Д.Арвиных гэдэг айлд  өнжихөөр очлоо. Энэ нэ­рийг сонсоод УИХ-ын гишүүнийх гэж мэдэж бай­­гаа биз ээ.

 Бид тэдний гэрийг нь тан­саг харшаар төсөөлж, гэрийн эзэгтэйг бол эдэл­дэггүйг эдэлж, хэрэглэдэг­гүйг хэрэглэдэг хэмээн бодож явав. Төрийн тү­шээд ард түм­нээ­сээ та­сар­чихсан баян амьдар­даг гэсэн ойлголт өнөө­гийн монголчуудын дунд түгээмэл болсны илрэл энэ байх л даа. Ингээд өнжих айлынхаа гэрт ор­лоо. Хаалга тайлж өгсөн охин манай сур­валжлах багийнхнаас бэр­гэсэн байртай угтлаа.

Гадуур хувцсаа тайлангаа гэ­рийн эргэн тойрныг ажиглаж зогсов. Хаалгаар ормогц дээд давхартаа  гардаг хүрэн модон шат угтана.  Өөдөөс цэлийх том өрөөнд буйдан, ширээ, ханын тавиур, зурагт хараг­дана. Жирийн л нэг айл. Бидний төсөөлсөн шиг байсангүй. Харин гэрийн эзэгтэйн дуу цаад өрөөнд сонсогдоно. Дуу гарсан чигт зүг­лээд орвол хоймроо Ногоон дарь эх залсан, голдоо цайны дугуй ширээ зассан  жижиг өрөө байв.  Д.Арвин гишүүн тэнд юм хум онги­чин сууна. Хийж байгаа ажилдаа сатаараад биднийг ч ан­заар­сангүй. Нэг л дурамжхан аяс­тай байснаа "Бүр гурвуулаа яваа юм уу" гэж хэлээд бидэн рүү хара­хад нь хэрэг бишдэх нь, өнжүү­лэхгүй гэх нь дээ гэсэн бодол толгойд эргэлдлээ. Харин ашгүй цаг зав гаргаад зориод ирсэн биднийг буцаагаад гаргасангүй. "Манай бурханд мөргөөд сууцгаах уу. Та нарт цай өгье" гэхийг нь сонсоод тайвширч, бурхнаас адис аваад суув. Гэрийн эзэгтэй хэр баргийн хүнийг бурхандаа мөргүүлдэггүй гэнэ. Ойр дотныхныгоо л адис авахыг зөвшөөрдөг юм байна. Өвчин зовлонд шаналсан найз нөхөд нь "Танай бурханд мөргөе" хэмээн гуйж ирдэг тухай тэр ярьж байлаа. Түүний гэрт залсан Ногоон дарь эх бурхныг Буриадын "Иволга" хийдэд бүтээж, Аюуш хамба арав­найлж, цэвэр модоор урлажээ. Итгэлт хамбын биеийг ороож бай­сан таван өнгийн хадгаар бурх­ныхаа биеийг ороосон байна. Бурхнаа гэртээ залах тэр өдөр тэнгэр дэх сар зөвхөн Ногоон дарь эхийн толгой дээр голлон тусч, биеийг нь тойрон гэрэл цацарч харагдсан гэдэг. Бурхан ийм гэ­гээн, тэнгэрлиг хэмээн гэрийн эзэгтэй үнэн сэтгэлээсээ мэдэрч, биширдэг бололтой. Хаалга он­гойл­гож өгсөн охин шар будаагаар хайруулдаж хийсэн монгол цай бидэнд аягалав. Энэ охин гэрийн ойр зуурын ажилд тусалдаг нут­гийнх нь хүүхэд  гэнэ. Чухам түүний чанасан цай юу, гэрийн эзэгтэйн гарын цай юу гэдгийг нь мэдээгүй.  Д.Арвин гишүүн гал тогоотой  зуу­ралд­даггүй гэсэн. Тэр гэртээ хоол­лоно гэж бараг үгүй. Эрүүл мэнддээ их анхаарна. Өглөө босоод зөгийн балтай сүү, ус ууж, хөнгөн зууш иднэ. Өдөр нь ажлынхаа хойхно байрлах рестораны монгол лав­шаанд нугасгүй гэсэн. Тэгээд л орой нь гэртээ ирээд хар чавга, үзэм, жимс гээд хөнгөхөн хооллодог учир гэртээ хоол хийх шаардлагагүй байдаг бололтой. Харин сонины сурвалжлагч ирсэн гээд үхрийн өвчүүний мах чанаж, өргөст хэмх, сонгиноор хачирлан дайллаа.   Бурхантай тэр өрөө нь уран зураг ихтэй юм.  Гэхдээ ханандаа хадаж чамирхаагүй байлаа. Учир нь ху­дал­даж авсан зургуудыг хүнд бэлэглэх хоббитой гэнэ. Торгон дээр найман шарга морь урласан уран зураг хэний ч харцыг  булаа­хаар сайхан бүтээл аж. Гэрийн эзэгтэй энэ мэтийн төгс урлагийн  бүтээлүүдэд гар татдаггүй гэнэ. 

