Хэдэн жилийн өмнөх Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд, УИХ дахь намын бүлгүүдийн дарга нар, бүр цөөнхийн цөөнхийн төлөөлөл үг хэлдэг, Л.Гүндалай гишүүн саарал дээлийнхээ өврөөс уриа лоозон гарган Ерөнхий сайдыг үг хэлж байхад толгой дээр нь бариад зогсчихдог байсан үеийн чуулганы нээлтүүдтэй харьцуулбал хэтэрхий мөлгөр, идэвхгүй цугларалт. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нар суудалдаа заларсан ч ганц үг дуугарсангүй. Өмнөх намрын чуулганы нээлт дээр Ерөнхийлөгч үг хэлээгүй. Парламентын 20 жилийн түүхэнд нээлтэд нь Ерөнхийлөгч байр сууриа илэрхийлээгүй анхны тохиолдол тэр байсан. “Чуулганы нээлт бол УИХ-ын жирийн л хуралдаантай өдрийн нэг. Ерөнхийлөгч тааллаараа үгээ хэлэх үедээ л хэлнэ” гэсэн үгээр үүнийг тайлбарласан. Энэ удаа ч Ерөнхийлөгч үг хэлээгүйг харвал дараа нэг өдөр ам нээхээр нөөж үлдэв бололтой.

Ингээд ганцхан УИХ-ын дарга нээлтийн үг хэлж, түүний дараа төрийн дуулал эгшиглэснээр нээлтийн ёслол өндөрлөв. Парламентад сөрөг хүчин үгүй бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хэлсэн үгээрээ түүнийг орлодог үе УИХ-ын түүхэнд байсан. Харин өдгөө УИХ-ын дарга өөрөө сөрөг хүчний байр сууринаас журмын нөхдийнхөө алдаа оноог цэгнэж байгаа нь Д.Дэмбэрэлийн хэлсэн үгээс ажиглагдлаа. Бараг анх удаа спикер цөөнхийн байр суурийг илэрхийлсэн тохиолдол энэ болов гэж хэлж ч болох юм.

Сөрөг хүчний байр сууринаас хэлэх хэлэхдээ Д.Дэмбэрэл дарга үүнийгээ “хөвөнд боох”-ыг хүссэнгүй. Гишүүд рүүгээ ил цагаан нүүлгэж орхив. Энэ хаврын чуулганаар хэлэлцэх хуулийн төслүүдээс тэрбээр Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон УИХ-ын сонгууль, Мэдээллийн эрх чөлөө, Хөдөлмөр эрхлэлт, Төсөв, Тендэрийн хуулиудыг онцлон үзэж үгэндээ “шигтгэжээ”. Сонгуулийн хуулийг хэлэлцэн батлах нь УИХ-ын гишүүдийн нэн тулгамдсан зорилт юм гэдгийг “ангийн” нөхдөдөө анхаарууллаа. Хаврын чуулганаас хойшлуулж болохгүй, заавал баталж гаргах ёстой гэдгийг үүгээрээ сануулав. “Сонгуулийн ямар тогтолцоог сонгохыг өдий болтол ярилцаж, эцсийн шийдэлд хараахан хүрээгүй байна. Энэ хуулийг гаргахад улс төрийн намууд, түүний дотор парламентад суудалтай намууд шийдвэрлэх үүрэгтэй нь ойлгомжтой. Гэхдээ аль нэгэн нам, УИХ-ын гишүүн өөртөө ашигтайгаар Сонгуулийн хуулийг гаргах тухай яриа байхгүй” гэж УИХ-ын дарга тас буулгасан нь сөрөг хүчний төлөөллийн амнаас л дуулдах ёстой үг аргагүй мөн байв. Сонгуульд оролцохдоо улс төрийн намууд тооцоогүй, бодитой бус мөнгөний амлалтаасаа татгалзах ёстой гэдгийг хатуу санууллаа. “Сонгуулийн бохир аргаасаа салах хэрэгтэй. Сонгогчид төр барих алтан эрхээ итгэл үнэмшил төгс, сэтгэл хангалуун эдлэх боломжийг бүрдүүлсэн байх шаардлагыг хангасан тийм хуулийг бид гаргах учиртай” хэмээн амин хувийнхаа ашиг сонирхолд хөтлөгдсөн хууль гаргаж тун мэдэхээр байгаа эрхэм гишүүдийн эмзэг цэгийг олж хатгасан үг спикерийн амнаас гарсан нь цөөнгүй эрхмийн эгдүүг хөдөлгөсөн ч байж мэднэ.

