана ч явсан сэтгэлээс гардаггүй юм. Хүн хүний зам мөр өөр өөр. Анх би Батлан хамгаалахын их сургуулийг 1976 онд \цэргийн дээд сургуулийг\ автын мэргэжлээр төгсөж зэвсэгт хүчинд хүчин зүтгэх гараагаа тавьж байлаа. Сонсогч байхдаа цэрэг хүн ямар орчинд ямар байдгийг яс махандаа шингэтэл мэлэрсэн дээ. Гараа өргөж цэрэг болсноос хойш өнөөдрийг хүртэл 30 гаруй жил зэвсэгт хүчинд зүтгэж явна. Цэргийн хүн чинь хүмүүжил, сургуулиар хатуужил сууна шүү дээ. Төгссөн сургууль маань жинхэнэ цэргийн хүн болгох суурийг тавьсан.

Хуучнаар ЗХУ-д Хуягт танкийн цэргийн академийг төгссөн. Манай сургууль тухайн үедээ улсдаа нэртэй том сургууль байлаа. Дараа нь ажиллаж байгаад ОХУ-д хээрийн академид суралцсан. Хээрийн академийг Москвагийн ойролцоо Соленцны горск гэдэг хотод суралцаж төгссөн. Дараа нь дахиад албаа үргэлжлүүлэн ажиллаж Төв аймгийн нэгдүгээр мото буудлагын девизид нэгдүгээр орлогч, штабын даргаар ажилласан. Дараа нь ОХУ-ын зэвсэгт хүчний жанжин штабын академид суралцаж 1995 онд төгсч байлаа. Миний төгссөн сургуулийг 50 Монгол хүн төгссөн юм шүү дээ. Тухайн үеийн ЗХУ-ын цэргийн жанжнуудыг бэлтгэдэг гол сургууль л даа. Миний хувьд Монголд нэг, ОХУ-д гурван сургуулийг дүүргэсэн.

-Энэ хугацаанд жинхэнэ цэрэг хүний туулах зам мөрийг туулаа биз?
-Тэгэлгүй яах вэ. Ажил төрлийн тухайд би Монголын Зэвсэгт хүчинд зүтгэж бүх албан тушаалыг хашсан цөөхөн хүний нэг. Салааны захирагчаас эхлээд багш, цэргийн ерөнхий дээд сургуульд курсын дарга, ротын захирагч, бателионы штабын дарга, бателионы захирагч, хорооны штабын дарга, хорооны захирагч, девизийн штабын дарга, девизийн орлогч дарга, девизийн захирагч зэрэг албыг хашсан. Зүүн баян, Төв аймгийн 016-р девиз гээд олон анги дамжсан. 1996 онд Монгол Улсын Батлан хамгаалах яаманд газрын даргаар томилогдож, түүнээс хойш газрын дарга, Батлан хамгаалах яамны төрийн нарийн бичгийн дарга, дэд сайдаар тасралтгүй ажиллаж байна. Цэргийн бүх цолыг хүртэж генерал цол хүртсэн маань армид хэдэн жил алба хаасных маань. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар хоёр удаа шагнал авсан. 1998 онд хошууч генерал цол хүртсэн, 2003 онд төрийн захиргааны албаны тэргүүн зэргийн тэргүүн түшмэл гэсэн цолыг хүртсэн. Хоёр том цол хүртсэндээ бахархаж явдаг.

-Таныг энэ их ажлын хажуугаар эрдмийн ажил хийсэн гэж сонссон юм байна?
-Бас зүгээр суусангүй ээ. Эрдэм судлалын ажилд 10 гаруй жил зүтгэлээ. Шинжлэх ухааны доктор, профессор цол хүртсэн. Иргэд бидний ажлыг төдийлөн ойлгодоггүй. Цэргийнхэн их ажилтай хүмүүс шүү дээ. Миний хувьд комисс, маш олон ажлын хэсэгт орж ажилладаг. Монгол Улсын үндэсний их баяр наадмын морины комиссын дарга, зохион байгуулах хорооны даргаар олон жил ажилласан. Мөн хурандаа генерал Ж.Лхагвасүрэн гуай баяр наадмын морины комиссын дарга, зохион байгуулах хорооны даргаар олон жил ажилласан. Энэ хүний дараа би орох байх. Энэ албыг Засгийн газрын тогтоолоор гүйцэтгэдэг юм. Бас болоогүй ээ ургацын комиссын даргаар ажиллаж байлаа. Үүнийг төр хүлээлгэсэн итгэл гэж би хүндэтгэж явдаг юм.