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч асан, Ерөнхий сайд В.Путины хөрөг зургийг дээш тавьсан нь нүдэнд содон туслаа. Д.Арвин гишүүн түүнийг биширдэг юм бай­на. "Монгол Улс хэний хүчинд тусгаар тогтнолоо олов. Орос улс байгаагүй, Сталин гэж хүн  зөвшөө­рөөгүй бол манай улс тусгаар улс болсон байх ч билүү, тиймээ"  хэмээн тэр асууна. Үргэлжлүүлэн "Монголд бүтээн байгуулалт өр­нүүлж, хот суурин байгуулаад, өвчин эмгэгт баригдсан, 500 мянга хүрэхгүй хүн амтай улсыг өөд татсан юм шүү. Тиймээс хойд хөрштэйгээ найрсаг харилцаатай байх ёстой гэж боддог "хэмээн бодлоо илэрхийлж байлаа. Монго­лыг тусгаар тогтносон улс байхыг хүлээн зөвшөөрснийх нь төлөө Сталинд тэр "хайр­тай" юм байна. Тиймээс Ста­лины 130 жилийн ойн ме­да­лиар түү­нийг ОХУ-ын Ком­му­нист на­мын дарга Зюгянов  шаг­нас­наа илгээсэн гэнэ лээ. Энэ ярианууд бидний анх орсон өрөөнд өрнөсөн юм. Тэр өрөөнөөс гарч том өрөөг сонирхон буйдан дээр суулаа. Түүний үүсгэн бай­гуул­сан "Их өргөө" компани энэ орон сууцыг 1997 онд барьжээ.  Өөрийнхөө барьсан орон сууцанд амьдраад арав гаруй жил болж байгаа нь энэ. Тэр л үед авсан тавилгуудаа одоо хүртэл солиогүй гэнэ. Эднийх дээд, доод давхар­тайгаа нийлээд зургаан өрөө юм уу даа. Хоймортоо тавьсан ханын тавиур дээр гэр бүлийнхээ зураг, аавынхаа бичсэн номыг залжээ.   Хүүхэд насных нь дурсамжийг эргэн сануулах тэр зургууд дээр бидний яриа төвлөрлөө. Түүний ээж цэр­гийн бүжигчин хүн. Урлагийн  гэр бүлд төрж өссөн болохоор ч тэр үү Д.Арвин гишүүн багын л ганган хээнцэрт дуртай байж. Гэр бүлээ­рээ авахуулсан зурагт тавхан настай Арвин охин гар цүнх барин дэгжирхжээ. Өөр нэг зураг дээр гуравхан настай бяцхан охин дугуй малгай духдуулан тавьж гангарсан байв. Арван хүүхэдтэй айлын дунд охин мөртөө эгч нараа­саа илүү гоёх гэж маяг хөөдөг байсан нь энэ. Гар цүнхээ ээжийн­хээ будаг шун­хаар дүүргэж барьдаг "шуналтай". Харин ээж нь теат­рынхаа ганц нэг будгийг хийчихээд хоосон шахуу цүнх үүрээд явдаг байсан гэж байгаа. Багын чамин ганган охин том болоод тэр зангаа хаясангүй. Гоё сайхан хувцсанд мөнгө хайр­лахгүй цацдаг, чанар даасан эдэд гар татдаггүй явж иржээ.

