зээлийн асуудал зохицуулах гэрээ болон Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ. Хүчин төгөлдөр болсноос хойш нийтийн өмнө ил дэлгэсэн нь Хөрөнгө оруулалтын гэрээ бол өнөөг хүртэл олж үзэж чадахгүй байгаа нь Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ. Нууцлалын зэрэгтэй, эсвэл үгүй гэсэн явган ярианаас өөрөөр тус гэрээний талаарх мэдээлэл саяхныг болтол тун ховор байлаа. Тэгвэл Оюутолгой төслийн ирээдүйг олон чухал заалтаар зохицуулж байгуулагдсан Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд Монгол улсын Засгийн газар 2011 оны гуравдугаар сарын 16-ны өдрийн хуралдаанаараа нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан билээ. Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг одоогоос жилийн өмнө “Эрдэнэс МГЛ” болон “Айвенхоу Оюутолгой” Лтд, Оюутолгой Нидерланд нар байгуулсан. Гэрээний дагуу Монгол улсын Засгийн газрыг төлөөлөн “Оюутолгой” ХХК-ийн хувьцааны 34 хувийг төрийн өмчит “Эрдэнэс МГЛ” компани эзэмших болсон юм.

Ямартай ч төслийг эхлүүлэх нь зүйтэй гэх санаагаар эдийн засгийн хямралын он жилүүдэд гэрээний бэлтгэл ажлыг хангаж, үзэглэсэн тухай манай тал тайлбарладаг. Улмаар цаашид нэмж өөрчлөн, алдаа дутагдлыг нь залруулах эрхийг аль аль гэрээнд баталгаажуулж өгсөн нь энэ удаагийн нэмэлт, өөрчлөлт оруулах боломжийг бүрдүүлсэн гэж хэлж болно. Тийнхүү Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд салхи үзүүлсэн нь энэ. Гэвч оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн талаарх Засгийн газраас өгсөн мэдээлэл мөн л өнгөц төдий байна. Улмаар жил хадгалаатай байсан гэрээнд оруулсан салхи бүлээн үү, жихүүн үү гэдгийг ухаж ойлгох боломжийг уншигчдадаа бүрэн дүүрэн олгох үүднээс MMJ Танд учир мэдэх эх сурвалжуудаас авсан мэдээллээр дэлгэрүүлэн тайлбарлахаар бэлтгэлээ.

LIBOR буюу зээлийн хамгийн тогтвортой хүү

Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээний анхны хувилбарт Оюутолгой төсөлд шаардлагатай санхүүжилт болон зээлийн хувь хэмжээг 9.9% нэмэх нь АНУ-ын инфляци байхаар тогтсон билээ. Энэ нь АНУ-ын жилийн эцсийн инфляци дээр нэмэх нь 9.9 хувийн хүү бодож тооцох аргачлал байлаа.

Тодруулбал, “Оюутолгой” ХХК-ийн 34 хувийг эзэмшигч “Эрдэнэс МГЛ” төрийн өмчит компани өөрийн эзэмшлийн хувьдаа тохируулан тус төсөлд хөрөнгө оруулах ёстой. Гэвч ийм боломж Монгол улсын Засгийн газарт хараахан байхгүй учир хөрөнгө оруулагч талууд зээл олгон, Оюутолгой төслийн 34 хувьд ногдох санхүүжилтийг хийж буй. Тус зээлийн хүүг Монгол улсын Засгийн газар 9.9% нэмэх нь АНУ-ын инфляциар тооцон төлж байсныг нэмэлт, өөрчлөлтөөр LIBOR нэмэх нь 6.5 хувиар тооцохоор шийдвэрлэсэн байна. Зээлийн хувь хэмжээг 9.9% нэмэх нь АНУ-ын инфляциар тооцох нь нэлээд эрсдэлтэй гэж Засгийн газар үзжээ. АНУ-ын инфляцийн өөрчлөлтөөс төслийн санхүүжилт, зээлийн хувь хэмжээ шууд хамаарах нь нэлээдгүй эрсдэл дагуулах нь ойлгомжтой. Харин LIBOR гэдэг нь Лондонгийн банк хоорондох зээлийн хүү бөгөөд Английн банкуудын холбооны гишүүн дэлхийн 204 банкны тодорхой хугацаатайгаар аливаа валютын зээл авахад төлөх дундаж хүү юм. Энэ хүүг дэлхий нийтэд хамгийн тогтвортой гэж үздэг. LIBOR хэмжээний өмнөх түүхийг ажиглахад, дундаж жишиг нь 2 орчим хувьтай байдаг аж. Харин одоо бол түүхэндээ хамгийн бага үнэ буюу 1 сарын LIBOR 0.3 хувьтай байжээ.