-Монгол Улсын БХЯ бол их том айл. Энэ айлыг авч явна гэдэг амаргүй. Цэргийн баярыг “Монгол цэргийн өдөр” болгон өөрчилье?
-Оролцохгүй юм байхгүй шүү дээ. Монгол Улсын зэвсэгт хүчний төлөө нойр хоолоо хугаслан байж хамт олонтойгоо зүтгэж байна. Цэргийн баяр гээд хязгаарлагдмал хүрээнд тэмдэглэдэг байсныг өөрчилж “Монгол цэргийн өдөр” гэж бүх нийтийн баяр болголоо.

-Гурван жилийн цэргийг өнөөдрийнхтэй харьцуулбал?
-Би гурван жилийнхээс өнөөдрийн нэг жилийн хугацаат цэргүүдийг даргалж явлаа. Ялгаатай зүйл бий. Хорооны захирагч байхдаа 1200 цэрэг даргалж байлаа. Тэр үед гурван жил алба хаадаг байсан хүмүүсийн боловсрол тийм ч өндөр байгаагүй. Өнөөдөр бол ихэнх залуус боловсролтой болсон. Дээрээс нь ертөнцийг үзэх үзэл илүү хөгжсөн. Ийм тохиолдолд хүнийг заавал гурван жилээр алба хаалгах албагүй. Сургууль төгсөх хэмжээний жилийг цэрэгт өнгөрөөнө гэдэг өнөө цагтай хөл нийлэхгүй ээ. Тодорхой мэдлэг эзэмшсэн хүмүүстэй гурван жил бус нэг жил ноцолдоход л хангалттай. Тэгэхээр үүнийг өмнөх үетэй харьцуулж дүгнэх нь буруу. Манай цэргийн алба хаагчдыг янз бүрээр ярьцгаадаг. Цэргийн хугацаа бол тийм чухал зүйл биш. Тиймээс иргэдийг зөв ойлгоосой гэж би боддог. Зүгээр л тэр үеийн гурван жил мундаг байсан юм шиг, нэг жил болохгүй байгаа мэтээр ярьж болохгүй. Ер нь хүний сэтгэхүй, чадавхитай холбоотой асуудал.

-Монголын Зэвсэгт хүчний салбарын хөгжил ямар шатанд явна вэ?
-Асар хөгжиж байгаа. Нийгмийн их хүнд үед манай Зэвсэгт хүчин зүтгэсээр өдий зэрэгт хүрлээ. Тэгэхээр Монголын Зэвсэгт хүчин урагшилж байна. Ер нь монгол цэрэг дэлхийд танигдсан. Дэлхийн олон орны халуун цэгт НҮБ-ын олон арга хэмжээнд оролцсоор ирлээ. Монгол цэрэг ямар нэр хүндтэй вэ гэдгийг гадаадад явахдаа мэдэрдэг. Том гүрний сайд генералууд сүйд болж хүндэтгэж байна. Энэ нь монгол цэргийн нэр төрийг харуулж байгаа хэрэг. Гадныхан хамтарч ажиллах юмсан гэцгээж байна. Монгол хүн их овсгоотой. Юмыг маш хурдан сурдаг, ямар ч зүйл тохиолдсон богинохон хугацаанд сөрж чаддаг. Манайхан хар багаасаа морин дээр өссөн хүмүүсийн үр сад учраас хөдөлгөөний эвсэл сайтай. Ер нь цэрэг хүнд ганц хэрэгтэй зүйл нь хөдөлгөөний эвсэл юм шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр аливаа зүйлийг маш түргэн сэтгэж хурдан шаламгай хөдөлдгийг харуулж байгаа хэрэг.

-Гадныхан Монгол цэргийн чадавхийг юу гэх юм?
-Монгол цэргийн чадавхийг гадныхан их судалдаг юм шиг байгаа юм. Тэд монгол цэрэгт мундаг чадвар байна гэцгээдэг Халуун, хүйтнийг тэсвэрлэн зохицож чаддаг хөрвөх чадварыг шагшдаг. Ямар ч хоол унданд дасдаг сайн талтай.