ХУРАНДААГИЙН ЭРХ ОХИН

"Дуугаараа мөнхөрсөн хурандаа" гэсэн хүрэн хавтастай ном бол түрүүнд хэлсэн аавынх нь тухай ном юм. Аавынхаа бичсэн шүлэг, дууны үг, хэлсэн үг, бүтээ­лийг эмхэтгэн ном болгон хэв­лүүлсэн нь энэ аж. Аюуш баатар, Халх гол, Ардын арми зэрэг Д.Даш­жамц хурандаагийн зохиосон дуу өнөөг хүртэл дуулагдаж, тэр дун­даа цэргийнхэн амандаа аялж явах нь олонтаа. Д.Арвин гишүүний аав нь байлдагчаас хурандаа, жагсаа­лын цэргээс хорооны захирагч хүртэл Зэвсэгт хүчинд насаараа зүтгэсэн нэгэн ажээ.  1939 оны Халх голын дайнд тавдугаар морьт диви­зийн 14 дүгээр морьт хорооны Хүнд пулемётын суманд цэрэг, 1945 оны чөлөөлөх дайнд тулалдаж явсан ахмад дайчин. Саяхан аавын­­­хаа "1945 оны чөлөөлөх дайны үед Хуягт бригадад зо­хиогд­­сон нам, улс төрийн ажил" сэдэвт эрдмийн цол горилж бичсэн бүтээ­лийг нь бүрэн эхээр нь олж авч бөөн баяр болсон гэсэн. Арвин ги­шүүн "Муу аав минь жаахан хала­хаараа би их баян хүн. 10 хүүхэд­тэй хүн" гэж байнга бахархдагсан. Биднийг их эрхлүүлдэг ч, өглөө таван цагт босгож хичээл хийлгэдэг байсан даа. Манай бага дүүг гурван настай байхад аав минь таалал төгссөн. Нас барахынхаа өмнө намайг дуудаж гурван зүйл захи­сан. Ми­ний охин сургуулиа дүүр­гээд цэр­гийн хүн болоорой, дүү нараа харж яваарай, улс орныхоо төлөө хэрэг­тэй зүйл бүтээгээрэй гэж хэлсэн юм даа. Энэ бүх захиа­сыг биелүү­лэхийг чармайж явна. Аавтайгаа Дорнодын Буйр нуурын хөвөөнд очиж тоглож байсан үе минь миний амьдралын хамгийн аз жаргалтай мөч дөө. Энэ зургийг хар даа. Ми­ний аав ийм л сайхан хүн байсан юм шүү дээ" гэж зургийн альбомоо дэлгэн үзүүлж, бага насныхаа хөгтэй дурсамжийг яри­на. Аав­тайгаа, гэр бүлийнхэнтэйгээ ава­хуулсан зургийг нандигнан хад­галдаг ажээ. Ер нь аавын амин охин байсан бололтой.

21 НАСТАЙ ДЭСЛЭГЧ

Аавынхаа захиасыг биелүүл­сэн тэрээр 21-хэн настайдаа дэс­лэгч болжээ.  Аав нь зөрсөөр байж түүнийг МУИС-ийн түүхийн ангид оруулсан гэдэг. Дөнгөж сургууль төгссөн залуухан бүсгүй 221 дү­гээр ангийн Армийн хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн хорооны нарийн бичгийн даргаар хуваа­рилагдсан байна. Тухайн үед 163 эвлэлийн хороо ажиллаж байжээ.  Дарга нар нь бүгд эрчүүд.  Тэр дунд ганц эмэгтэй байсан нь Д.Арвин. Барилгын цэргийн ангид ажиллаж байсан болохоор эмэгтэй хүн гэж янгуучлан, ажлаас хойш сууж байгаагүй, адилхан эр хүн шиг ханцуй шамлаад ажил бүхэнд махруу зүтгэдэг байсан гэсэн. Эрчүүдийн тоглоом хатуу. Зарим үед сүнс хий үзэгдэл ярьж айлгана. Гэвч сүүлдээ ана мана үзэлцэн 30-аад насны олон эрсийг эвлэлийн ажилд татан оруулж зангиддаг байжээ.

ДЭНДҮҮ САЙХАН НАЙЗУУД МИНЬ

Д.Арвин гишүүн  найзуудынхаа тухай яриад сэтгэл нь их хөдөлнө лээ. Тэр­бээр яруу найрагч О. Даш­бал­бар, УИХ-ын гишүүн асан М.Зэ­нээ, Ш.Гүрбазар, алмас хэмээх сэтгүүлч Батбаяр, Ш.Уян­га гээд голдуу яруу найрагч, сэтгүүлчтэй нөхөрлөж явжээ. Омог бардам, авьяас билэг танхай най­рагч­­дын шүлгийг нь сонсоно, бич­сэн бүтээ­лийг нь шимтэн уншина. Заримдаа тэд улс оронд үүсээд байгаа нөх­цөл байдлын талаар ноцтой зүйл ярихаар айх шиг бол­дог байлаа,  тэд аргагүй л эх орноо гэсэн халуун сэтгэлтэй, ховорхон авьяастай, шулуун шударга зантай, сайхан хүмүүс байсан, даанч дэн­дүү богино насалсан даа хэмээнэ. Аав нь цэргийн дарга хүн  ч олон дуу, шүлэг зохиосон  яруу найрагч  хүн байсан болохоор хүүхэд бай­хаасаа л Арвин гишүүн яруу най­рагт "дурлаж", уран зохиолын номноос салдаггүй байжээ. Тий­мээс ч голдуу уран бүтээлчидтэй найзалдаг байсан биз ээ. "Их өргөө" хэмээх  барилгын компаниа байгуулаад бизнес хийгээд  завгүй бужигнуулж явахад нь нөгөө л найзууд гүйгээд л ирнэ. Яруу най­рагч Ш.Гүрбазар, Уянга, алмас Батбаяр гурав "Цаад Арвин чинь ямархуу ааштай байна, ууртай байвал мөнгө өгөхгүй ээ, сайхан зантай байвал уулзаад гаръя" хэмээн эхлээд шагайж хараад орох эсэхээ шийддэг байсан гэдэг.   Сайхан зантай байна гэж таахаа­раа хөхрөлдсөөр тэр гурав орж ирэн өрөөнд нь байдаг жижигхэн ногоон диван дээр шахцалдан зэрэгцэж суучихаад л  хууч хөөрнө. Ярианыхаа далимд мөнгө хэрэгтэй байна гэдгээ цухуйлгана. Заримдаа "Та гурав өгсөн мөнгөөр бүтээлээ туурвихгүй, хар ус гудраад, надад илүүдээ гарсан мөнгө алга" гэж аашлах үе бий ч май гээд өгөх нь түүнээсээ олонтаа. Тухайн үед "Халуун хөнжил" энэ тэр гээд дан­даа хов жив бичдэг  шар сонинууд борооны дараахи мөөг шиг олш­ров. Талийгаач, яруу найрагч Уянга "Сенсаци хэмээн хошуурч хар бараан зүйлийг бичсээр хүмүүсийн сэтгэл зүйд муугаар нөлөөлж бай­на, ухаарал бодрол хайрлах, хийж бүтээх урам зориг төрүүлэх нэг гэгээлэг сонин" гаргамаар байна гэсэн санал гаргаж л дээ. Тэгээд найрагч Ш.Уянга "Тайлбар бичиг" хэмээх сонин гаргаж, Арвин гишүүн  санхүүжүүлнэ. Авсан хамаг мөнгөө­рөө архи зооглочихно гээд гэргийг нь дуудан цалинг нь өгдөг байсан гэсэн.  Яруу найрагч О.Дашбалбар маань улс төрд хөл тавиагүй бол амьд сэрүүн байж бүтээлээ туурвиж байх байсан ч юм билүү. Энэ агуу найрагч улстөрч болж, УИХ-ын гишүүн болчихоод Төрийн ордонд ийм бохир тоглолт өрнөж байна хэмээн  шүүмжлэн газар шороо­ныхоо төлөө сэтгэл нь шимширдэг бай­сан даа. Нэг удаа "УИХ-ын чуулганы нээлт дээр яагаад тийм хувцас өмсөв өө, яг гитлер шиг онцгүй харагдаж байна лээ" гэхэд "Тэр чинь Сүхбаатар жанжны хувцас за юу" хэмээн тас тас хөхрөх дүр нь Арвин гишүүний санаанд нь тодхон үлдсэн гэсэн. М.Зэнээ агсан Арвин гишүүнийг цэргийн байгуул­лагад олон жил ажилласан, сайн бууддаг гээ биз дээ хэмээн анд дагуулж явна. Нэг дошны ард тар­ва­га сахиулчихаад гарч ирэхээр нь "Буудаарай" гэдэг байжээ. "Онил­сон бол алддаггүй байсныг бодо­ход та шаггүй мэргэн буудагч байж дээ" гэхэд Арвин гишүүн инээгээд "Цэр­гийн байгууллагад олон ажил ажилласан хүн яаж хоосонгүй байхав дээ" гэв. Зэнээ агсныг бие нь муудан Бээжинд эмчлүүлж байхад нь очиж уулзахад "Намайг чи УИХ-д орлож байгаа­рай. Очоод цаадуултай чинь би алалцаж өг­нөө" гэж байсан даа хөөрхий минь, даанч тэгээд удалгүй хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн  гэв. Нөхөд минь намайг улс төрд хурцалсан гээд Арвин гишүүн найз нөх­дийн­хөө хийж бүтээж байсан, хэрхэн хууч хөөрдөг бай­сан гээд гэгээлэг сайхан дурсамжаа ярихаар инээд алдан, тэднээр бахархан хуучилна. Харин эмнэ­лэгт хэвтсэн, эргэж очсон, таагүй мэдээ сонссон гээд гунигт зүйл хуучлахаар хоолойных нь дуу зэгэлтэн, нулимс нь цэлэлзэн, сэтгэл нь хямарч байгаа нь ажиг­лагдав. Тиймээс бид ярианыхаа сэдвийг хазайлган та голдуу л бүсгүй дээл  өмссөн харагддаг, үзэж сонирхож  болох уу гэсэн юм.

ШҮҮГЭЭ ДҮҮРЭН ДЭЭЛТЭЙ

Арвин гишүүн ч бидний хүсэл­тийг уриалгахан хүлээж авч "Та нар үзэж сонирхмоор байвал бололгүй яахав" гээд дээд давхар руугаа дагуулан гарав. Хувцасны өрөөний  хойморт тавьсан  том шүүгээнд нь шар, ногоон, үзмэн ягаан гээд янз бүрийн өнгийн, гоёмсог мате­риалаар, өвөрмөц загвар хийцтэй  хийсэн монгол дээл олноороо өлгөөстэй харагдана. Булган до­тор­той дээл, хатдын өмсдөг байсан дээлний загвараар урласан өвөр­мөц содон өмсгөл, ууж, хантааз, дан дээл гээд ёстой л  өнгө өнгөө­рөө, ёоз ёозоороо байдаг юм билээ. Яагаад бүсгүй дээл өмсдөг юм гэхэд "Манжийн дарлалд оро­хоос өмнө буюу 17 дугаар зуунаас өмнө монгол эмэгтэй хүн бүсгүй дээл өмсдөг байсан юм билээ. Харин харь орны дарлал, түрэм­гийлэлд орсноос хойш эмэгтэй хүн гадаа гарч эр болж, гэрт орж эм болж бүстэй дээл өмсдөг болсон гэдэг. Уг нь эмэгтэйчүүд нь бүсгүй дээл өмсдөг байсан учраас бүсгүй хүн, эрчүүд нь бүстэй дээл хэрэг­лэдэг байсан учир бүстэй хүн гэж дууддаг байсан байгаа юм. Нэгэн архео­логийн олдвороос Хүннүгийн үед эмэгтэйчүүд нь бүсгүй дээл өмсдөг байсныг нотлох эд өлгийн зүйл олдсон байна лээ. Би өөрөө МУИС-ийг түүхч мэргэжлээр төгс­сөн хүн. Тиймээс ч түүхийн талаар судалж, археологийн олдворуудыг сонир­хож, судалгаа шинжилгээний мате­риалыг уншиж сонирхдог. Тэгээд ч монголчууд үндэсний дээл, хувцсаа зөв өмсөж байгаасай гэсэн үүднээс голдуу эртний монгол бүсгүйчүүдийн хувцасны загвараас санаа авч хувцсаа хийлгэдэг. 2220 жилийн өмнөх үеийн олдвор Хэн­тий аймгийн Баян-Адарга сумын Дуурлигийн нарсны дэргэдээс олд­сон. Тэр булшнаас дээрээ шүхэртэй сүйх тэрэг гарсан байна лээ. Ер нь монголчууд эрт дээр үеэс тансаг, ур хийц сайтай зүйл эдэлж хэрэг­лэж ирсэн. Энэ сүйх тэрэгний загварыг нь дуурайлгаж хийлгэсэн. Үүнийгээ Дуурлигийн нарсны дэр­гэд барьж байгаа Монгол хат­дын хүндэтгэлийн цогцолбортоо зална. Би Монгол дээлээр гоёх дуртай" гээд