Ийнхүү АНУ-ын инфляцийг Лондонгийн банк хоорондын зээлийн хүүг 3 сарын /LIBOR/ болгож өөрчилсний дээр 9.9 хувийг 6.5 болгон 3.4 хувиар бууруулах тохиролцоонд хүрсэн нь гэрээнд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн нэг амжилт хэмээн ойлгож болох нь. Уншигч Та LIBOR зээлийн хүүний талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл авахыг хүсвэл сэтгүүлийн Ханшийн буланд зочлох боломжтой.

Монголын тал ямар ч үед санхүүжилт хийх эрхтэй

Монгол улсын Засгийн газар “Оюутолгой” ХХК-д эзэмшиж буй 34 хувьдаа өнөөгийн нөхцөл байдалд хөрөнгө оруулалт хийх боломжгүй байна. Тиймдээ ч хөрөнгө оруулагч талуудаас LIBOR нэмэх нь 6.5 хувийн хүүтэйгээр зээл авч эл үүргээ биелүүлж буй. Гэвч манай тал өөрөө төслийн санхүүжилт олсон нөхцөлд тодорхой гурван шалгуур хангасны дараа хөрөнгө оруулалт хийх эрхтэй болохыг Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээний анхны баталгаажуулсан хувилбарт тусгасан байлаа. Тухайлбал, нэгдүгээрт төслийн гол санхүүжүүлэгч Айвенхоу группын санхүүжилтийн төлөвлөгөөнд сөргөөр нөлөөлөхгүй, хоёрдугаарт манай талаас нийлүүлэх санхүүжилтийн нөхцөлийг “Айвенхоу Майнз Лимитед” хүлээн зөвшөөрөх, эцэст нь бидний олсон санхүүжилт хөрөнгө оруулагч талаас хийж буй санхүүжилтээс илүү таатай нөхцөл бүхий байвал дээрх эрхээ олж авах тухай заасан байжээ. Тэгвэл нэмэлт, өөрчлөлтөөр Монголын тал хэдий үед ч, ямар нэгэн шалгуур хангалгүйгээр төсөлд санхүүжилт хийх эрхтэй болсон байна.

Нөгөөтэйгүүр, хөрөнгө оруулагчийн зүгээс манай талын санхүүжилт хийх нөхцөлийг бүрдүүлэх үүднээс жил бүрийнхээ үйл ажиллагааны хөтөлбөр, төсвийг батлахдаа ирэх 12 сарын хугацаанд төсөлд шаардлагатай мөнгөн хөрөнгийн хэрэгцээний тухай ТУЗ болон хувь нийлүүлэгч талуудад танилцуулж байхаар гэрээнд нэмэлт оруулжээ. Монгол улсын Засгийн газар өнөөгийн нөхцөлд Оюутолгой төсөлд санхүүжилт хийх боломжгүй байгаа ч ирэх 50-60, түүнээс ч илүү жилийн хугацаанд өрнөх олборлолтын ажилд ямар нэгэн шалгуур хангалгүйгээр хөрөнгө оруулах эрхтэй болсон нь энэ юм.

Санхүүжилтэд эрсдэл учирвал...

LIBOR нэмэх нь 6.5 хувийн зээлийн хүүг дэлхий нийт тогтвортой хэмээн хүлээн зөвшөөрдөг тухай дээр хэлсэн. Гэвч санхүү, эдийн засгийн хямралаас шалтгаалан Лондонгийн банк хоорондох зээлийн хүү өсч, төслийн санхүүжилтэд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан хамгаалах үүднээс одоо өгүүлэх заалтыг Оюутолгойн Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд нэмэлтээр оруулжээ. Учир нь дэлхийн санхүү, эдийн засаг хямрах үед банкуудын мөнгөн хөрөнгийн эрэлт хэрэгцээ ихэсч, LIBOR өсөх магадлалтай. Яг тэр үед hedging буюу эрсдэлээс хамгаалах давхар механизм ашиглах тухай гэрээнд нэмэлтээр оруулсан аж. Эл механизм нь дээр хэлсэн нөхцөл байдал хэрвээ үүсвэл “Оюутолгой” компани эрсдэлээс хамгаалах хувилбаруудыг судалж, шаардлагатай арга хэмжээ авна хэмээх заалтыг нэмж оруулсан байна. Ер нь олон улсад хамгаалалтын дээрх үйлчилгээ үзүүлдэг банк, санхүүгийн байгууллагууд байдаг ба эрсдэл үүсэхээс өмнө тодорхой нөхцөл бүхий гэрээ байгуулж болдог байна. Тухайлбал, LIBOR буюу Лондонгийн банк хоорондох зээлийн хүү өсч, тодорхой хувьд хүрэх үед гэрээ байгуулсан банк, санхүүгийн байгууллагаас үзүүлэх хамгаалалтын арга хэмжээ эхлэх болно гэх мэт нөхцөлийг гэрээнд тусгаж, хамтран ажиллах хувилбар ч бий.