Мэдээллийн эрх чөлөө юу юунаас илүү үнэ цэнэтэй, Монгол Улсын иргэний үндсэн эрхийн нэг бол хуулиар тусгайлан хамгаалбал зохих нууцад хамаарахаас бусад асуудлаар мэдээлэл хайх, олж авах эрх мөн гэдгийг УИХ-ын дарга энэ хуулийг батлахад хойрго хандсаар ирсэн гишүүддээ анхааруулав. Иргэд мэдээлэлтэй байж гэмээ нь төрийн хэрэгт оролцож эрхээ эдлэх боломжтойгоос гадна энэ нь төрийн байгууллага, албан тушаалтнуудын үйл ажиллагаанд хяналт тавих хамгийн зохистой хэлбэр гэдгийг Д.Дэмбэрэл дарга хэллээ. Иргэдийг мэдээлэлжүүлж, төрийн ажлыг ил тод байлгах нь хүнд суртал, дураар авирлах, авлига, сонирхлын зөрчлөөс ангид орших, бүр тодруулж хэлбэл, төрийн албан хаагчдад өөрт нь туслах ашигтай, ирээдүйтэй хяналтын хэлбэр гэж тэрбээр үзжээ. “Энэ нь шалгаж, дутагдал гаргасан хойно нь “ниргэдэг” явдлаас хавьгүй илүү удирдлагын соёлтой арга юм. Ийм болохоор хаврын чуулганаар Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрх, эрх чөлөөний тухай хуулийг хэлэлцэж шийдвэрлэх нь нэн чухал байна” гэдгийг ангийнхандаа албан ёсоор анхааруулав. Төсөв, хөрөнгийн хуваарилалт, тендэр, энэ бүхний цаана байгаа далд ажиллагаа нь авлига, албан тушаалын залилан зэрэг ноцтой гажуудлыг дагуулах болсныг шулуухан хэллээ. Яагаад Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хуулийг хамгийн түрүүнд гаргахаар жагсаалтад тусгасандаа бас тайлбар өгсөн юм. “Монголын нийгмийн сульдаа бол яах аргагүй ажилгүйдэл, түүнийг дагасан ядуурал. Энэ хууль гарснаар иргэд хөдөлмөрийн биржээс ажлаа олж авах боломжийг нээж, зах зээл дээр өөрийн чадамжийг дээшлүүлж, иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлт, түүний үнэлэмж бүрдэх ёстой. Манай иргэдийн элбэг хангалуун, тэгш нуруутай амьдрал өглөө ажилдаа итгэл дүүрэн явах, үдэш гэртээ сэтгэл өег харих хэмнэлд шилжих ёстой юм” гэсэн УИХ-ын даргын үг аргагүй сөрөг хүчний байр суурийг сануулж буй биз ээ.

Төр, засгаас явуулж байгаа бодлогын эсрэг хөдөлж, баталсан хуулийнхаа буруу талаас ярьдаг гишүүдээ УИХ-ын дарга өнгөрсөн өвөл шүүмжилж байсан юм. Тэгвэл сая “амьжиргаанд нь илт хүрэхгүй байгаа төсвийн байгууллагын ажилтнуудын цалин, ахмадуудын тэтгэвэр, эмзэг бүлгийнхний тэтгэмжийг 30 хувиар нэмж, хүн амын бараг гуравны нэгийг эзэлж байгаа ядуу зүдүү иргэддээ 21 мянган төгрөгийг сар бүр бэлнээр олгож байгаагаас шалтгаалж инфляци өсөх юм шиг, эдийн засаг “сүйрчих” юм шиг худал цуурхаж буй үйлдлүүд эдийн засгийг царцааж “борцлох”, хөгжлийг сааруулж, монголчууд биднийг ядуу, буурай хэвээр байлгах гэсэн оролдлого мэт харагдах боллоо” гэснээс энэ сануулгыг дахин харж болохоор байна. “Улаанбаатарын утааг багасгая гэвэл, эхний ээлжинд иргэдийн орон нутагт ажиллаж амьдрах таатай нөхцлийг бүрдүүлж, төв рүү тэмүүлсэн нүүдлийг зогсоох хэрэгтэй байна” гэсэн нь бас л содон сонсогдож байна лээ. Элдэв хөрөнгө оруулалт, тендэрээр аргалаад арилгаж дийлээгүй утааг сааруулах аргыг УИХ-ын дарга ингэж харсан байна. Энэ мэтээр тоочоод байвал УИХ-ын дарга хаврын чуулганы товчхон нээлт дээр сөрөг хүчний байр суурийг тов хийтэл илэрхийлжээ.

Уг нь МАХН-ын төлөөлөл Ц.Шинэбаяр гишүүн сөрөг байр сууринаас үг хэлье гээд хуулийн хаалттай тулгарсан. Тэгвэл Д.Дэмбэрэл дарга энэ удаагийн чуулганы нээлт дээр цөөнх байлаа.

Д.ОЮУНЦЭЦЭГ

"Ньюс мн"