дээл, хувцсаа бидэнд дэлгэн үзүүлсэн юм. Ташуу энгэр­тэй, ташаагаараа дүүрэн товчтой, мөр нь дэрэвгэр гээд өвөрмөц загвар хийцтэй, торгомсог, тансаг мате­риа­лаар хийсэн өмсгөл, хувцсууд үнэхээр хараа булаах аж. Сор нь гялалзсан, содон заг­вар­тай цагаан саарал өнгийн булган шубыг бид заан "Энэ ямар үнэтэй вэ" гэж сонирхоход 20 сая төгрөгөөр авч байсан гэв. Тэрбээр "Би ямар үнэ­тэй адуу мал худалдан авч, энд тэнд тансаг хаус барих биш өөрөө­сөө харамлаад ч яахав дээ. Хүссэн, таалагдсан хувцсаа л авдаг бай­сан. Хэндээ, юундаа зориулна гэж үхэн хатан шунаж,  хадгалах вэ дээ. Би залуу­даа хам­гийн дэгжин, гоё, үнэтэй хувцсыг авч өмсдөг байлаа. Биз­нес эрхлээд овоо ч ашиг олдог байж, нас ч залуу байж хувцас авах гэж л Сингапур, Япон руу нисдэг байлаа. Одоо тэгээд нас ч яваад, эдэлж хэрэглээд үзчихээр сонир­хол буурдаг юм байна.  Ямар өмсч, эдэлж үзээгүй ч биш гэж бодох болсон. Одоо харин сэтгэлийн амар амгаланг бодож, хүнд хэрэг­тэй зүйл бүтээхийг чухалд үздэг болсон" гэв. Та нээрээ ядарсан хүмүүст хувцас, зүүлтээ  ч тайлаад өгчихдөг гэж сонссон юм байна, тийм үү  гэхэд "Яахав дээ. Тиймэр­хүү зүйл байх ш дээ. Хүн өгөөмөр байвал, амьдрал чамд илүү ихийг өгдөг юм" гээд хариулж дуусаагүй байтал утас нь хангинав. Одоо оройны  9 цаг болж байна, та ажил хөөцөлдөөд гарах гэж байгаа юм уу гэхэд "Би чинь ажил хөөцөлдөөд оройхон орж ирдэг хүн. МҮОХ-ны Удирдах зөвлөлийн гишүүн, Спорт ба эмэгтэйчүүд комиссын тэргүүн, Хэнтий аймгийн нутгийн зөвлөлийн дарга гээд олон сонгуульт ажлыг давхар хашна. Тэр бүрийг ам­жуулах гээд завгүй харайна шүү дээ. Спортыг хөгжүүлэхэд оруулж байгаа ажил үйлсийг минь  Олон улсын олимпийн хорооноос үнэлэн Швейцарийн Лазань хотод 290 -ээд орноос Ази тивийг төлөөлөн намайг "Спортын зүтгэлтэн эмэг­тэй"  шагналаар шагнасанд маш их баярлаж  байлаа. Бусдад тусалбал ажил үйлс  аяндаа бүтдэг юм шүү дээ" хэмээв.

