-Таныг олон улсын байгууллагад ажиллах санал аваад явахаар зэхэж байна гэсэн мэдээлэл сонирхол татсан. Харин одоо та хаана ямар ажил хийж байна вэ?
-Одоогоор хувийн хэвшлийн байгууллагад ажиллаж байна. Тэр тусмаа улс орны эдийн засагт хэрэгтэй төсөл дээр ажиллаж байгаадаа баяртай байгаа. Удахгүй төсөл маань амжилттай хэрэгжихээр энэ талаар тодорхой ярья. Одоохондоо үүнээс илүү зүйл яримааргүй байна.

-Та эдийн засаг, бизнесийн удирдлагын чиглэлээр олон жил суралцсан. Одоо таны хувьд сурсан эрдэм, онолын мэдлэгээ амьдрал дээр хэрэгжүүлэх их он жилүүд эхэлж байна гэж ойлгож болох уу?

-Манай эдийн засаг үндсэндээ хувийн хэвшлийнхэн дээр түшиглэж байна. Ард иргэд нь баян байвал улс хөгжинө. Юм хийж бүтээе гэсэн хүнийг төр нь эдийн засгийн хөшүүргүүдээр байнга дэмждэг менежменттэй байх хэрэгтэй. Миний харж байгаагаар хэдийгээр төр бодлого явуулаад тэдэнд туслаад байгаа мэт боловч үнэндээ хувийн хэвшлийнхнийг дэмжсэнээрээ төр засаг өөрийнхөө ачааг л хөнгөлөх гэж байгаа юм шүү дээ. Салбарын сайд, газар, хэлтсийн дарга нар нь үүнийг ойлгоод байгаа. Гэтэл мэргэжилтнүүд, бидний хэлдгээр дунд болон доод түвшин нь энэ талаар “түүхий” байна.

-“Түүхий” гэдэг нь дутуу ойлгоод байна гэсэн үг үү. Эсвэл iийдвэрийг хэрэгжүүлэх чадваргүй байна уу?

-Танил тал харах, улстөржих нь ажил хийхэд ихээхэн саад болдог. Чадвар ч гэсэн чамлалттай, сул дорой л байна шүү дээ. Хувийн хэвшлийнхэн бол мэдлэг чадвар сайтай, хийж бүтээх хүсэл эрмэлзэлтэй хүмүүсийг шилж авдаг. Энэ хоёрын хоорондын ялгаа зөрүү тун эмгэнэлтэй харагдах юм. Бидний ажил, ажлын саналыг сайд, агентлагийн дарга ойлгоод дэмжихэд, түүний доод түвшинд удаашруулж, хүндрүүлээд байгаа нь хөгжил дэвшилд саад учруулсан хэвээрээ байна.

-Би таныг энэ төслийнхөө хүрээнд ажил хөөцөлдөж явахдаа төрийн албан хаагчдад багагүй бухимджээ гэж ойлголоо. Яг юу нь болохгүй байна?

-Тийм ээ. Төрийн албаны зөвлөл, яам, тамгын газрууд төрийн албан хаагчдаа чадваржуулах зайлшгүй шаардлагатай байна. Мэдээж төрийн албан хаагчдад хувийн ажил, хүний амьдралын баяр, гуниг байлгүй яах вэ. Гэхдээ өглөө ажилдаа ирсэн л бол иргэдэд хариуцлагатай үйлчилж албан үүргээ гүйцэтгэх ёстой. Тэд мэдлэг боловсрол, чадвар сайтай, хамгийн гол нь хүнд тусалъя гэсэн сэтгэлтэй байвал бидний ажил бүтнэ.

-“Төр муу менежер” гэж олон жил ярилаа. Энэ чиглэлээр олон жил сураад ирсэн таны бодлоор дээрх тодорхойлолтыг өөрчлөхийн тулд юу хийх ёстой вэ?

-Үнэхээр харсаар байтал төр муу менежмент хийгээд байгаа учраас л тэгж хэлэхээс аргагүйд хүрч байна. Уг нь төр сайн менежмент хийж чадна. Ер нь байгалийн баялагтай орнуудад бэлэнчлэх сэтгэлгээ давамгайлдагаас төр нь менежмент хийхдээ тааруухан байдаг нь ажиглагддаг. Баялаггүй орнуудын хувьд хүндрэл учирна гэдэгт байнгын бэлтгэлтэй байдаг учраас илүү оюунлаг, хийж бүтээхэд онцгойлон анхаардагаараа давуу талтай. Эзэн Чингисийн “буянаар”, баялгаа ашиглаж амьдрах сайхан бололцоо бидэнд олдсон. Гэтэл “Алаагүй баавгайн арьсыг хуваах”-даа яарч, аваагүй хөрөнгөө хуваагаад дуусч байгаа нь л хайран байна. Хамгийн чухал хэрэгцээтэй ямар зүйлд зарцуулах хэрэгтэй вэ гэдгээ зөв тооцож, хуваарилж чадахгүй байна уу даа гэж би боддог.

