Эрүүл, согтуу, эргүү тэнэг янз бүрийн хүн таарах юм. Согтуу нэг нь ээрч хоргоогоод, эргүү нэг нь элдэж хөөгөөд хэрэндээ зүдэрч явна. Очих газар минь уг нь холгүй. Энүүхэн Сонгинохайрхан дүүрэгт. Гэхдээ хотын гудамж талбай ямар билээ дээ. Гэгээтэйд гараад шөнө л очих юм. Арга ч үгүй биз дээ. Хотын төвөөс баруун тийш долоо, найман буудал алхдаг юм чинь.

Автобусны жолооч нар оройн 20 цагаас хойш уралдаж тоглодог болжээ

Ажлаа тараад амьхандаа хурдан харих санаатай автобусанд суудаг. Суугаагаараа, зогсоогоороо сэгсчүүлээд харьдаг байлаа. Гэтэл сүүлийн үед суусан автобус болгон хэл ам, хэрүүл тэмцэлтэй угтдаг болов.

Хэрүүлээс нь залхаад, алхаж яваа минь энэ. Автобусны жолооч нар оройн 20 цагаас хойш баруун тийш зүглэх чиглэлд ямар нэгэн дүрэмгүй тоглоом зохиож тоглодог болжээ, П.Наранцэцэг дарга аа.

Замын түгжрээ пиг байдаг ч, тэд муур, хулгана болж тоглохдоо хүн тээвэрлэж яваагаа мартчих юм. Ааштай, аягтай нэг нь “Мал ачиж яваа юм уу. Аятайхан яваач” гэж уурлах юм. Харин зарим нь харьж л байвал…гээд таарсан газраасаа тас зуураад уралдааны замд дасан зохицох гэж ядах юм.

Тайван явах арга алга. Хөмсөгөө атируулж, хөмхийгөө зуусаар байгаад мэдрэлийн ядаргаанд орох дөхөх юм. Хоцорсон нэгнийгээ “Хэвтчихлээ”, хойноос нь дагавал “Мөлхлөө” гэж гоочлох юм жолооч нар. Уралдааны замд яваа кондуктор, жолооч хоёр бөөн дуу шуу. Ухасхийгээд явж байгаа ч гэж хэрэг алга. Хажуугаар зөрсөн автобусны жолоочид “Наадахаа дарж бай. Би орьё” гэж амаа ангалзуулна. Гар хуруугаараа дохиж зангана. Хүмүүс дэмий л тэр хоёрыг харна.

Өмнө нь нэг жижиг тэрэг ороод ирвэл жолооч эр автобусаар нэг хараал урсгана. Тамхины утаа нэвчсэн, хөлөөр нэг хог хөглөрсөн энэ унаа хотын төвөөс Зүүн салаа, Баянхошуу, Толгойтын чиглэлд явдаг юм. Орой бүр л би ийм унаанд суудаг. Харин одоо буух гэж яардаг боллоо.

Цэвэр, цэмцгэр байна гэдэг сайхан. гэхдээ амьд байна гэдэг илүү чухал

Манайханд нэг гэм бий. Нийслэлийн удирдлагууд, нийтийн тээврийн газрынхан автобусны жолооч, кондуктор хоёрт арга ядсан хэдэн зааварчилгаа өгөөд үйлчилгээг нь сайжруулах гэж оролддог.

Нийтийн тээврийнхэн дунд нэг уралдаан зарласан болоод, түүнийгээ ганц сар хянасан, шалгасан болоод өнгөрдөг. Тавьж буй шаардлага нь тун энгийн. Жолооч бүхээгтээ тамхи татахгүй байх. Хөгжим чанга тавихгүй, хувцаслалтаараа жигдэрсэн байх гэх мэтчилэн.

Мэдээж, энэ нийтийн тээврийн үйлчилгээнд тавих ёстой шаардлага. Гэхдээ үүнээс ч илүү чухал зүйл бол үүрэг хариуцлага. Бид амьд явмаар байна. Цалингаас цалингийн хооронд амьдрал залгуулж яваа нийслэлчүүд бидний 70 орчим хувь нь нийтийн тээврийн унаанд хөл дүүжилж, гэр ажил хоёрын хооронд гэлдэрдэг.

Гэтэл нийтийн тээврийн үйлчилгээ гэсэн нэрээр захын нэг жолоо мушгидаг мэргэжил, мэдлэггүй нэгэн бусдын эрүүл мэнд, амь насаар тоглож байна. Ялангуяа сүүлийн үед том оврын автобусны жолооч нарын ослын хэрэг хэрээс хэтэрлээ. Долоо хоногт нэг. Заримдаа өдөр бүр хэрэг зөрчил, хүний амь нас эрсэдсэн тохиолдол гардаг боллоо.

