-ТӨМӨР ЗАМ ТАВИХГҮЙ БАЙХ НЬ ХЯТАДУУДАД АШИГТАЙ-

МОНГОЛ ТӨМӨР ЗАМТАЙ ЮУ?

Монголчууд 1950-иад онд төмөр замтай бол­сон гэнэ. Түүнийг дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Германы армид бууж өг­сөн ялтай Власовоор тэр­­­гүүлсэн 505 дугаар армийнхан барьжээ. Гэх­дээ оросууд бидэнд хайр­­­тайдаа барьж өгсөн гэдэгт итгэхэд хэцүү. Учир нь тухайн үедээ Монго­лоос авахаар тохирсон түүхий эд нь төмөр зам шаардаад байх хэм­жээнд хүрэхгүй. Харин тухайн үед Хятадад ком­мунистууд ялсан, Зүүн-Баянд сайн чанарын нефтийн орд илэрсэн нь төмөр зам татахад хүр­гэсэн байж болно. Тухайн үед төмөр зам ашигтай байх ямар ч үндэсгүй байв. Хятад Оросын хоо­ронд долоо хоногт нэг удаа суудлын галт тэрэг явна. Тэр нь Хятад Орос хоёр найрамдалтайг л харуулахаас өөр ашиг тусгүй. Харин Налайх хэ­мээх хотоос нийслэл рүү 35 км-т нүүрсний тээвэр, өглөө, орой суудлын галт тэрэг явах нь Монгол Улс төмөр замтайг батлахаас өөр ямар ч ашиг бай­сангүй. Харин социалист орны хөгжлийг илтгэж төмөр замтайгаа харуу­лах гэсэн энэ оролдлого хожим их өр болж хувир­сан. Учир нь уг төмөр зам Оросын зээл тусламжаар санхүүжиж байсан аж. Гэтэл 1960 онд Оросын Алс Дорнодод их хэм­жээний нефтийн нөөц илрэв. Дээр нь БНХАУ социалист хамтын ний­гэмлэгээс салан тусгаар­ласан нь төмөр замын ач холбогдлыг үндсэндээ байхгүй болгожээ. Харин 1970 оноос Эрдэнэтийн зэсийн орд нээгдсэнээр төмөр зам дахин оро­суудын анхаарлыг татаж эхлэв. Эрдэнэтийн орд руу төмөр зам татаж, үйлд­вэрийг цаг алдалгүй байгуулсан нь төмөр за­маа бага боловч ашигтай ажиллуулах боломж гар­чээ. Удалгүй жонш, мал их хэмжээгээр Орос руу гар­гасан. Ингэснээр Орос Монголын төмөр замд оруулсан хөрөнгөө нө­хөөд зогсохгүй ихээхэн хэмжээний ашиг олох нөхцөл бүрдэв. Маш хямд мал, жонш, зэсийн баяж­мал далаад оноос 1995 оныг хүртэл зөөсөн нь багагүй ашиг авчирсан тооцоо байдаг. Дээр нь манай төмөр зам биднийг (үнэн хэрэгтээ ЗСБНХУ-ыг) Хятадын их гүрний жанжлах (ЗХУКН тухайн үедээ бидэнд ингэж тайл­барлаж байсан) гэнэтийн аюулаас сэргийлж байв. Харин өнөөдөр төмөр замаас бидэнд юу үлдсэн бэ гэдэг асуулт гарна. Хэнд ашигтай вэ гэдэг нь бүр сонирхол татна. Хэ­дэн арван жил оросуу­дад ашгаа өгсөн төмөр зам өнөөдөр бидэнд юу өгснийг тооцоход бэрх. Ачаа нь оросуудад үлэмж ашиг өгсөн. Харин ашиг­тай ажилласан тохиол­долд ашгийн тал хувийг оросууд хүртэнэ. Байнга тээвэр, тасалбарынхаа үнийг нэмнэ. Түүнийгээ парк хуучирсан, ашиггүй ажилласан учраас хэ­мээн тайлбарлана. Со­нир­холтой нь алдагдал­тай гэдэг боловч хята­дуудаас өөрсдөө хийчи­хэж чадах амбааруудыг өндөр үнээр авсан бай­даг. АНУ-ын Мянганы сорилын сангаас УБТЗ-ын парк шинэчлэлд зо­риулж 180 сая доллар буцалтгүй тусламж олго­хоор болсон. Оросын тө­мөр замын вант улсын эзэн В.Якунин утас цо­хиод л үүнийг зогсоож орхисон. Тэрээр "Үнэгүй бяслаг хавханд байдаг" хэмээн номлосон. Удал­гүй Оросоос хэд хэдэн галт тэрэгний толгой ний­лүүлэх гэрээ хийв. Үнэн­дээ манай төмөр зам гэдэг нь БНХАУ-ын Эрээн, ОХУ-ын Наушка боомтыг холбосон мянга гаруйхан км зам. Энэ хоёр тосгоны захирагч дуртай үедээ өчүүхэн шалтгаанаар хаах эрхтэй. Энэ нь ма­найд төмөр зам байгаа эсэхэд эргэлзэхэд хүр­гэнэ.

ОЛОН ТОЛГОД ТӨМӨР ЗАМЫГ НЭЭЛЭЭ. ГЭВЧ...

Хятадын эдийн засаг өссөн нь тус улсыг түүхий эдийн ихээхэн хомсдолд оруулна. Ойрын хуга­цаанд тэдэнд зэс, нүүрс их хэмжээгээр шаардла­гатай. Энэ нь зөвхөн эдийн засгийн бус улс төр, нийгмийн тогтвортой байд­лыг хангахад чухал нөлөө үзүүлнэ. Хятад улсын нүүрсний томоо­хон нийлүүлэгч Авсра­лийн гол уурхай усанд автсан нь тэднийг хүнд байдалд оруулж байна. Энэ нь ямар үнээр хамаа­гүй Монголыг нүүрсийг хараандаа байлгах бод­лого хэрэгжүүлэхэд хүр­гэж байна. Хятадууд том ордын хувь нийлүүлэгч болох, үгүйдээ гэхэд аль болох олон бага ордод ноёрхлоо тогтоохоор оролдож байна. Тэд тө­мөр замаа хаах нь бүү хэл хил залгаа нутгуу­даараа шинэ боомт нээх, нээсэн боомтуудыг өөрийн хөрөнгөөр хүчин чадлыг нэмж, тохижуулж байна. Эндээс харвал хятадууд төмөр замаа хаахгүй гэдэг нь тодор­хой. Харин тэдний ганц таагүй хандаж байгаа зүйл бол УИХ-аас батал­сан төмөр замын бод­лого. Тус бодлогоор бол Монгол Улс өргөн төмөр замын (ОХУ-ын төмөр замтай адил) сүлжээтэй байх ёстой. Энэ нь хята­дад төмөр замаар эрдэс баялаг гаргах ажиллагааг тодорхой хэмжээгээр хяз­гаарлана. Гэхдээ одоо ч Хятад руу төмөр замаар гарснаас дутуугүй их хэм­жээний эрдэс баялаг гарч байна. Үүний төлөөс Мон­голын байгал орчны сүйрэл. Дээр нь төмөр замаар Хятад руу эрдэс баялаг гарсан тохиол­долд бидэнд хэдэн юаниас өөр зүйл үл­дэх­гүй. Монголчууд 20 жил малын түүхий эдээ Хятад руу зөөсөн боловч малч­дын ихэнх нийслэлд хор­годохоос өөр замгүй үлд­сэн. Монголын уул уур­хайн байдал өнөөдөр хятадуудад үнэхээр ашиг­тай байгаад оросууд атаар­хаж сууна. Харин ЗТБХБЯ энэ нөхцөл байд­лыг ашиглаж чадсан. Стра­тегийн ордуудыг тоох­гүй байсан оросууд гэнэт хэрэг бишдэж бай­гааг ойлгож өөрийн төмөр замыг Хятадын төмөр зам­тай ижил нөхцөл­тэй­гээр ашиглуулах санал тавьж, гэрээ байгуулав. Дээр нь дахин төмөр зам барихад хамтрахад бэ­лэн байгаагаа мэдэгдэж шинэ төмөр замын гэрээ байгуулав. Саяхан Анг­лийн МакКлоский гэдэг нүүрсний хөрөнгө оруу­лалт, судалгааны бай­гуул­лага Монголын нүүр­сийг хэрхэн ашиглах, үнэд оруулах талаар томоо­хон бага хурал зохион байгуулав. Хачирхалтай нь, энэ хуралд төр анхаа­рал хандуулсангүй. Тус хурал дээр монголчуудын хятадуудад нүүрсээ хямд өгч байгаа шалтгааныг төмөр замын ганц гарц­тай, машинаар зөөх нь монголчуудад хохирол­той хятадуудад ашигтай учраас хэмээн тайлбар­лаж байв. Мөн ганц ор­ноос хараат төмөр зам, тэр тусмаа Хятадаас ха­раат байх нь ямар ч то­хиолдолд эрсдэлтэйг ал­бан бусаар сануулж бай­сан. Монгол нүүрсийг ба­талгаатай зах зээлд гар­гаж, дэлхийн зах зээ­лийн үнээр зарах цорын ганц зам бол олон туйлт төмөр замын бодлого гэд­гийг бага хуралд орол­цогчид сануулж байв.

