2011-04-18Гаднынхан Монголд ирэхээрээ малчдын амьдралыг хамгийн ихээр сонирх дог.
Харин хатагтай Ноэлин Хэйзерийн сонирхлыг малчдын амьдралын нарийн ширийн асуудал их л татав. Тэрбээр Монголд дөрөв дэх удаагаа ирж буй бөгөөд хамгийн сүүлд 10 жилийн өмнө ирж байжээ. Харин манай орон, ялангуяа малчдын амьдрал 10 жилийн өмнөхөөс ихэд өөрчлөгдсөнийг тэрбээр хэлж байв.
Монголд НҮБ-ын салбар том хурал анх удаа болж буй. Ази, Номхон далайн бүсийн далайд гарцгүй хөгжиж байгаа орнуудын өндөр төвшний бодлогын энэхүү зөвлөлдөх уулзалтад НҮБ-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргын орлогч, хатагтай Ноэлин Хэйзер оролцохоор ирсэн билээ. Тэрбээр өчигдөр өглөө Цонжин болдогт байрлах Чингисийн морь той хөшөөг сонирхож, 67 настай малчин Т.Андгайгийнхаар зочилсон юм.
Малчин Т.Андгайнх энэ хавар 70-аад хурга авсан бөгөөд биднийг очихын өмнөхөн нэг хонь хургалчихсан, нялх хургаа хөхүүлж байв. Т.Андгай жолооч, эхнэр нь багш мэргэжилтэй бөгөөд гурван хүү, нэг охинтой аж. Таван хүүхдийнх нь нэг нь программист, хоёр нь эмч, нэг нь жолооч, нөгөө нь багш гээд бүгд дээд боловсролтой. Тэднийх 250 орчим хонь, 10-аад адуутай юм байна.
Цаг наргүй хөдөлмөрлөж байдаг малчны хүнд хэцүү ажлын хажуугаар тавын таван хүүхэд өсгөж, бүр дээд боловсролтой болгосон нь хатагтай Ноэлин Хэйзерт үнэхээр гайхалтай санагджээ. Тэрбээр “Та хоёр мэргэжил боловс ролтой байсан байж яагаад малчин бол сон юм бэ, хоёулхнаа 250 гаруй малаа яаж тэжээж, хэн нь ямар ажлаа хийдэг вэ, Засгийн газрын үйл ажиллагааг юу гэж бодож байна, монгол гэрийг 40 градусын хүйтэнд яаж халааж, зуны халуунд хэрхэн сэрүүн байлгадаг юм бэ” гэх мэт асуултуудыг их л нухацтай тавьж байв.
Т.Андгай гуайнх усаа 500 метр орчмын цаахна урсах Туул голоос мотоциклоор зөөж, Улаанбаатарт байгаа хүүхдүүдтэйгээ гар утсаар холбоо барьдаг юм байна. Зурагт, гэрлээ нарны зай хураагуурын тусламжтайгаар ажиллуулж, зуны аагим халуунд хийн цахилгаан зуух ашигладаг аж.
Энэ бүхэн хатагтай Ноэлин Хэйзерийн сонирхлыг татаж, тэднээс гар утас яаж хэрэглэж сурсныг нь асуусан. Тэрбээр “10 жилийн өмнө Монголд, малчин айлд ирж байснаас одоо тэс өөр болжээ. Тэр үед хүмүүсийн амнаас мессеж, мотоцикль гэдэг үг огт гарч байгаагүй. Харин одоо гар утас ашиглаж, нарны зай хураагуур, хийн цахилгаан зуух ашигладаг болсон байна. Мал маллаж, хүнд хүчир ажил хийхийн хажуугаар таван хүүхдийг дээд боловсролтой болгоно гэдэг үнэхээр гайхалтай” гэв. НҮБ-ын том ажилтан ирэх сургаар тэд хонио бэлчээлгүй хүлээж байсан тул тэрбээр малчны хотонд орж, шинэхэн төллөсөн хургануудыг тэвэрч, зургаа хүртэл авахуулав.
