2011-04-01“Өнөөдөр” сонины “Уншигчсурвалжлагч” ЦЕГ-ын Хэвлэл мэдээллийн төвийн дарга, цагдаагийн хурандаа Т.САЙНЖАРГАЛ
Энэ удаагийн “Уншигч-сурвалжлагч” буланд Цагдаагийн ерөнхий газрын Хэвлэл мэдээллийн төвийн дарга, цагдаагийн хурандаа Т.Сайнжаргал оролцож, бидний ирээдүй болсон хүүхэд, тэдний сурах боломж, хүмүүжлийн талаар багштай ярилцахыг хүссэн юм. Баянзүрх дүүргийн 87 дугаар сургуулийн зураг зүй, технологийн багш Н.Оюунбилэгийг зочноор урилаа.
-Сайн байна уу. Монгол цэргийн баярын өдөр багштай уулзаж байгаадаа баяртай байна?
-Юуны өмнө танд баярын мэнд хүргэе. Өнөөдөр завгүй байгаа ч уулзаж, ярилцах цаг гаргаж байгаад тань талархаж байна.
-Нутаг ус хаана вэ. Одоо хэддүгээр сургуульд, ямар хичээл зааж байна вэ?
-Намайг Оюунбилэг гэдэг. Нийслэлийн Баянзүрх дүүргийн 87 дугаар сургуулийн Зураг зүй, технологийн багш. Одоо 7-11 дүгээр ангийнханд хичээл зааж байна. Уугуул нутаг Завхан аймгийн Сонгино сум.
-Танай нутгийнхан ч адтай даа. Засагт ханы хөх харчуудыг хэцүү л гэдэг дээ. Завхан, Говь-Алтайнхан бүр хэцүү л гэдэг байсан даа, дээр үед. (инээв)
-Завханчуудыг зовхи нь өөдөө ард түмэн гэж би боддог шүү. (инээв)
-Наргиж байхгүй юу. Танай аймаг генералынхаа тоогоор Говь-Алтайн өмнө орж байгаа шүү. Нийт 20 гаруй генералтай байх. Танай нутагт би олон очиж байлаа. Үзэсгэлэнт сайхан байгальтай нутаг. Ардын дуунд гардаг Яруу, Богдын гол гээд л. “Яруугийнхаа голдоо очих юмсан яая даа байз” гэж дуунд гардаг даа.
-Очирваань хайрхан, Отгонтэнгэр гээд манай нутагт сайхан газар олон бий.
-Та боловсролын салбарт хэдэн жил ажиллаж байна вэ. Олон зуун шавьтай биз дээ?
-Би мэргэжлээрээ ажиллаад 22 жил болжээ. 1988 онд Архангайн багшийн сургуулийг бага ангийн багш мэргэжлээр дүүргээд нутагтаа цэцэрлэг, бага ангийн багшаар ажиллаж байсан. 2003 онд Улсын багшийн их сургуулийг Зураг зүй, технологийн багш мэргэжлээр төгс өөд дараа жил нь магистрын зэрэг хамгаалсан. Боловсролын салбарт ажилласаар өнөөдрийг хүрлээ. Одоо эргээд харахад Завхан аймгийн Сонгино суманд 10 жил, хотод 12 жил багшилжээ. Хүмүүс ардын багш хэмээн биднийг хүндэлдэг. Тиймээс мэргэжлийнхээ нэр хүндийг өндөрт өргөж явахыг байнга хичээдэг.
-Нэг салбарт 22 жил ажил ласан хүн Ардын боловс ролын тэргүүний ажилтан болсон гэдэгт эргэлзэхгүй байна.
-Тийм ээ, Ардын боловсролын тэргүүний ажилтан болсон. Багш гэдэг үнэхээр сайхан мэргэжил. Энд тэнд явж байхад “Сайн байна уу, багш аа” гэдэг үгийг байнга сонсдог. Шавь нарын минь тэр үг хүндлэл дагуулдаг учраас эерэг энерги авдаг. Багадаа хонь хурга эргүүлж гүйсэн хөдөөгийн нэг охин байлаа. Бэлчээрт найзуудтайгаа тоглодогсон. Багш нарыг дуу райж цүнх үүрч, шилбүүрээ заагуур мод болгоод тоглож гарна. Хүн дуртай, сонирхолтой мэр гэжлээ сонгоно гэдэг маш чухал. Зун олон сараар амрахаар хүүхдүүдээ санана, сургууль руугаа яардаг болчихдог. “Хурд ны морь шиг болчих юм” гээд л манай багш нар инээлддэг юм. Хүүхдийн дуу чимээнд ядарсан мэт санагдав ч хүүхэд гэдэг үнэнч шударга, гэнэн цайлган сайхан ертөнц. Тэднийхээ энергээр л багш нар сайн сайхан явдаг даа.
-Та боловсролын салбарт бүх шатанд нь ажилласан хүний хувьд боловсролын хууль, тогтоолцоог хэр оновчтой байна гэж боддог вэ?
-Сургалтын агуулгыг хэт өргөжүүлсэн. Гэсэн атлаа цаг бага учир мэдлэг олгоход бэрхшээлтэй. Олон жил ажилласан хүний хувьд тогтолцоог буруу гэж боддог. Бодлогоо боловсруулахдаа судалгаа бараг хийдэггүй бо лохоор амьдралд хэрэгжихгүй, биелэх боломжгүй байх нь бий. Доошоо биш дээшээ чиглэсэн бодлоготой байгааг хүн бүхэн хэлдэг.
-Нийгэм солигдох үед цагийн байдал ороо бусгаа болж, төрийн албанд ажиллах хүн багасаж байсан. Харин та аль ч нийгмийн үед салбартаа үнэнч зүтгэсэн юм байна. Энэ цаг хугацаанд боловсролын салбарт гарсан эерэг болон сөрөг талыг сайн мэдэж байгаа байх?
-Мэдээж хамгийн түрүүнд техник технологийн давуу талыг хэлж болно. Хүүхдийн сурч мэдэх боломж нэмэгдлээ. Хүүхдэд сэдэв өгөөд энэ тухай мэдээд ир гэвэл интернэтээс хайж олоод баяжуулж хийх бүрэн боломж бий. Харин дээр үед сэдвийнхээ дагуу ном, сэтгүүлийн тасархай олоод л хийдэг байлаа шүү дээ. Социалист нийгмийн үед биднийг “Хүн бүр бага балчраасаа эхлэн туйлын арвич, хямгач байх ёстой...” гээд л сургадаг байлаа. Тиймээс ч бид сандал ширээгээ хайрлан хамгаалж, ахмадууддаа туслах гээд л бүгдийг сурч мэддэг байлаа.
Харин өнөө цагт хүүхдийн эрхийн талаар олонтаа ярьж, эрх чөлөөтэй байх ёстой гэсэн ойлголт давамгайлсан нь хүүхдийн хү мүүжилд сөргөөр нөлөөлж бай на. Хүүхэд сурч бо ловсрохын хажуугаар ажил, амьд ралд сурах ёстой гэж би бод дог. Залуу эцэг, эхийн хүүх дэдээ тавих анхаарал муу болсон. Эцэг, эхийн хурал хийхэд 48 хүн ирэхээс 20 нь сууж байх жишээтэй. Зарим хүн хүүхдийн хү- мүүжлийг зөвхөн сургууль, багшийн үүрэг мэт ойлгодог бол жээ.
Дээхнэ үед хүүхэд муу сурвал шууд эцэг, эхтэй нь хариуцлага тоо цож, албан газраас нь хүүхдээ хүмүүжүүлэх чөлөө хүртэл өгдөг байлаа шүү дээ. Зарим эцэг, эх өмсөх хувцас, идэх хоолтой л байлгавал боллоо гэж боддог нь буруу л даа. Хичээлдээ сайн, оюуны чадвартай нэг хүү манай сургууьд байдаг юм. Гэтэл сургууль завсардсан, гадуур тэнэдэг хүүхдүүдтэй нийлээд болдоггүй. Эцэг, эхтэй нь уулзахад “Өглөө хичээлдээ явлаа гээд гардаг. Очдоггүй юм уу” гэнэ. Тоглоом тоглоод гадуур хоноод байгааг нь хэлээд ирж уулз гэхэд “Та нар л аргалж үз” гэчихнэ. Энэ мэт асуудал гарахад сургууль, багш, ар гэрийнхэн нь хамтраад хүүхдээ яаж засаж авах талаар ярилцах ёстой гэж би боддог. Багш ганцхан хүүхэдтэй биш 30, 40 хүүхэдтэй ажиллаж байгаа шүү дээ.