Угаас Компанийн тухай аль ч улсын хуулинд тухайн компани хувь нийлүүлэгчдийнхээ эрх ашгийг хамгаалах үүднээс зах зээлийн үнэлгээ, төлөвлөгөө, учирч болзошгүй эрсдэлийг байнга судалж, урьдчилан мэдээлэх үүрэгтэй байдаг. Гэрээгээр “Оюутолгой” компанийн энэ үүргийг дахин баталгаажуулсны дээр мөн хөрөнгө оруулагч талтай долоон жил тутамд санхүүжилт болон зээлийн хүүгийн асуудлаар судалж, хэлэлцэх тухай заалтыг нэмж оруулсан байна.

Гуравдагч этгээдээс авах санхүүжилтэд хураамж ногдуулахыг хориглов

Оюутолгой төслийн ерөнхий зохицуулагч “Айвенхоу Майнз Лимитед” өнгөрсөн хугацаанд хөрөнгө оруулалтын нэлээдгүй банк, институтэд хандаж, бага хүүтэй санхүүжилт олохоор хичээсэн боловч тодорхой үр дүнд хүрээгүй. Тиймээс Айвенхоугийн 49.3 хувийг эзэмшигч хөрөнгө оруулагч талууд одоогоор төслийн санхүүжилтийг олгож буй. Уг нь тухайн төслийн санхүүжилт авах хамгийн зөв хийгээд эрүүл арга бол ямар нэгэн зуучлагчаар дамжуулалгүй, шууд банк, санхүүгийн институтүүдээс авах. Гэсэн хэдий ч өнөөгийн нөхцөл байдалд төслийг эхлүүлэх үүднээс хөрөнгө оруулагч талуудаас санхүүжилт авч буй. Гэхдээ компанид үр ашигтай байх тэргүүн ээлжийн санхүүжилт бол гуравдагч этгээдээс авах юм гэдгийг гэрээнд тодорхой зааж, цаашид гуравдагч этгээдээс санхүүжилт авах тохиолдолд ямар нэгэн зуучлагчаар дамжуулах, санхүүжилтийн өртөг зардалд аливаа хураамж ногдуулах, давхар ашиг хийхийг нэмэлт заалтаар гэрээнд хоригложээ.

Баталгаа+Баталгаа

Олон улсын хэлээр бол онигоо шахуу нэг ийм нэмэлт заалт Оюутолгойн Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд орлоо.

Давуу эрхийн хувьцаанаас үүдэлтэйгээр нийгмийн дунд төрсөн олон янзын байр суурь, эргэлзээ, төслөөс хүртэх Монголын талын хувь эзэмшлийг тойрсон маргааныг цэгцлэх зорилгоор 34 хувийг гэрээнд дахин давтаж баталгаажууллаа гэсэн үг. Товчхондоо бол баталгаа+баталгаа=итгэл.

Нийгмийн эргэлзээг арилгах зорилгоор гэрээнд оруулсан өөр нэг өөрчлөлт бол давуу эрхийн хувьцаатай холбоотой аливаа асуудлыг гэрээнээс хассан явдал. Түүний оронд зээлийн эрхийн бичгээр санхүүжүүлэх нь үл итгэлцэл үүсэхээс сэргийлж чадна гэж хувь нийлүүлэгч талууд харилцан тохиролцжээ.

Хувьцааны асуудлыг төр хянана

Хөрөнгө оруулалтын гэрээг үзэглэсэн толгой компаниуд хоорондоо нэг нэгийнхээ хувьцааг эзэмшдэг. Тодруулбал, “Айвенхоу Майнз Лимитед”-ийн 49.3 хувийг “Рио Тинто Интернэшнл Холдингс Лимитед” эзэмшиж буй. Ингэхээр толгой компаниуд “Оюутолгой”-н хувьцааг шууд болон шууд бус утгаар эзэмшиж байна гэсэн үг. Тэгвэл хувь нийлүүлэгч компани Оюутолгойд хамрааралтай хувьцааныхаа хэмжээнд өөрчлөлт оруулах, төрийн өмчийн оролцоот этгээдэд, эсвэл “Оюутолгой” ХХК-ийн шууд болон шууд бус хамааралтай эзэмшигчид худалдах буюу шилжүүлэхдээ Монгол улсын Засгийн газарт заавал мэдэгдэж, тусдаа гэрээ байгуулж тохиролцох тухай нэмэлтийг гэрээнд оруулсан юм. Энэ нь Оюутолгой төслийн эзэмшлийн асуудалд Монголын төр тодорхой хяналт тавьж, ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлнэ гэж хувь нийлүүлэгчид үзсэн байна.

Э.Сайхантуяа