Энэ үеэр хатагтай Ноэлин Хэй зертэй хэдэн хором ярилцлаа.
-Манай улсад анх удаа НҮБ-ын томоохон салбар хурал болж байна. Энэ хурлаар хэлэлцэж буй гол асуудал нь юу вэ?
-Далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудын асуудлаарх хурал юм. Монгол орон далайд гарцгүй. Тэгэхээр далайд гарцгүй орнуудад тулгарч буй саад бэрхшээл, тэр дундаа дэлхийн болон бүс нутгийн зах зээлд хүрэх боломж, бэрхшээл юу байна гэдгийг авч үзнэ.
Тухайлбал, тээвэр, худалдаа, дамжин өнгөрөх гэх мэт зүйл дээр хүндрэл гардаг. Худалдаа гэхэд л захиргааны зардал өндөр, хүнд сурталтай холбоотой асуудал байдаг. Энэ зардлуудыг яаж багасгах, асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх, мөн бүс нутгийн харилцан уялдаа холбоо, хамтын ажиллагааг хангах асуудлыг хэлэлцэж байна. Юуны түрүүнд далайд гарцгүй орнуудад тулгарч буй тээвэр, худалдааны бэрхшээлээс гадна нийгмийн хувьд гарч буйгаа ялгаа, учирч буй саад болон эдийн засгийн хоорондын холбоог авч үзэж байгаа юм.
-Яагаад энэ хурлыг Монголд хийхээр болсон юм бэ?
-Яагаад гэвэл Монгол Улсыг далайд гарцгүй орнуудын манлайлагч нь байгаасай гэсэн үүднээс ийн санаачилсан юм. Энэ хурлын үр дүнд “Улаанбаатарын тунхаглал” гэсэн баримт бичиг гарна. Уг тунхаглалд эдийн засгаас гадна нийгэм бүхлээрээ нэг төвшинд хүрэх хөгжлийн асуудлыг тусгаж байгаа. Дээр нь уур амьсгалын өөрчлөлт, ногоон өсөлт зэрэг экологийн асуудлыг багтаах юм.
-Ази, Номхон далайн бүсэд далайд гарцгүй 12 орон байдаг гэсэн. Энэ орнуудын гадаад худалдааг НҮБ-аас хэрхэн дэмжиж, эрх ашгийг нь хамгаалдаг вэ?
-Үйл ажиллагааны талаар жишээ татахад Монгол Улсад нэг цонхны үйлчилгээний мастер төлөвлөгөө хэмээх төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Худалдааны, тэр дундаа гадагшаа худалдаа хийхэд гарч буй зардлыг нэг цонхоор үйлчилгээ үзүүлж байж багасгана. Хоёрдугаарт, цаасгүй худалдаа явуулах ёстой.
Өөрөөр хэлбэл, онлайн худалдаа явагдах ёстой гэдэг үүднээс ажиллаж байгаа. Бүс нутгийн орнуудыг хооронд нь холбоход тээвэр маш чухал ач холбогдолтой. Гэтэл тээвэр өртөг өндөртэй байдаг. Тиймээс тээвэрлэлтийг санхүүжүүлэх үүднээс бид төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаан дээр тулгуурлан ажиллаж байгаа. Гуравдугаарт, хүний баялгийн нөөцийг хэрхэн хөгжүүлэх вэ гэдэг дээр маш их анхаарч байна. Ялангуяа Монгол шиг ашигт малтмалын арвин их баялагтай орон энэ баялгаа хүн арддаа тэгш хүртээхийн тулд иргэд нь өндөр чадавх, мэдлэгтэй байх хэрэгтэй. Тэр утгаараа хүний хөгжлийг илүү анхаарч байгаа.
-Монголд далайд гарцгүй орнуудын олон улсын төв байгуулах талаар ярьж буй. Яг хэзээ байгуулагдах юм бол. Байгуулагдсанаар манай оронд ямар ач холбогдолтой вэ?