-Харин анхаардаг болсон юм биш үү. Хүүхдийнхээ сурч боловсрох орчныг бүрдүүлж, хүүхдээ аль чанартай сургуульд явуулах гэж хичээх болж.
-Амьдрал нь боломжтой хүмүүс мэдээж анхаарал тавих нь илүү л дээ. Ажил хөдөлмөр эрхэлдэггүй, тарчиг амьдралтай айл олон байна.
-Танай сургуульд амьдралын төвшин доогуур хэдэн хүүхэд сурдаг вэ?
-Манай сургуульд нийт 1300 гаруй хүүхэд сурдаг. Сур гуулийн хэмжээнд хийсэн су далгааг яг хэлж мэдэхгүй байна. Гэхдээ ерөнхийд нь хараад байхад тавин хувь нь амьдралын боломж тааруу байх юм. Хүүхдийнхээ төлөө цаг зав гаргадаг эцэг, эх 20 хувьтай л байгаа болов уу. Манай сургуульд хөдөө орон нутгаас ирэгсдийн хүүхэд олон бий.
-Энэ ярианаас үүдэн нэг зүйл асуумаар санагдлаа. Хөдөө, хотын хүүхдүүдэд багшилсны хувьд ямар ялгаа байгааг сайн мэдэх байх. Түүнээс гадна бага ангийнхантай ажиллах нь хэцүү юү. Аль эсвэл ахлах ангийнхан амаргүй байдаг уу?
-Хөдөөгийн хүүхдүүд монгол ахуйтайгаа ойр байдаг учраас морь мал маллах, хашаа хороо барих гэх мэт ажилд үнэхээр сайн. Түүнээс гадна уламжлалт баяр ёслол, зан заншлаа сайн мэддэг. Миний ажигласнаар хөдөөгийн хүүхдүүд сурч мэдэхийн хажуугаар ажилд илүү сайн байх шиг. Би хичээл заахын хажуугаар судалгаа хийх сонирхолтой. Хөдөө байхдаа сар шинийн баярын үед ямар ямар зан үйл хийдэг талаар асуулаа. Хөдөөгийн хүүхдүүд битүүний өдөр гэрийн тотгонд мөс тавьдаг. Энэ нь ийм учиртай гээд хариулна. Харин хотод ирээд тэр асуултаа тавихад “А”-ч үгүй .
Бага ангийн хүүхдүүд багшийн үгийг л дагадаг. “А” үсэг мэдэхгүй тэдэнд зааж, сур гана гэдэг ачаалал их байдаг ч ахлах ангийнхантай ажилласнаас илүү сонирхолтой. Ахлах ангийн хантай харилцахад анхаа рах зүйл олон гардаг. Тэд бие даах, өөрийн гэсэн үзэл бодлоо хамгаалах гээд олон зан ааш гаргадаг. Хүүхдийн хүсэл мөрөөдлийг мохоохгүйгээр буруу зөвийг нь ойлгуулах гээд багшид анхаарах зүйл мундахгүй.
-Бидний үед хөдөлмөрийн хичээл хамгийн сонирхолтой хичээлийн нэг байлаа. Хөвгүүд нь алх, цүүц яаж барихаас эхлээд шатсан залгуураа солих гээд нэг бодлын амьд ралд бэлтгэдэг хичээл байж. Охид хормогч зүүгээд оёдлын машинаар юм оёод, хааяа салат хийсэн байх жишээтэй. Одоогийн зураг зүй, технологийн хичээлийн агуулга нь өөрчлөгдсөн үү. Хэрэглэх багаж байдаг уу?