Жилдээ том оврын автобуснаас үүдсэн 150 гаруй хэрэг бүртгэгдэж байна. Нас барсан хүний тоо ч бас цөөнгүй сонсогддог болов. Сонин хэвлэлийн хуудаснаас “Том оврын автобус суудлын машинтай мөргөлджээ”, “Долоон настай хүүг, дал гарсан хөгшнийг дайрчээ” гэх мэдээллүүд салахаа болиод удаж байна.

Харин одоо үүнийг яаж цэгцлэх вэ. Магадгүй, осол бүр учир шалтгаантай байх. Зорчигчийн буруугаас, хурд хэтрүүлснээс, техник хэрэгслийн бүрэн бүтэн байдал алдагдснаас гэх мэт. Харин жолоочийн туршлагагүй, хариуцлагагүйгээс болж хэдэн осол гарч, хэчнээн хүн хорвоогоос явсныг бодолцож үзмээр юм. Томчууд ч яахав. Хувьдаа машинтай улс. Харин том оврын автобусны жолооч нарт 300 төгрөгөөр амь насаа даатгачихаад явж байгаа над шиг хүмүүс гэрийнхээ үүдэнд буух гэж автобусанд суугаад нөгөө ертөнцөд хүргүүлчих гээд зүдэрч явна.

Заримдаа ч бүрэн бүтэн харих эсэхээ мэдэхгүй явна. Микро автобусыг нийтийн тээврийн үйлчилгээнээс шахаж эхэлсэнээс болж бүл нэмсэн автобус баазууд микроны жолооч нараар эгнээгээ өргөтгөсөн гэх юм билээ. Замтай, замгүй газраар өөрийнхөөрөө яваад сурчихсан микроныхон том оврын автобусыг микро шигээ жолоодож яваа юм биш биз.

Долоон настай хүү, дал гарсан хөгшнийг зам хөндлөн гарахад нь хурдаараа ирээд, дайраад унагаасан жолооч тэд биш байгаа. Амьд явах гэсэндээ автобусны жолооч нарыг ийнхүү хардаж сууна. Аргаа барсан хэрэг биш гэж үү. Арга хэмжээ аваад үүрэг, хариуцлагыг нь ухамсарлуулдаг бол…

Автобусанд суух уу, болих уу.

Улаанбаатарт нийтийн тээврээр үйлчлүүлэх нь эрсдэлтэй гэж гадаадынхан ярьдаг. Галзуу юм шиг давхихад хэн дуртай байх вэ. Уг нь шугамын автобус 20-25 км/цаг-ийн хурдтай явах ёстой гэлцдэг юм билээ. Гэхдээ замын түгжрэлд “гацаж” цагаасаа хоцорсон жолооч нар үүнийг баримталдаг гэж үү. Тэд мэдээж, хурд хэтрүүлэн давхина.

Цагаасаа хоцорсон автобус буудал дээр буулгаж, суулгах нь юу л бол. Яарсан жолооч нэг бол наана, нөгөө бол цаана, буудал өнгөрч зогсдог. Хаалга нээгдэж, хаагдах төдийд бууж амжихгүй бол дараагийн буудал хүртэл гүрийхээс өөр замгүй. Энэ мэтчилэн нийтийн тээврийнхний ааш, аяг гүйцэгдэхгүй.

Харин дураараа авирладаг эрхэм жолооч нарыг яаж шалгаруулж авдгийг сонирхьё. Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд явж буй жолооч нар уг нь ерөнхий боловсролын 8,10 дугаар ангийн боловсролтой, автобусны жолооч бэлтгэх тусгай дамжаа дүүргэсэн, жолоочийн мэргэжлийн “Д” ангилалтай, таваас доошгүй жил автомашины жолоочоор ажилласан байх шаардлагатай.

Мөн гурваас доошгүй жил автобус жолоодсон, нийтийн тээврийн жолоочоор мэргэшсэн байх ёстой гэнэ. Гэтэл энэ шаардлагыг хангасан жолооч тун цөөн байдаг. Тэдний олонхи нь мэргэшсэн жолооч бэлдэх сургалтад 21 хоног хамрагдаад стандарт хангасан жолооч гэсэн сүржин нэрийн дор жолоо мушгих эрхийг төвөггүйхэн авдаг.

Сургалтын хугацаанд эрхээ хасуулсан, удаа дараа замын хөдөлгөөний зөрчил гаргасан жолооч нар давтан сургалтад суугаад жолооч болчихдог. Тэр ч бүүр дүүрч. Ийм сургалтад суулгүй том оврын автобус жолоодох эрхийг худалдаад авчихдаг хүн олон байдаг гэнэ. Бид ийм л хүмүүст амь насаа хариуцуулаад явж байна. Автобусанд суух уу, болих уу.

Б.Энхтуул

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ”