Монголын үндэсний олон нийтийн телевизийн уран бүтээлийн тавдугаар нэгдлийн дуу оруулагч, жүжигчин

Жүгдэрийн Дарамсүрэнтэй ярилцлаа.

-Таны өвөрмөц дуу хоолойг сонсоогүй хүн ховор. Бараг л байхгүй болов уу. Энэ хоолой тань байгалиас заяасан нь мэдээж. Харин мэргэжлийн сургууль соёл дүүргэсэн нь юу байна?

-Өнөөгийн залуучууд СУИС, Кино урлагийн дээд гээд хэд хэдэн сургуульд жүжигчний мэргэжил эзэмшиж байна. Түүнээс гадна дуу оруулах хичээл номыг заалгадаг юм шиг байна лээ. Жүжигчний ангитай улсын болон хувийн сургуулиудад манай телевизийн дууны найруулагчид хичээл ордог. Бидний үед ийм олон сургууль соёл байсангүй. Би чинь мэргэжлийн сургуульд суралцаагүй хүн шүү дээ. 1967 оноос Монгол кино үйлдвэрт ажиллаж эхэлсэн. Дараа жилээс нь дуу бичлэгийн цехэд дагалдангаар ажилласан. Уг газар монгол киноны тэргүүн жанжин гэгддэг нэрт найруулагч Дэжидийн Жигжид, Ардын жүжигчин Д.Чимэд-Осор, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, найруулагч Р.Доржпалам гээд алтан үеийнхэн ханхайж байдаг байлаа. Миний бие болохоор С.Дамдинбазар, У.Осор нарын гавьяат жүжигчид, Д.Элбэгсайхан, Цэнд-Аюуш, Т.Цэмпилмаа нарын дуу оруулагчдын яриаг бичнэ. Үндсэндээ бичлэгийнх нь аппаратыг хянадаг тийм л нөхөр байлаа.

-Өнөө хэдийгээ хэрхэн дуу оруулж байгааг нэгд нэгэнгүй ажиглана биз?

-Тэгэлгүй яахав. Аливаа үгийг аль өнцгөөс нь яаж хэлж байна, хэрхэн дуугарч байна, амьсгаагаа яаж авч байна, бичиг цаас харж уншихгүйгээр хэрхэн үнэмшилтэй ярьж болдгийг бүтэн гучин жилийн хугацаанд ажигласан даа. Үндсэндээ кино үйлдвэрт би гучин жил ажилласан хэрэг. Эхлээд дуу бичлэгийг нь хийж, дараа нь дууны найруулагч болсон. Нийгэм задарч уран бүтээлчид чөлөөтэй болон тал тал тийшээ одоход фондын эрхлэгч гэсэн ажилтай, үйлдвэрийнхээ голомтыг сахиад хоцорч байв. 1997 онд кино үйлдвэр бүр мөсөн тарахад аргагүйн эрхэнд гарч, Монголын үндэсний олон нийтийн телевизэд ирсэн дээ.

-Энд тэнд гэрээгээр кино уншиж байгаа дуулддаг. Энэ нь үзэгч олонд үндэсний телевизийн үндсэн ажилтан биш ч юм болов уу гэсэн бодлыг төрүүлэх нь бий?

-UBS, Ийгл, TV9 гээд хэд хэдэн телевизэд гэрээгээр ажиллаж байлаа. Хэн л дуудна, тийшээ давхиад очдог байсан. Харин өнгөрсөн наймдугаар сараас үндэсний олон нийтийн телевизийн үндсэн ажилтан болсон. Эфирийн нүүр царай болгож авна гэдэг шиг үндэсний телевиз маань намайг өөрийн гэсэн дуу хоолойгоо болгож авсан байх. Тоглоом шоглоомоор манай брэнд хоолой гэдэг. Тиймээс ийш тийшээ явуулах дургуй. Хэзээ билээ дээ, Боловсрол суваг телевизийн кинонд дуу оруулчихсан. Гэтэл манайхан мэдчихээд, “Үндэсний телевизийн брэнд хоолойг өөр газар ашиглахгүй шүү” гэж хатуу сануулсан.

-Анх ямар кинонд ямар хүний дүрд дуу оруулж байсан бол?

-“Цогт тайж” киноны Монголын талын найруулагчаар ажиллаж байсан Лувсанжамц гуай надад анх санал болгож билээ. Тэрээр сайн найруулагчаас гадна чадварлаг жүжигчин байсан. “Хатан зоригтон” хэмээх Зөвлөлтийн хоёр ангит киноны хэсэгхэн үйл явцыг надаар уншуулсан юм. Дүрд дуу оруулах биш декторын үүргийг гүйцэтгүүлэхгүй юу.

Тэгээд мань хүн анх “за чи болмоор юм байна” гэж урмын үгээр мялааж билээ. Яг тэр цаг мөчид Д.Чимэд-Осор, Б.Дамчаа, Н.Дагийранз гээд аваргууд дэргэд зогсч таардаг юм. Ер нь намайг болох нь уу, үгүй юу гэдгийг тэд анзаарахаар хамт байсан байх л даа. Мотор, уншиж эхэлнэ үү хэмээх команд өгөнгүүд өнөө муу зүрх чинь айн түгшсэндээ өөрт сонсогдохоор түг түг хийтэл цохиод, бараг л тэр дуу нь микрофонд бичигдэж байсан байх шүү. Тэр цагаас хойш тавь шахам жил тасралтгүй микрофоны ард сууж байна. Монголын киноны алтан үеийнхний хормой хотоос зүүгдэж, үнэтэй сургаалыг нь сонсч явснаа би соёл урлагийн олон сургууль төгссөн дайтай бодож явдаг даа.

-Кинонд дуу оруулна гэдэг амар ажил биш. Зарим үед танд халшрах үе байв уу?

-Миний бие дуу оруулахаас гадна далаад оноос Монголын уран сайхны кинонд шум, чимэглэл гэх нарийн ажил хийж эхэлсэн юм. Гурван зуугаад кинонд шум чимэглэл хийсэн байх шүү. Хүний яриа, хөгжмөөс гадна хажуугийн чимээ гэж байна. Алхаж гишгэх, гүйж харайх, морьд давхилдах, цай аягалах гээд ийм чимээнүүдийг хийнэ. “Мандухай цэцэн хатан”, “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” гээд түүхэн кинонуудын чимээг бүгдийг л хийж явлаа. Уул нь тэр бол миний хийх ёстой ажил биш байсан. Дур сонирхлоороо хийж байгаа юм. Дээр нь хэдэн төгрөгийн шагналтай болохоор амьдралд хэрэгтэй. Та надаас шантарч байв уу гэж асуулаа. Уг асуултад хариулахын тулд үүнийг хэлж байгаа юм. Хүн хүсч тэмүүлсэн, дур сонирхолдоо хөтлөгдөж орсон ажилдаа зүтгэхдээ огт шантардаггүй юм билээ. Шантрах нь байтугай эцэж ядрахыг ч мэддэггүй юм билээ. Үнэнийг хэлэхэд, жаран хэдэн жил наслахдаа хэн нэгэнд “Ах нь ядраад байна дараа болъё” гэж ганц ч удаа хэлж байсангүй. Мэдээж мэргэжлийнхээ ажлыг хийхдээ шүү дээ.

-Түүхэн кинонуудын нэр хэллээ. Бүр нэг дотор нь орж яриач. Ухаандаа тэр үйл явдлын чимээг оруулахад амаргүй байлаа гэдэг ч юм уу?

-Гар, хөлөө хамаагүй хүргэхгүйгээр чимээ оруулах ажил гарна. Тухайлбал, нэг хүн айраг уугаад аягаа тавьж буй дүрсний зөвхөн аяга ширээн дээр хүрэх тэрхэн агшны чимээг гаргахад бусад хүмүүс чаддаггүй. Нэг болохоор түрүүлүүлчихдэг, эсвэл хоцроочихдог. Харин миний хувьд тийм зүйл дээр шууд онодог. Цаанаасаа авьяас заяадаг шиг байна лээ. “Мандухай цэцэн хатан” киноны чимээг дөрвүүлээ долоо хоногийн хугацаанд хийсэн юм. Түүн дотроос миний сэтгэлд хамгийн ойр байж, арай л дөмөгхөн болсон доо гэж боддог нь Мандухай, Исмэл сайд хоёр сэлмээр байлддаг хэсэг. Сэлэмний хоорондоо харших чимээ, алсад хангинаж байгаа зэрэг нь цаанаа л нэг сайхан байдаг. Бид дөрөв чинь гар гартаа нэг нэг сэлэм барьчихаад, өнөө цэргүүдийн хуяг дуулгыг өмсчихөөд хоорондоо үзнэ шүү дээ. Тэгж нэг бичиж байгаа юм. Морьдын төвөргөөнийг нэг бичнэ. Дараа нь нум сумаар харвахыг бичнэ. “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” киноны чимээг хагас сарын хугацаанд хийж байлаа. Яагаад тэгж удсан юм гэхээр Японоос дууны найруулагч ирсэн. Тэгээд нэг дүрсийг гурав бичлээ. Манайхан бүр ядраад арай гэж дуусгаж байсныг санаж байна. Аргагүй шүү дээ, тэр олон морьдын төвөргөөн, дайн байлдааны чимээг нэгд нэгэнгүй нарийн гаргана гэдэг үнэхээр хэцүү.

-Дээрх хоёр түүхэн киноны хамгийн нарийн, чимхлүүр ажлыг та хэд хийжээ. Кино дэлгэцэнд гарсны дараа гавьяа шагнал гэж та хэдэд юу ирсэн бол. Тухайн кинонуудын дүрийг бүтээсэн жүжигчид, киног хийсэн уран бүтээлчид ихэнх нь төрийн дээд шагнал хүртсэн шүү дээ?

-Бид ч шагналын төлөө хэзээ ч явж байсангүй. Мандухай дэлгэцэнд гарсны дараа бид дөрөв уран бүтээлийн шагнал хэмээн 1200 төгрөг дунд маань өгч, түүнээ ижил тэнцүү хуваалаа. Нэг хүнд 300 гаруй төгрөг оногдож байсан. Тухайн үед их л мөнгө байсан санагдаж, бөөн баяр л болцгоосон юм даг. Ер нь шагнал гэснээс миний бие кино үйлдвэрт гучин жил ажиллахдаа хоёр удаа ойн медаль л хүртэж байсан. Телевизэд ирснийхээ дараа буюу 2000 онд соёлын тэргүүний ажилтан болсон, 2004 онд Киночдын эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэгээс тодорхойлуулж Алтан гадас одон хүртсэн. Өнгөрсөн зун наадмаар, ардчиллын хорин жилийн ойн буянаар Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугын одон хүртээд байна.

-Бүр нэг зовж зүдэрч байж дуу оруулсан кино гэж байна уу?

-Хуучин бол инээвэл инээгээд, уйлбал уйлаад, уурлавал уурлаад, нус шүлсээ хаяад тэгж хийдэг байлаа. Их ч чамбай болдог байсан. Одоо бидний ажиллаж байгаа орчин нөхцөл өөр болсон. Техникийн дэвшилтээ дагаад уурлах, инээх, баяр хөөр, сэтгэл гутрал зэргийг дууныхаа өнгөөр л гаргачихаж байна. Тиймээс зовж зүдрээд байгаа юм алга.

-Таны хоолойг тун өвөрмөц гэдэг. Үүнд өөрөө ямар бодолтой байдаг юм бол. Өөртэйгээ адилхан дуугардаг хоолойтой хүнтэй таарч байв уу?

-Хүн бүхний хоолой, бие мах бодь өөр байх нь мэдээж. Миний хувьд бусад хүмүүс шиг хоолойгоо гамнаад, үе үе эмчилгээ хийлгээд асарч сувилж байсангүй. Шүд ерөнхийдөө бүтэн байна. Ийм сайхан дуу хоолойтой төрүүлж өсгөсөн ээждээ их баярладаг. “Та намайг овоо материалтай төрүүлжээ” гэж ээждээ хэлдэг. Ер нь хүмүүс дуу хоолойгоор минь танидаг шүү. Таксинд суугаад жолоочтой нь тав гурван үг ярихад, ямар танил хоолой вэ, та кинонд дуу оруулдаг билүү гэдэг. Тэгэхээр өөрийн гэсэн дуу хоолойтой юм болов уу даа. Олон ч жил хичнээн мянган кинонд дуу оруулж, үзэгчдийн чихэнд хоногшсон байна аа. Гэхдээ ард түмэнд сайхнаар нь юм уу, муухайгаар юм уу, хэрхэн яаж хоногшсоноо мэдэхгүй л байна. Ингэхэд холливиудын бүх л ахмад жүжигчдийн дууг оруулсан шүү.

-Тийм үү, тэдэнтэй уулзсан уу?

-Яалаа гэж тэр ододтой чинь уулзах билээ дээ. Америкт ямар очсон биш (инээв). Дуу оруулагч уран бүтээлчид маань хааяа хошигнодог. Хэрвээ АНУ-д очоод, алдартай жүжигчидтэй таарвал таны тэр тэр дүрд дуу оруулсан шүү гэдгээ хэлнэ гэж нэг бодлын мөрөөдөцгөөдөг.

-Та одоо ямар бүтээл дээр ажиллаж байна?

-“Иван Васильвич мэргэжлээ сольсон нь” хэмээх Зөвлөлтийн үеийн Оросын бүх л одод тоглосон кинонд дуу оруулж байна. Мөн саяхан манай телевизийнхэн “Хоточ нохой”, “Түймэр” гээд гадны олон ангит кинонуудад дуу орууллаа. Ажил ар араасаа ундраад л сууж байна.

-Танайх хэдэн хүүхэдтэй вэ. Хүүхдүүдээс чинь тантай адилхан хоолойтой нь байгаа даа?

-Манайх таван хүүхэдтэй. Том бага хоёр нь охин. Дунд гурав нь хүү юм. Хоолой нь надтай төстэй хүүхдүүд бий. Гэхдээ хэн нь ч аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөнгүй. Багадаа бол кинонд дуу оруулж байсан. Бага охин Дэлгэрмаа таван настай байхдаа Ц.Төмөрбаатарын гол дүрд нь тоглодог “Амьдралын нахиа” киноны охины дуу оруулсан. Аав нь архичин хүү, охин хоёр нь уйлаад хэцүү байдаг. Охин маань уг киног үзэх бүртээ багынхаа дууг сонсоод баярладаг л юм. Кинонд дуу оруулна гэдэг сайхан мэргэжил. Би чинь бусдаас арай өвөрмөц дуу хоолойгоор л өөрийгөө, гэр бүлээ болгож явна даа.

Н.Гантулга

"Өдрийн сонин"