-Байлгүй яах вэ. Тухайлбал, манай сургуулийн удирдлага хөө цөлдөж байгаад төсөлд хам рагдсанаар оёдлын 10 гаруй машинтай болсон. Эрүүл орчин, эрүүл хооллолт гэж юу вэ гэдгээс эхлээд зааж сургадаг. Социализмын үед зааж байсан хичээл агуулгын хувьд шинэчлэгдсэн. Сүүлийн үед төвийн зарим нэг сургууль мэргэжлийн сургалттай болсон. Үсчин, гоо сайхан, тогооч, мужаан, цахилгаанчин гэх мэт. Хүүх дүүдэд сонирхолтой бай даг юм билээ. Ерөнхий боловсролын сургууль төгсөхдөө дээрх мэргэжлийн анхан шатны мэдлэгтэй болж, түүнийг нь гэрчлэх үнэмлэх өгдөг.
-Хүүхдүүд багш нарыг хатуу, зөөлөн гэж ангилдаг. Та алинд нь багтах вэ?
-Далайлт нь хатуу боловч буулт нь зөөлөн багш. Хичээл заах хугацаандаа багтааж нэг ч гэсэн зүйл мэдүүлчих юмсан, энийг л зааж сургах юмсан гэж шаардлага тавьдаг болохоор хатуу л гэдэг юм.
-Би саяхан найзынхаа хүүхдийн хичээлийг үзээд гайхлаа. Наймдугаар ангийн хүүхэд үг үсгийн алдаатай бичих юм. Асуутал ийм болчихсон гэх юм. Техник хэрэгсэл, үзэж харах зүйл нь хангалттай байгаа хэрнээ хүүхдийн чадвар мууджээ. Түүнээс гадна сурах бичгийг дүүрэг бүр өөр өөрөөр хийснээс энэ байдал газар авсан бололтой?
-Хүүхдийг бага ангид байхад нь өгүүлбэр өгүүлэгдэхүүн, өгүүлэхүүн, нэмэлт, тодотгол гэсэн дөрвөн гишүүнтэй байна гэж заачихаад дунд ангид нь байц, тусагдахуун гээд нэмчихээр хүүхдийн толгой хүлээж авахгүй байх шиг. Би монгол хэлний багш нараасаа энэ тухай асууж сонирхдог юм. Монгол хэлний үг, найруулга, тогтолцоо нь эвдэрч, өөрчлөгдөж байгаатай холбон тайлбарлаж байна лээ. Нийгмийн эмх замбараагүй байдал боловсролын салбарт сөрөг үр дагавар үзүүлж байгаа хэрэг л дээ. Нэг хэсэг дүүргээрээ нийлж сурах бичиг сонгоод, улсын хэмжээнд өөр өөр зохиогчтой сурах бичиг хэрэглэх болсон.
Энэ буруу байсан юм. Харин удалгүй энэ журмыг өөрчилж, нэгдсэн сурах бичигтэй болсон. Дээр үед арван жилийн хоёрдугаар ангид зөв бичгийн үндсэн дүрмээ үзэж дуусгачихаар алдаатай бичих хүүхэд ховор. Гэтэл өнөөдөр хоёрдугаар ангид нэг ч дүрэм үздэггүй юм билээ. Түүнээс гадна хүүхэд ном уншихгүй байгаа нь зөв унших, ярих, цээжлэх, нүдлэх гээд олон чадварыг нь бууруулж байна.
-Техникийн дэвшил өдрөөс өдөрт сайжирч, Ipad, notebook гээд хүүхдүүдийн анхаарал татах зүйл олон байна. Гэхдээ ном бол хэзээ ч байх үнэт зүйл гэж би боддог. Танай сургууль номын сантай юу. Хүүхдүүд ном уншиж байна уу?
-Манай сургууль шинэ байртай, сайхан номын сантай болсон. Сургуулийн удирдлага хөөцөлдсөөр цахим номын сан байгуулсан. Сүүлийн үед хүүхдүүд номын санд суух нь нэмэгдсэнийг хараад баярладаг юм.