-Далайд гарцгүй орнуудын төв гэдэг нь НҮБын Ерөнхий ассамблейн шийдвэр, мөн манай Ази, Номхон далайн Эдийн засаг, нийгмийн комиссын чуулганы тогтоолоор батлагдсан байгууллага юм. Энэ төвийг байгуулах олон улсын гэрээ гэж бий.
Тэр гэрээнд 10 улс гарын үсэг зурж баталснаар хүчин төгөлдөр болж, төв үйл ажиллагаагаа эхлэх юм. Тэгэхээр яг энэ хурлын дараа гэрээнд гарын үсэг зурах ажиллагаа даруйхан болж, хүчин төгөлдөр болно гэдэгт бид итгэж байна. Мэдээж ач холбогдолтой.
Далайд гарцгүй болон дамжин өнгөрүүлэгч хөгжиж буй орнуудын асуудлыг тусгасан Алматын үйл ажил лагааны хөтөлбөрийг далайд гарцгүй орнууд хэрэгж үүлж байдаг. Энэ төв маань уг хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хянаж, далайд гарцгүй орнуудад хэрхэн үйлчилж байгаад дүн шинжилгээ хийнэ. Туршлага хуваалцаж, шинэ зууны шинэлэг санаа гаргаж ирэхэд тустай. Түүнчлэн цаашид ер нь яах, юу хийх хэрэгтэйг тодорхойлох судалгааны байгууллага болох юм.
-НҮБ-ын Эдийн засаг, санхүүгийн асуудал хариуцсан байнгын хорооны даргаар Монголын иргэн Ж.Энхцэцэг томилогдон ажиллаж байна. Монголын нэр хүнд НҮБ-д өсөж байгаа. Ер нь Ази хүмүүс НҮБ-ын удирдлагын аппаратад олноор ажиллах болсон. Энэ талаар та юу гэж боддог вэ?
-Энэ жил Монгол Улс НҮБ-д элссэний 50 жилийн ой тохиож байгаа. Ойн хүрээнд олон арга хэмжээ болж байгаа гэж ойлгож байна. НҮБ-ын хүрээнд олон монгол хүн ажилладаг. Би Энхцэцэг даргыг сайн мэднэ. Түүнчлэн би өөрийн комиссын хүрээнд ажилладаг судалгааны төвийн захирлаар монгол хүн авч ажиллуулж байгаа. Энэ мэт монголчуудын мэдлэг, чадварыг НҮБ ашиглаж чадна гэдэгт итгэж байна. Өчигдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч намайг “Алтан гадас” одонгоор шагнасан.
Тэр нь хоёр талын хамтын ажиллагаа харилцан ашиг тустай байсны илэрхийлэл болов уу гэж бодож байна. Мөн Монгол Улсын Элчин сайд нар НҮБ-тай маш сайн хамтарч ажилладаг. Бангкокт ажиллаж буй Монголын Элчин сайд болон түүний ажилтнууд чадварлаг сайн хүмүүс. Эдгээр шалтгаанаар нь би Монгол Улс тэргүүлэгч байгаасай, далайд гарцгүй орнуудынхаа манлайлагч нь байгаасай гэж хүсэж байна хэмээн ярилаа.
Чингис хаан Цонжин болдог хэмээх энэ газраас ташуур олж байсан түүхтэй. Энэхүү түүхийг бодож, НҮБ-ын томоохон төлөөлөгч ирснийг бэлгэшээн Т.Андгай гуай өөрийн хэрэглэдэг ташуураа хатагтай Ноэлин Хэйзерт дурсгал болгон бэлэглэсэн. Хатагтай Ноэлин Хэйзерийн манай оронд хийх айлчлал маргааш өндөрлөнө.
Р.Оюунцэцэг
"Өнөөдөр"
.jpg "Томруулж харах")