БАЯЛГИЙН ҮНЭ

Байгалийн баялгийн өртөг тээвэртээ ихэнх нь шингэдэг тухай мэргэ­жилтнүүд ярьж байна. Учир нь өндөр хөгжилтэй орнууд байгалийн нөө­цөө шавхаж байгаа. Тэд ойр хавийнхаа орны баял­­гийг янз бүрийн хэл­бэ­рээр цөлмөж дууссан. Буурай хөгжилтэй орнуу­дын үүц нээгдэж байгаа. Тэд өндөр хөгжилтэй ор­нуу­даас хол оршдог. Энэ бүхэн нь баялгийн үнийг өсгөж ашгийг бууруулна. Дээр нь тээврийн нөхцөл, туулах чадвар гэх мэт олон үнэ нэмэгдэх шалт­гаан бий. Төмөр зам, усан зам, авто зам гэх тээврийн нөхцөл нь баялаг худал­дагчийг зардал хэмнэх боломжийг тодорхойлно. Харин туулах чадвар гэ­дэгт дөт, тойруу зам, аль улсаар нэвтрэх, тухайн улс улстай байгуулах гэ­рээний боломж, нөхцөл, гэрээлэгч орны тогтвор­той байдал зэрэг ордог аж. Одоогоор манай га­даад нөхцөл боломжийн байгаа гэнэ. Харин дотоо­дод төмөр зам барих ажил ямар түвшинд бай­гааг мэдэх боломж олд­сонгүй. Оросуудтай тээв­рийн хөнгөлөлтийн гэрээ байгуулсан. Шинэ төмөр замын зураг төсөл хийг­дэж байгаа, гээд олон ажил мэдээлэгдсэн. ЗТБХБЯ, Үндэсний хөг­жил, шинэтгэлийн хороо­ны олон сайхан төлөв­лөгөө байдаг. Нэн тү­рүүнд Дорнод аймгийн       Чойбалсан хотоор дам­жин Орос руу гарах төмөр зам баригдах шаардла­гатай гэнэ. Харамсалтай нь энэ тухай Ерөнхий сайд С.Батболдын ам­наас нэг ч үг унахгүй бай­на. Энэ нь "дургүйд хүч­гүй" гэдэгтэй адилхан ха­рагдана. Үнэн хэрэгтээ хэдэн ч толгой байсан төмөр замгүй бол үнс л гэсэн үг гэнэ. Гэтэл өнөө­дөр Засгийн газрын ам­наас төмөр зам барих мэргэжилтэн бэлтгэхийн оронд залуусаа хөнгө­лөлттэй үнээр БНСУ-д түрээслэх тухай шийдвэр гаргаж байна.

ТӨМӨР ЗАМ БАРИХ НЬ ХЭНД ХОХИРОЛТОЙ ВЭ?

Лав л монгочууд ал­дах­гүй. Харин ч ашигтай гэдэг нь ямар ч мулгуу наймаачны нүдэнд ил байна. Гэтэл энэ их бо­ломжийг манай тэргүүн бизнесмен, Ерөнхий сайд С.Батболд олж ха­рах­гүй байна гэдэгт хэн ч итгэхгүй. Олон боломж нээгдэхийг Нарантуул захын ганзагачин олж харж байна. Монгол нүүрс Орос руу дөт за­маар гаргаснаар хоёр дахь далайн гарц илүү чөлөөтэй болно. Үгүй гэ­хэд одоогийн хойт за­маар чөлөөтэй гаргана. Нүүрс үнэд орох хамгийн баталгаатай гарц нь да­лайн боомт. Боомтод хүрс­нээр хятадуудын тул­гасан үнээр бус дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуу­дад үнэ хаялцуулан ху­далдах боломж олдоно. Энэтхэг, Япон, Тайваний шударга наймаачдад зах зээлийн үнээр худалдах боломж гарна. Тэгвэл Ерөнхий сайд яагаад төмөр зам барих ажилд хөшүүн хойрго хан­даж байна вэ гэсэн асуулт гарна. Бас л га­даад гүр­нүүдийн геопо­литикийн бодлогод захи­рагдаж бай­на гэсэн хард­лага төр­нө. Учир нь хята­дууд бид­нээс  хямд нүүрс авахын тулд гуравдагч зах зээлд гар­гах сонирхолгүй  нь ойл­гомжтой. Оросууд би­дэнд сайндаа боломж олгож байгаа бус, өөрийн ха­раа­наас хэт алдахгүйн тулд л хятадтай өрсөлдөж байна. Магадгүй Ерөнхий сайд бидэнд гангийн үйлд­­вэр байхгүй тул төмөр замын рельс төмөр алга гэж хэлж болно. Хүс­вэл Энэтхэгээс гангийн үйлдвэр худалдаад авчих мөнгө бидэнд бий. Хичээ­вэл хэдэн арван мянган км төмөр замд хүрэлцэх төмрийн ордууд манайд бий. Ямар ч жижиг тол­гойгоос энэ хэмжээний мөнгө босгох боломжтой. Шороон далан босгоод хэдэн дэр мод эгнүүлээд рельс бэхлээд болдог төмөр зам гэдэг юмыг монголчууд барьж чадах­гүй гэдэгт хэн ч итгэхгүй. Энержи ресурс хэмээх жирийн нэгэн хувийн ком­пани цахилгаан станц, авто зам, худаг гээд бүхий л асуудлаа хэдхэн сарын дотор шийдэж чадаж бай­­хад дэлхийн хамгийн том 150 банкирын араа­ны шүлсийг гоожуулсан хөрөнгөтэй Ерөнхий сайд ганц мянган км тавьж ча­дахгүй байгаад бизнес­менүүд итгэхгүй байна. Мөн төмөр зам баригд­вал хятадууд ямар хохи­рол хүлээх вэ гэсэн асуулт гарна. Өнөөдөр манай нүүрсний цорын ганц ху­далдан авагч болох тэд монгол нүүрс худалдан авах үнээ нэмэх шаард­лага тулгарна. Австрали нүүрсийг зах зээлийн үнээр авдаг тэд монгол нүүрсийг дэлхийн зах зээлийн үнээр авах бол­но. Монгол нүүрс Оросын боомтоор гарах нь тэдний өдөр ирэх бүр өсөн нэ­мэгдэж байгаа нүүрсний хэрэгцээг хязгаарлах бол­но. Монгол нүүрсийг голж шилж үнийг нь унагах биш, олдсон бүхнийг хог шороо гэлгүйгээр үнэ цо­хин авах болно. Эрээний үнэ устаж дэлхийн зах зээлийн үнэ тогтоно. Энэ бүхэн хятадуудыг шудар­га наймаанд тулгана. Энэ хэрээр хятадуудын ха­лаас дундарч монгол­чуудын халаас зузаарна. Харамсалтай нь төмөр зам тавих асуудал зог­сон­ги байдалд байна. Энэ хэрээр ядуурал гэмт хэрэг өсч байна. Төмөр замгүй Таван толгой түм­ний анхаарлыг татаж бай­на. Төмөр замын ту­хай Ерөнхий сайд чимээ­гүй байна. Энэ тохиол­долд Таван толгойн орд үнс болно. 536 хувьцаа нь цаас болж хувирна. Эрээ­ний саятнууд, Улаанбаа­тарын утаа хоёр нэмэгд­сээр л байх болно. Энэ бүхний бурууг Ерөнхий сайд хүлээх ёстой. Дорой удирдлага гэж байдгаас дорой ард түмэн гэж бай­даггүй.

Х.БАТТӨГС

''Өдрийн сонин"