-Би гэр орноосоо дайжсан, сургууль завсардсан шилжилтийн насны олон хүүхэдтэй уулздаг. Тэд багш, ээж, аав ойлгохгүй байснаас болсон гэж хариулж байна. Энэ үед хүүхдүүдэд ямар өөрчлөлт гардаг, түүнийг нь хамтдаа хэрхэн даван гарах ёстой гэж та боддог вэ?
-Зарим эцэг, эх “Би хүүхдээ ойлгохгүй байна” гээд ирдэг л дээ. Гэхдээ би нэг зүйлийг хэлмээр байдаг юм. Шил жилтийн нас гээд л эцэг, эхчүүд онцгой анхаараад, гэв гэнэт өөр хүн болох гэж байгаа мэтээр ханддаг. Энэ буруу. Харин аль ч насны хүүхэдтэй чин сэтгэлээсээ ярилцаж, найз байх нь хамгийн шилдэг арга шүү дээ. Хүүхэдтэйгээ чин сэтгэлээсээ ярилцаж сурах нь хүүхдээ бусадтай ярилцах, өөрийгөө ойлгуулах, харилцааны соёлд сургаж байгаа юм.
-Хүүхдийн үерхэл нөхөрлөл гэдгийг бид одоо анзаарахаа больж. Өөрсдөө хүүхэд байхад хамгийн нандин зүйл тэр байлаа. Сурагч насны үерхэл, сайн муу зүйл дагуулдаг байх. Одоогийн хүүхдүүд хэдэн настайгаасаа үерхэж байна вэ. Та анзаардаг уу?
-Үерхэл нөхөрлөл залуужсан. Анзаараад байхад долоо, наймдугаар ангиасаа дотно үерхэж байна. Та анхны захиагаа хэддүгээр ангидаа өгч байсан бэ?
-Би долдугаар ангидаа өгсөн. Гэхдээ тэр үеийн долдугаар ангийн хүүхэд 15, 16 настай байсан. Одоогийн наймдугаар ангийн хүүхэд 13 настай, тийм үү?
-Тийм ээ. Хичээлдээ тааруу хүүхэд ангийнхаа дарга охинтой үерхсэнээр хамтарч хичээл давтах, хичээлээ таслахгүй болох гээд сайн тал их бий. Хичээлдээ сайн байсан хүүхэд үерхлээс болоод сэтгэлээр унаж, муудах нь ч бий.
-Өсвөр насны хүүхэд эр эмийн харилцааны талаар хүссэн зүйлээ хаанаас ч үзэх боломжтой болсон. Бид түүнийг нуух ч аргагүй. Эр, эмийн харилцаа, бэлгийн чиг хандлага, хүний хөгжлийн талаар хичээл орж байна уу?
-Эрүүл мэндийн хичээлээр энэ талаар хангалттай заадаг болсон. Хүний биологийн хөгжил, эр эмийн харилцаа гэж юу вэ, үр хөврөл хэрхэн явагддаг гээд л мэргэжлийн багш нар заадаг.
-Хурдны морио хараад сэтгэл нь хөөрч, самсаа нь шархирдаггүй монгол хүн гэж үгүй. Гэтэл хэсэг бүлэг хүн уралдааныг хэт хавтгайруулснаар хүүхэд амь насаа алдах тохиолдол гарсаар байна.
-Морины хүүхдүүд өвдгөвч, тохойвч, хамгаалалтын малгай өмсөх ёстой гэдэг ч хэрэглэхгүй байна. Өвлийн морин уралдааныг хориглох ёстой гэж би боддог.
-Хүүхэд амь насаа алдахад хэн ч хариуцлага хүлээдэггүй нь харамсалтай. Уламжлалаа авч үлдэх ёстой ч хүүхдийнхээ амь насыг хохироон байж наадаж болохгүй мэт санагддаг.
-Би тантай санал нэг байна.
-Цаг зав гарган ярилцсан танд баярлалаа. Монголын мянга мянган үрсийг сурган хүмүүжүүлэх их үйлсэд тань амжилт хүсье.
Тэмдэглэсэн Х.ОЮУНСҮРЭН
"Өнөөдөр"