ХҮҮ НЬ ЭЭЖЭЭСЭЭ НУУГДАН САГС ТОГЛОЖ БАЙГААД БАРИГДЖЭЭ

Та ачтай болсон гэсэн, хэр халамжтэй эмээ вэ дээ гэхэд "Би чинь өглөө гараад орой орж ирдэг болохоор цаг зав бага гаргадаг  тааруухан эмээ байх шүү. Ачийг  бэрийн маань аав, ээж хардаг юм" гэв. Арвин гишүүний хүүг нь Од гэдэг. Сагсны лигт тоглодог байсан,  шаггүй сайн тамирчин гэдгийг   залуучууд андахгүй мэднэ. Түүний хүү гэргий, хүүхэдтэйгээ тусдаа Зайсан дахь байрандаа амь­дардаг аж. Хүүгээ МУИС-ийн эдийн засгийн ангийг төгсөхөөр нь "Их барилга" компанийнхаа захирал болгосон ажээ. Бизнесээ хүүдээ даатгасан болохоор ажил төрөлд нь оролцоод байдаггүй гэнэ. Ганц хүү нь спортод нугасгүй нэгэн. Ямар сайндаа сургууль төгссөний дараа ээж нь "Одоо сагс гэж гүйхээ боль. Бизнесээ л хий. Эхнэр, хүүхдээ тэжээхийн тулд ажил хийх хэрэгтэй" гэхэд хүү нь "Спортоос зодог тайллаа. Амлая" гэжээ. Гэтэл найзууд "Офицерууд" хэмээх сагсны баг байгуулж л дээ. Тэгээд хүү нь ээжээсээ нуугдан сэмээрхэн очиж тоглож байгаад  баригдсан удаатай гэнэ. Одоо бол хүү нь ээжийнхээ санааг зовоохооргүй бизнесмэн болжээ.

АМЛАЛТ ЗҮҮДЭНД ОРСОН НЬ

Д.Арвин гишүүн  их шүтлэгтэй, уул, ус, овоондоо залбирдаг ажээ. Хаврын эхэн сарын шинийн най­манд Хан хэнтийчүүдийн шүтдэг Өндөр хаан хайрханаа нутгийн зон олныхоо хамт  олон жил тахиулж байгаа  юм билээ. Тэрбээр, Дон­догдулам хатанд зориулан өргөө босгоно  гэж суурийн чулууг нэлээд олон жилийн өмнө тавьчихаад хөрөнгө санхүүгийн асуудлаас болоод орхижээ. Гэтэл зүүдэнд байнга орох болсон гэдэг. Тиймээс амласнаа биелүүлэх гэж Хэнтий аймгийн Баян-Адарга сумын Дуур­лигийн нарсны дэргэд Монголын түүхэнд мөнхөрч үлдсэн есөн их хатанд зориулан "Монгол хатдын их өргөөг" босгохоор барилгын ажлыг хийж дуусгаад ирэх зурга­дугаар сард нээлтийг  нь хийхээр төлөвлөжээ. Тус өргөөний хойморт Өүлэн, Бөртэ, Мандухай, Дондог­дулам гээд есөн хатны сэнтийг урлуулан залж, Цагаан дарь, Но­гоон дарь эх бурхныг босгожээ. Хатдын их өргөө цогцол­борынхоо зургийг бидэнд дэлгэн үзүүлж, монгол эмэгтэйчүүдийн улс орноо төвхнүүлэхэд оруулж байсан хувь нэмрийг хойч үе нь марталгүй дурсч байг гэсэн үүднээс босгож байгаа гэж  байлаа.

Түүнээс та яагаад хүнтэй суухгүй байгаа юм бэ гэсэн асуултыг үнэн­дээ бэргэж бэргэж төгсгөлд нь асуучихлаа. Тэгсэн "Нэг удаа амьд­рал зохиогоод бүтээгүй юм  аа. Болохгүй зүйлийг хүчээр бүтээх хэрэггүй биз ээ. Аавыг минь нас барахад бага дүү маань гурван настай байлаа. Ах эгч нар маань бүгд тусдаа гарсан болохоор олон өнчин дүүгээ өсгөх үүрэг надад ногдсон. Амьдралд бие дааж зүтгэ­сэн надад эр нөхөр бодох зав чөлөө байгаагүй. Одоо ч тэгээд дэмий биз дээ" гэж тэр ярив. Ер нь тэр дайчин хүн юм. Тиймдээ ч эр нөхрийн нөмөр нөөлгийг үгүйлэ­хээргүй өөрийнхөө хүчээр элбэг хангалуун амьдарч чадаж яваа нэгэн бололтой. Тэрбээр цэрэг бо­лон эвлэлийн байгууллагад арав гаруй жил ажил хийж байгаад 1980-аад оны сүүлээс л бизнесийн гараагаа аялал жуулчлалаар эх­лүүлж байжээ. Ийнхүү илэн далан­гүй яриа дэлгэсээр хэдийнэ 22 цаг болсныг бид анзаараагүй байлаа. Түүний утас дуугарч, уулзах хүмүүс хүлээж байгааг сануулснаар бид тэднийхээс гарсан юм.

Д.ДОРЖПАГМА, Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

"Өдрийн сонин"