Архив ангилал

Нийслэлийн гудамж талбайд 780 орчим том оврын, 800 орчим бага оврын автобус өдөр тутам үйлчилгээнд гардаг. Сая хүнтэй хотод автобус хэрэгтэй нь хэрэгтэй байх. Гэхдээ одоо цаг нь мөн үү. Хотын төвийн замаар урт дараалал үүсгэн зорчих том оврын автобусуудыг харахад, дахиад 400 автобус багтаж шингэх зай манайд байгаа бил үү. Дээр нь нэмээд 100-гаас дээш хүний багтаамжтай тусгай замын автобусууд орж ирэх юм шүү дээ. Эсвэл энэ салбарын эмзэг байдлыг нь улстөрчид олж харчихаад 2012 оны сонгуульд зарцуулах мөнгө босгох “бай”-гаа болгохоор онилж байна уу. Ингэж хардах үндэслэл ч байгаа юм. Зарим хүн “Өмнөх 400 автобусыг анх 60 гаруй сая төгрөгөөр авахаар тооцоолж байсан ч ам.долларын өсөлтөөс шалтгаалж 90 гаруй сая төгрөгийн өртөгтэй болсон ч энэ хэрээрээ чанартай байж чадаагүй. Монголын замаар хоёрхон жил гүйгээд л шал нь цоорч, моторт нь ээлж хийж байна. Дараагийнхыг нь илүү үнээр, илүү чанартайг авна. Дахин хувийн хэвшлийнхэнд автобус өгөхгүй. Шинээр авах автобусуудад суурилж төрийн өмчит компани байгуулна” гэж хийрхэж байна. Чанартай автобус авъя гэвэл Азиас 100-200 сая, Европоос 200-300 саяад л авна. Дунджаар 80 тэрбум орчим төгрөг гэсэн үг. Дээр нь төрийн өмчит компани байгуулахад хэдэн тэрбум төгрөг орох бол. Гаднын орны жишгээс харахад, нийтийн тээврийн салбар ашигтай бизнест ордог. Дээр нь парк шинэчлэлээс эхлээд, шатахуун, тос, сэлбэг хэрэгсэл гээд хэрэгцээ ихтэй салбар. Тэр нь тэгээд төрийн өмчийнх байвал хэнд ашигтай байхав, дарга нарт л шүү дээ. Шахааны бизнесээ нэгээр нэмнэ гэсэн үг. Урьдахаа өөд нь татаагүй байж, шинээр компани байгуулах гэж байгааг ингэж л ойлгохоос өөр яахав. Төр түрээслэгчийн үүрэг хүлээж, төсвийн мөнгөөр автобус худалдаж авч хувийн хэвшилд зээлээр өгсөн нь хэр зөв алхам байв. Автобус компаниудын зээлийн эргэн төлөлт ямар байгааг сонирхуулахад, хоёр жилийн өмнө Засгийн газар төсвөөс 31.7 тэрбум төгрөг гаргуулж байж БНСУ-ын “Daewoo bus” компаниас 400 шинэ автобус авсан. Түүнийгээ нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхэлдэг төрийн болон хувийн хэвшлийн компаниудад зургаан жилийн дотор эргэн төлөх нөхцөлтэй гэрээгээр өгчээ. Гэрээнд зааснаар бол автобус компаниуд зээлээ графикийн дагуу эргүүлэн төлж эхлэхэд, цугларсан мөнгөөр нь нийтийн тээврийн үйлчилгээг сайжруулах, парк шинэчлэх ажилд зарцуулах учиртай байж. Уг гэрээг байгуулахаас өмнө буюу 2008 оны үеэс шатахууны үнэ өсч, хувиараа тээвэр эрхлэгчид болон Нийслэлийн нийтийн тээврийн газрынхан автобусны үнийн асуудал дээр зөрчилдөж эхэлсэн. Хувийн хэвшлийнхэн ихээхэн алдагдалд орж эхэлсэн учраас нэмэхээс аргагүй гэж үзэн билетийн үнийг 400 төгрөг болгож, зөвхөн төрийн өмчийн хоёрхон компани л 300 төгрөгөөр иргэдэд үйлчилж байв. Автотээврийн тухай хуульд Тээвэрлэгч, үйлчлүүлэгчид үнээ харилцан тохиролцоно гээд заачихсан учраас зах зээлээ дагаад үнийг нэмж байгаа компаниудыг хэн ч үнээ буулга гэж шаардаж чадахгүй байлаа. Энэ л үед Засгийн газар асуудалд хөндлөнгөөс оролцож, хувийн хэвшлийнхний парк шинэчлэлд туслалцаа үзүүлж, хариуд нь автобусны үйлчилгээ эрхэлдэг компаниуд үнээ буулгах тохиролцоонд хүрчээ. Тохиролцоо ёсоор хувиараа тээвэр эрхлэгчид 2010 оны дөрөвдүгээр сарын 15-ний өдөр хүртэл билетийн үнийг нэмэлгүй 300 төгрөг дээр тогтвортой барих, төрийг төлөөлөгчид болохоор гэрээний хугацаа дуусах үед автобусны үнийг эргэн харж үзэх болзолтойгоор автобусны үнийг 2009 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс том хүн 300, хүүхэд 100 төгрөг байх тарифыг мөрдөж эхэлжээ. Ингээд Засгийн 400 шинэ автобус худалдаж авч 150-ийг нь хувийн хэвшлийнхэнд зээлээр өгсөн түүхтэй. Гэвч, автобус компаниудтай “Зээлээр авсан автобусны үнийг эргүүлэн төлөх тухай” гэрээ байгуулахдаа автобусны үнийг 400 төгрөг байхаар тооцож, үүн дээрээ суурилж компаниудын олох үр ашиг, сард төлөх мөнгөний хэмжээ зэргийг тооцоолжээ. Мэдээж цаасан дээр бичсэн тооцоо бодит амьдрал зөрчилдөж эхэлсэн учраас автобусны компаниудын олох ашиг орлого багасч, тэр хэрээрээ зээлээ төлөх боломжгүй болсон байна. Хамгийн сүүлд 2010 оны дөрөвдүгээр сард л автобус компаниуд зээлээ төлжээ. Ингээд Нийслэлийн нийтийн тээврийн газрынхан автобусны компаниудаас мөнгөө нэхдэг, өнөөдүүл өгөхгүй гүрийдэг, харилцан албан тоот бичиж, бие бие рүүгээ бичиг цаас шидэж суудаг болжээ. Талууд энэ маргааныг таслуулахаар Үндэсний аудитын газарт хандсан байна. Аудиторууд тэдний байгуулсан гэрээг шалгаад “Гэрээнд тодруулах шаардлагатай олон асуудал байна. Тйимээс шинэчлэх нь зүйтэй” гэж үзжээ. Энэ дагуу Засгийн газрын 303 тоот тогтоол гарч “2009 онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар худалдан авсан 400 автобусыг эзэмшүүлж, ашиглуулах талаар аж ахуйн нэгж, байгууллагуудтай байгуулсан гэрээг аудитын байгууллагаас өгсөн шаардлагын дагуу шинэчлэн байгуулах”-ыг нийслэлийн Засаг даргад даалгажээ. Гэвч одоог хүртэл шинэчлээгүй байна. Энэ хугацаанд маш олон зүйл утгаа алдаж, тодорхойгүй байсаар байна. Тухайлбал, автобус компаниудын зээлийн төлбөрийг нийслэлийн төсөвт төвлөрүүлэх учиртай ч захиран зарцуулах эрхийг нь Зам тээвэр барилга хот байгуулалтын сайд Х.Баттулга, нийслэлийн Засаг дарга Г.Мөнхбаяртай хуваалцах ёстой. Харин автобусны үнийг бүрэн төлсөн нөхцөлд эзэмших эрхийг нь хувийн хэвшилд шилжүүлэх эрхийг Төрийн өмчийн хорооны дарга Д.Сугар мэднэ. Эндээс харахад, автобус компаниудын гэрээгээр эзэмшиж буй 400 автобусыг орон нутгийн өмч гэх үү, төрийн өмч гэх үү. Хэлэхэд хэцүү л юм. Өөрөөр хэлбэл, зээлийн гэрээг шинэчлэн баталтал дээрх автобусууд “эзэнгүй өмч” болчихсон юм биш үү. Цаашид энэ байдал хэр удаан үргэлжлэхийг хэлж мэдэхгүй юм. Автобусны компаниуд зээлээр авсан автобусныхаа үнийг төлөхийн тулд үнээ нэмэхээс өөр аргагүй гэж тайлбарлаж байна лээ. Тэдний хэлж буйгаар, ирэх тавдугаар сарын 1 гэхэд нийтийн тээврийн үнийн асуудал дахин босч ирэх бололтой. Өмнөх автобусны асуудал иймэрхүү холион бантан дунд байхад дахиад л төсвийн мөнгөөр 400 автобус авна гэх юм даа.