-Монголын Зэвсэгт хүчнийг зэвсгийн хувьд хоцрогдсон л гэж ярьдаг. Энэ тухайд?
-Ер нь зэвсгээ голно гэдгийг би хүлээн зөвшөөрдөггүй. Ясны цэргийн хүн учраас сэлмээ барьсан ч түүнийгээ магтах гэж байна хэмээн бодож магадгүй. Гэтэл орчин үеийн гap буу, 1930 оны гар буу ялгаа их бий. Гэхдээ зэвсэглэлийн сайн гэдэг бол харьцангуй ойлголт. Хойд хөрш маань дэлхийн том улс шилдэг зэвсэг техникийг бүтээдэг орон. Ийм орны юмыг хэрэглэх гэдэг бол асар том боломж. Шинжлэх ухааны ололтыг ашиглаж сурч байгаад бахархаж явдаг. Хоцрогдсон зэвсэг техник орчин үеийнхнээс зарим талаараа давуу ч байж болно. Саяын Японы газар хөдлөлтийн мэдээллийн үеэр гар утаснууд доголдож байна гэж ярьж байсан. Япон ямар технологи хэрэглэдэг орон билээ. Шилдэг технологи хэрэглэдэг орон бол тасалдана гэж байхгүй баймаар. Түүнтэй адил хуучны сайн зэвсэг манайд байж л байгаа. Өндөр техник технологийн удирдлагатай улс өчүүхэн асуудал гарахад бүх юм зогсох шинжтэй.

-Манайх гадаадад цэргээ илгээсээр л байх уу?
-Энэ нь монгол төрийн /бодлогод тусгагдсан. 2000 оноос/ хэрэгжээд явж байна. Харин манайд нэг сайн авууштай зүйл бол Аюулгүй байдал, батлан хамгаалах бодлогын чиглэлээр улс төрийн хүчнүүд оролцож санаа бодол зөрөлдөөд байдаггүй. Энэ бол бидэнд их эерэг үзүүлэлт. Мэдээж хэрэг эдийн засгийн асуудал дээр өөр өөрийн байр суурь байлгүй яахав. Манайх бодлогын чиглэлээр хатуу тууштай явдаг. Энэ бол биднийг өдий зэрэгт хүрэхэд нөлөөлсөн. Зэвсэг техникийн хөгжлийн хувьд тодорхой хэмжээний нийлүүлэх эрх бүхий байгууллагуудаас нийлүүлж байгаатай холбоотой. Тухайлбал ОХУ өнгөрсөн 2010 онд олон тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий орчин үеийн техник хэрэгслийг манайд өгсөн.

Монгол Улсын энхийг сахиулах үйлсийн чадавхийг нэмэгдүүлэхэд зориулж өчнөөн тусламж үзүүлж байна. НҮБ-ын хоёрдугаар шатны эмнэлэг гэхэд манайх Судан улсад эмнэлгийн бүрэлдэхүүн үүрэг гүйцэтгээд тэндхийн хүмүүсийн эрүүл мэндийг хамгаалаад явж байна. Үүрэг гүйцэтгэж байгаа чадавхийн хувьд манайх дээгүүрт ордог. Саяхан би НАТО-гийн орнууд болон Афганистанд цэргийн үүрэг гүйцэтгэж байгаа орнуудын Батлан хамгаалахын сайд нарын хуралд оролцоод ирлээ. Тэнд 50 орны Батлан хамгаалахын сайд ирсэн. Монгол үнэхээр дээгүүрт ордог юм билээ. Манайхыг Афганистанд хамтран үүрэг гүйцэтгэж буй 45 дахь орон гэж зарласан.

-Нэг зүйлийг асуухад манайд хурандаа цолтон олон болсон юм шиг. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?
-1990 оны үед шагнал шинэчлэгдсэн. Хуучин цагт сайн ажиллаж байна гээд шагнаж байлаа. Тэр үед цолоор шагнуулах гэж ярьдаг байсан. Албан тушаал нь бол цолны хэмжээ байв. Хорооны захирагч хүн бол ахлах офицер байна. Ахлах офицер гэдэг нь тэр үед хошууч. Харин дэд хурандаа, хурандаа байв. Тэгэхээр би хошууч ч байж болно, ахлах офицер ч байж болно гэсэн үг.

1000 цэрэгтэй хорооны захирагч шагнуултал их хэцүү л дээ. Тийм учраас дээр үед шагнуулж байсан нь ховор харагдаж байсан байх. Би биеэрээ туулсан. Хорооны захирагч байхдаа хошууч цолтой байсан. 1000 цэрэгтэй хорооны захирагч гэдэг бол том хурандаагийн хийдэг ажил шүү дээ. Үнэндээ намайг удирдлагын хүмүүс голж байсангүй. Цол өнөөдөр албан тушаалын илэрхийлэл болсон. Өөрөөр хэлбэл газрын дарга гээд албан тушаалд ирлээ л бол дэд хурандаа болно гэсэн үг. Энэ бол Америкийн системтэй адилхан л даа.

-Дээхэн үед бол орос цэргийн арга барил их байлаа шүү дээ. Одоо ер нь тийм зүйл байна уу?
-Тийм зүйл байхгүй ээ. Зөвхөн монгол цэргийн даргын удирдлагаар л бүх асуудал явж байгаа.

Н.Лхагвасүрэн

Эх сурвалж: “Нийслэл таймс”