-Таныхаар бол хамгийн түрүүнд юунд зарцуулах хэрэгтэй вэ?

-Хамгийн түрүүнд баруун, зүүн аймгуудыг засмал болон төмөр замаар холбож, дэд бүтцийн бусад асуудлыг яаралтай шийдэх хэрэгтэй. Иргэдэд тарааж буй мөнгөөр үйлдвэр барьж ажлын байраар хангах нь үр өгөөжөө илүү өгөх байсан. Өөрөөр хэлбэл төр иргэдэд загасыг нь өгөөд, загас барих аргыг нь хэлж өгөхгүй, “нуучихаад” байна. Уг нь тэр аргыг сайн мэдэж байгаа. Иргэдээ ядуу байлгах сонирхолтой болохоор тэр шүү дээ. Хэрэв загас барих аргыг зааж өгөөд, нөхцлийг нь бүрдүүлчихвэл иргэн төрөөс шалтгаалахгүй болчихно. Тиймээс би “Төр иргэдийн баяжих үйл явцыг албаар удаашруулж байна” гэж хардмаар санагддаг.

-Тэгэхээр аргыг нь нуугаад байгаа хүмүүс улстөрчид байж таарах нь ээ?

-Төрд шийдвэр гаргах эрх мэдэлтэй байгаа тэр хүмүүсийг хэлж байна. Асуудлыг хамгийн дөт аргаар шийдэж, бодитой, ухаалаг аргаас татгалзаад байгаа нь илт харагддаг. Аливаа шинэ, зөв ажлыг эхлэхэд хүнд л дээ. Тиймээс хүмүүст таалагдахын тулд мөнгө тараах нь хамгийн амархан байсан хэрэг.

-Иргэн бүрт олгож байгаа бэлэн мөнгөний талаар та шүүмжлэлтэй байна гэсэн үг үү?

-Үгүй дээ. Үүнээс болоод инфляци өсөөд сүйд болчихгүй. Төр эдийн засгийн бодлогоороо үүнийг эвтэйхэн зохицуулчихаж чадна. Тэр аргаа ч мэдэж байгаа. Ард иргэдэд өгч байгаа 21 мянган төгрөг, түүний нийт эх үүсвэр бол цаана нь үр ашиг муутай зарцуулж буй их мөнгөний дэргэд өчүүхэн зүйл. Тиймээс иргэдээс 21 мянган төгрөг харамлах хэрэггүй. Харин миний хэлээд байгаа цаана нь байгаа хөрөнгийн зарцуулалт, макро эдийн засгийн бодлогоос шалтгаалж, инфляци өсөх магадлалтай.

-Тэгвэл эдийн засагчийн хувьд Тавантолгойн ордын хувьцааг тараах шийдвэрийн талаар ямар бодолтой байна вэ. Ягаан, цэнхэр тасалбарын түүхийг давтах вий гэж болгоомжлох хүн ч цөөнгүй байгаа бололтой?

-Ягаан, цэнхэр тасалбарын хувьд эргэн дурсахаас аргагүй. Тухайн үед нэг өрөө байр 6000 төгрөгний үнэтэй байлаа. Би залуу мэргэжилтний хувьд ганц өрөө байр авъя гэж бодоод хувьцаагаа зарж мөнгө цуглуулж явснаа нуугаад яах вэ. Гэхдээ тэр үед төр хоосон цаас тараагаагүй. Үнэт цаас байсан юм. Ханшийг унагаасан гол хүмүүс нь тухайн үеийн төр, засгийнхан шүү дээ Яагаад арван мянган төгрөгийн ягаан, цэнхэр тасалбарын ханш буурсныг тэднээс асуух хэрэгтэй. Эдүгээ бүгдээрээ амьд сэрүүн байгаа. Нэг өрөө байр 6000 төгрөг, “Зил-130” машин гурван сая төгрөг байхад 10 мянган төгрөгийн үнэтэй үнэт цаас өгсөн нь хүмүүсийг хөрөнгөжүүлэх зөв алхам байсан. Харамсалтай нь хэрэгжүүлэх механизм нь буруу ажилласнаас болж цаас болж хувиргасан. Яг үнэндээ тэр тасалбаруудыг тухайн үйлдвэр, аж ахуйн газар, нэгдлийн дарга нар л хуваан авч хөрөнгөжсөн юм шүү дээ.

-Өнөөдөр гаргах гэж байгаа хувьцааны хувьд?

-“Урьдын гашуун туршлагаа давтахгүй байхаар тооцсон. Олон улсын бирж дээр арилжих эрхтэй болтол бусдад зарах эрхийг нь хязгаарлана” гэхчлэн ярьж байна. Энэ нь балчир хүүхдэд “Идэж болохгүй шүү” гээд чихэр өгөхтэй л адил, сонин санагдаад байна. Иргэдэд баялгаас хувь хүртээх нь зөв. Гэхдээ тэр том аж ахуйн нэгжийн зөвхөн арван хувийг авч, түүнийг хувьцаа болгоод өгөх нь ээ. Тэгснээ одоохондоо эзний ёсоор хандах эрхгүй тийм эзэмшигч болгох гээд байгаа нь гайхширал төрүүлж байна. Үүнээс илүү зөв шийдэл олон бий. Улс орон, ард түмнээ боддог, эдийн засаг мэддэг л бол тэр зөв шийдлүүдийг олж хараасай гэж хүсч байна.

-Ямар ч байсан Засгийн газар эхний алхмаа хийж шийдвэрээ гаргалаа. Цаашид юу болох бол гэдгийг урьдчилан таамаглах бололцоо байна уу?

-Мэдээж иргэн бүр тэр хувьцааг авна. Ерөнхий сайд С.Батболд ийм шийдвэр гаргалаа гэхэд дунд, доод шатныхан хэрэгжүүлэх явцад бодлогыг нь унагаачихвал яах вэ. Тиймээс эцсийн үр дүнг хэн ч төсөөлөх боломжгүй. Манайд энэ талаар төр, засгийн бодлогын залгамж халаа байдаггүй. Нэг даргын шийдвэр дараагийн даргын үед тэс өөр болдог нь энэ ажлыг үр дүнгүй болгож магадгүй.

-Гаднын эдийн засагчид манайхыг дүгнэхдээ бизнес дэх төрийн оролцоо, эрх мэдлийн хуваарилалтын талаар нэлээд шүүмжлэлтэй ханддаг. Та дэлхийн нэр хүндтэй сургуулиудад суралцах хугацаандаа энэ талаар ямар зөв гарцыг олж харав?

-Энэ талаар дэлхийн жишиг схем байдаг шүү дээ. Төр гарцаагүй оролцох шаардлагатай зүйлүүдээ эхлээд зөв тодорхойлох хэрэгтэй. Үүнийхээ дагуу бодлого боловсруулаад, хэрэгжүүлэх ёстой. Хэрэв үнэхээр Үндэсний аюулгүй байдал, эдийн засгийн сэргэлтээ бодвол үндэсний компаниудаа л дэмжих ёстой. Тэр тусмаа ноос ноолуур, банк, санхүү, барилгын салбарт үндэсний компаниудаа бүр улайм цайм дэмжээд, томоохон төслүүдийг өгөөд ажиллуулах хэрэгтэй. Үндэсний компаниар дамжуулан иргэдээ ажилтай болгож, амьжиргааг сайжруулах, тэр чиглэлээр л явах ёстой.

-Эдийн засгийн өсөлтийн нааштай үзүүлэлт олон хүнийг баярлуулж байна. Гэхдээ баялгаас үүдэлтэйг нь бүгд мэдэж байгаа. Одоогийн энэ өсөлт их өсөлтийн эхлэл үү, түр зуурын үзэгдэл үү гэдэг талаар эдийн засагчийн хувьд ямар бодолтой байдаг вэ?

-“Financial Times”- бичсэнээр Гана улс эдийн засгийн 10 гаруй хувийн өсөлттэй үзүүлэлтээр Африкийн тэргүүлнэ. Монгол Улс Азидаа дээгүүрт бичигдэнэ хэмээн бичсэн байсан. Мэдээж энэ нь Оюутолгой, Тавантолгой ордын үр өгөөж, Хятадын эдийн засгийн өсөлттэй холбоотой. Манай экспортын гол түнш орны эдийн засгийн өсөлт жил бүр 10-аад хувьтай байгаа. Энэ улс эрчим хүчний түүхий эдээ манай улсаас авч л таарна. Ер нь тун удахгүй нүүрсний борлуулалт зэсийн борлуулалтаас давж гарах дүр зураг харагдаж байна. Үүнийг дагаж манай эдийн засаг өсөх нь гарцаагүй.

-Энэ өсөлтийг хадгалах, нэмэгдүүлэхийн тулд ямар менежмент хэрэгтэй вэ?

-Шийдвэр гаргах эрхтэй хүмүүс, УИХ-ын гишүүдээс ихээхэн шалтгаална. Тэд улсынхаа эдийн засгийг хөгжүүлэх шийдвэр гаргах уу. Эсвэл жалга, довны үзлээр, хувийн ашиг сонирхлоо гүйцэлдүүлэх, цөөн хүнийг баяжуулах шийдвэр гаргах уу гэдгийг харж л байя.

-Бидний ярианд хүссэн, хүсээгүй улс төр, улстөрчдийн тухай сэдэв ороод ирлээ. Танд улс төрд орох зорилго бий юү?

-УИХ-ын гишүүн болох нь гол зорилго биш. Бидний хойч үе, эрүүл, зөв нийгэмд амьдрахын тулд бид гар бие оролцохоос өөр аргагүй гэж боддог. Гэхдээ Үндсэн хууль, Сонгуулийн тухай хуульд ямар өөрчлөлт орохыг ерөнхийд нь ажиглаж байна. Энэ хууль нь хэрхэн батлагдахыг харж байж шийдвэрээ гаргана. Яг одоохондоо бол тэдэнтэй маргалдаж байснаас улс орныхоо эдийн засгийн салбарт ажилласан нь илүү хэрэгтэй биз дээ.

-Та олон жил “бясалгалаа”. Цаашид үргэлжлүүлэн суралцах уу?

-Би 12 жилийн өмнө Маастрихтын удирдлагын их сургуульд суралцаж төгссөн. Тухайн үед нэлээд боломжийн мэдлэгтэй болчихлоо гэж бодож байв. Дараа нь Энэтхэгт сурлаа. Одоо нэгэн шинэ хамт олон дунд ажиллаж, тэднээс бас л суралцаж байна. Амьдрал байнга сурахыг шаарддаг. Сурснаа хэрэгжүүлээд явбал амжилтад хүрнэ. Би сурчихсан, цаашид дахин сурах шаардлагагүй гэж бодвол тэр хүн өсөхгүй, хөгжихгүй. Ямар ч байсан удаан хугацаагаар биш ч гэсэн боломж гарвал мэргэжлээ дээшлүүлэх, нэмж цэнэглэхийг л бодно.

-Даяаршил гэдэг нэг талдаа хамтдаа хөгжих сайн талтай ч нөгөө талаар гол нөлөөтэй орнуудаас шалтгаалан уналтад ордог сөрөг тал бий. Үүнд бид хэрхэн хандах ёстой вэ?

-Даяаршлаас бид хаашаа ч зугтаж чадахгүй. Гэхдээ учир бий. Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн орнууд тодорхой барьер тавьж, өөрсдийнхөө үйлдвэрлэгчдийг дэмждэг. Бид үүнийг харж л байна. Гэтэл харамсалтай нь манайхан гадны зөвлөхүүдтэй уулзахаараа тэдний зөвлөгөөг бурханчлан дагадаг. Үүнийгээ л болих ёстой. Үндэснийхээ эдийн засагчдыг сонсох хэрэгтэй. Бидэнд хангалттай мэдлэг, боловсрол, хамгийн гол нь сэтгэл бий. Ерээд оны эхээр олон улсын зөвлөхүүдийн өгсөн зөвлөгөөг тав, зургаан жилийн дараа ирсэн хүмүүс “Та нар ийм зөвлөгөөг яахаараа дагадаг байна аа” гэж шүүмжилдэг байсан. Тэгэхээр товчхондоо үндэсний эдийн засагчдаа сонсохгүй, гадныхны зөвлөгөөг үг дуугүй дагасан нь балаг тарьж байна.

-Үндэсний эдийн засагч гэснээс таныг Буриад улсын гавьяат эдийн засагч цол тэмдгийг хүртсэн гэж сонссон юм байна. Яагаад Буриадын гавьяат болсон тухайгаа ярьж болох уу?

-Намайг Хэнтий аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байхад, 2007 онд Буриад улсын Их хурлын дарга, зарим гишүүн байнгын хорооны дарга нар манай аймагт зочилсон. Манай аймагт хийж буй бүтээн байгуулалтын ажилтай танилцаад явсан юм. Тэр намар надад Буриад улсын гавьяат эдийн засагч гэдэг эрхэм цолыг хүртээсэн. Миний ээж буриад хүн болохоор Буриад улсаас миний ажлыг үнэлж , энэ шагналыг өгсөнд нь баярлаж явдаг. Хэдийгээр тэр үед эдийн засаг хүнд байсан ч би “Азтай” дарга гэдгээ хэлэх дуртай. Намайг Засаг даргаар ажиллаж байх үед 300 километр засмал замтай, бүх сум гэрэл цахилгаантай, гар утастай, ёстой л хөгжлийн үе байсан даа. Ажилдаа үнэнч, ачаалал даадаг, мэдлэг, чадвартай багтай байхад нэг аймгийг дөрвөн жилийн хугацаанд хөл дээр нь босгож болдгийг бид харуулсан.

-Ярилцсанд баярлалаа. Таны одоохондоо нууцалж буй төслийн ажилд тань өндөр амжилт хүсье.