Хоёр жилийн өмнө 400 шинэ автобусаар парк шинэчлэл хийгээд буй нийтийн тээврийн салбарт дахиад 400 шинэ автобус багтаах зай бий юу. Энэ талаар албаны зарим хүнээс хариулт авлаа.

Г.Лхагва-Очир: 1000 том оврын автобус байхад хангалттай

Нийслэлийн нийтийн тээврийн газрын Тээврийн төлөвлөлтйн хэлтсийн дарга Г.Лхагва-Очир

-Том оврын автобусууд зогсоолдоо багтаж шингэхгүй болсон шиг харагддаг. Ер манайхтай ойролцоо хүн амтай хотод төдөн автобус үйлчилнэ гэсэн судалгаа байдаг уу?

-Улаанбаатар хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээнд 1000 том оврын автобус байхад хангалттай гэж үздэг. Одоогийн байдлаар шинэ, хуучин нийлсэн 780 орчим том оврын, 300 гаруй бага оврын автобус үйлчилгээнд явж байна. Шинээр 400 том оврын автобус оруулж ирэх тухайд бол гарын үсэг зураад шийдчихсэн юм байхгүй. Ярьж эхэлж л байгаа асуудал шүү дээ.

-Гэхдээ дарга нар дээгүүрээ яриад шийдчихсэн асуудал юм биш үү?

-Ер нь бол нийтийн тээврийн стандартын дагуу үйлдвэрлэснээс хойш 10-аас дээш жил ашигласан 70-100 том оврын болон микроавтобусыг жил болгон үйлчилгээнээс хасч байгаа. Тэдний орон зайг нөхөх үүднээс шинээр 400 автобус оруулж ирэх талаар ярьж, судалж байгаа. Гэхдээ нэг дор бөөнөөр нь бус 100, 150-иар нь л оруулж ирэх байх.

Ж.Дамдинсүрэн: Төсвийн мөнгөөр автобус худалдаж авах гээд байгаад хардах сэтгэл төрж байна

Том оврын автобусны үйлчилгээ эрхлэгчдийн холбооны гүйцэтгэх захирал Ж.Дамдинсүрэн

-Төсвийн мөнгөөр 400 шинэ автобус худалдаж авахаар болж байгаа гэсэн. Хувиараа тээвэр эрхлэгчид үүнд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Нийтийн тээврийн салбарт парк шинэчлэлт хэрэгтэй юу гэвэл хэрэгтэй. Гэхдээ заавал төсвийн мөнгөөр худалдаж авах гэж байгааг ойлгохгүй байна. 2009 онд Засгийн газар хөрөнгө гаргаж, 400 шинэ автобус худалдаж авсан. Үүнээс 250 нь төрийн өмчит “Автобус 1”, “Автобус 3” компаниудад очсон. Бусдыг нь хувийн хэвшлийнхэнд түрээсийн гэрээгээр өгсөн юм. Эдгээр автобусын эргэн төлөлтын мөнгөөр шинэ автобус худалдаж авах боломж бий. Гэтэл заавал төсвийн мөнгөөр худалдаж авах гээд байгаад хардах сэтгэл төрж байна.

-Автобус зээлээр авсан компаниуд зээлээ төлөхгүй байгаа юм биш үү. Үүнийг юу гэж ойлгох вэ?

-Бидэнтэй автобусны үнийг 400 төгрөг байхаар тооцож гэрээ хийсэн юм. Харин одоо 300 төгрөгөөр үйлчилж байна. Үүнээс шалтгаалж компаниуд ашиггүй ажиллаж, алдагдалд орсноор зээлээ төлөх боломжгүй болсон. Дээр нь Засгийн газраас автобус компаниудад олгохоор шийдвэрлэсэн нөхөн олговрын мөнгөнөөс 2009 онд 3.7, 2010 оныхоос 4.9 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг нийслэлээс хасч санхүүжүүлсэн. Мөн цагдаагийн байгууллагын ажилтны унааны зардалд олгох нөхөн олговорыг 200 төгрөгөөр тооцож өгч байгаагаас жил бүр нэг тэрбум төгрөг алдаж байна. Эдгээр шалтгааны улмаас зээлийн эргэн төлөлт өнгөрсөн оны тавдугаар сараас хойш зогсчихоод байгаа юм. Тиймээс бид Нийслэлийн нийтийн тээврийн газарт, шинээр нийлүүлсэн автобуст дагалдаж ирэх ёстой байсан сэлбэг хэрэгсэл, 2009-2010 онд дутуу санхүүжүүлсэн санхүүжилт, зорчигч тээвэрлэх тариф зэрэг асуудлыг даруй шийдвэрлэж, дараа нь автобусны үнийг төлөх гэрээг шинэчлэн байгуулахыг санал болгож байгаа.

-Зээлээ төлөхийн тулд үнээ нэмнэ гэсэн үг үү?

-Тиймээ. Одоогийн тарифаар үйлчлэхэд автобус компаниуд зээлээ төлөх боломжгүй болчихож байгаа юм. Тэгээд ч автобусны үнэ тариф мөрдөх талаар Нийслэлийн нийтийн тээврийн газар, Том оврын автобусны үйлчилгээ эрхлэгчдийн холбооны хооронд байгуулсан гэрээ энэ сарын 15-наар дуусгавар болж байгаа. Ер нь бол 2010 он гараад бүх тусгай зөвшөөрлыг цуцлахад бидний байгуулсан гэрээ хүчингүй болсон л доо. Гэхдээ бид өмнөх гэрээгээ хүндэтгээд энэ асуудлыг түр хойшлуулж байсан юм.

Т.Баяр

"inet"