-Би 1972 онд Дорнод аймгийн Чойбалсан хотын нэгдүгээр найман жилийн сургуупийг тегсөөд, Улаан-баатар хотын багшийн сургуульд орж суралцсан. 1976ондтөгсөөдДорнод аймгийнхаа төвийн нэгдүгээр арван жилийн сургуульд багшилж эхэлснээс хойш 1993 оныг хүртэл 17 жил багшлаад, хот руу шилжин Оюуны ундраа цощолбор сургуульд ажиллаж эхэлснээс хойш одоог хүртэл 18, нийтдээ бага ангийн багшаар 35 дахь жилдээ ажиллаж байна. Намайг наймдугаар ангиасаа хуваарь аваад явахад багш маань Чи олон дүүтэй байж аравдугаар анги төгсөөд нэгмөсөн дээд сургуульд оръ гэж байсан. Тэгэхэд би Дараа нь дээд сургуульд орж дээд боловсрол эзэм-шинэ ээ. Эхлээд би зорилгоо биө-лүүлж, бага ангийн багш болъөъ гэж хэлсэн. Харин сүүлд боловсролын тэргүүн авахад багш маань надад баяр хүргээд, ъЧиний сонгосон зам зөв байна шүү.

Багш нь маш олон жил ажиллаж байж амжилтын минь үр дүн гарч байна. Гэтэл чиний ажил ийм хурдаг үр дүнгээ өглөөъ гэсэн. Тухайн үед шагнал нэр хүндтэй, хатуу чанга журамтай, яамнаас олон хүн очиж шалгаж байж өгдөг байсан. Заал дүүрэн эцэг эхчүүдийг цуглуулж ху-ралдуулахад миний тухай ганц ч муу авиа гараагүйд нь би урамшсан. Би наймдугаар анги төгсгөсөн багштайгаа хамт 17 жил багшлаад нэг өдөр Ардын боловсролын тэргүүн авч байсан. Харин багш маань 30-аад жил ажиллаж байгаад авч байгаа нь тэр.

-Танаас яагаад заавал бага ангийн багшийн мэргэжлийг сон-госон бэ гэж асуух нь илүүц байх. Гэхдээ ямар нэг нөлөө байгаа л байлгүй?

-Аав маань цэргийн хүн байсан бо-лохоор манай гэр бүл дагаад л томилогдсон газар руу нь явдаг байв. Би олон аймаг дамжиж сургуульд сурсан. Дархан хотод нэгдүгээр ангид сурахдаа Бадамсайхан гэж сайхан багшийгаа хараад л яг энэ багш шиг бага ангийн багш болно доо гэж бодож эхэлсэн. Их урт үстэй өндөр багш байлаа.

Мэдээж, дунд ангид байхдаа тэр мэргэжлээ сольж, аав шигээ цэргийн дарга болно гэж тап тапхийтэл алхаж үзэж байлаа. Харин долдугаар ангид орсноос хойш бага ангийн багш бопохоор эргэлтгүйгээр шийдсэн дээ. Хүүхдүүдийн жижигхэн хөөрхөн гарт үзгийг нь бариулаад зааж өгч бичүүлж байгааг харахад өөрийн эрхгуй сайхан санагддаг болж, би энэ ажлыг л хийж чадах юм байна гэж бодсон. Багш нар маань ч намайг хүүхэдтэй харилцах эв дүйтэй гэж үнэлэхэд нь урамшсан, Суурь боловсролыг сайн өгөхөөр хүүхдүүд сайн сурдаг юм байна, тэгэхээр суурь боловсролыг сайн өгөх ёстой, тийм учраас би маш сайн багш болох ёстой юм байна гэж ойлгосон. Нэгэнт би багш болно гээд шийдсэн болохоор багш нараа сайн ажиглаж хардаг байсан. Багшийн заах арга барил, харьцаа, явдал, тайлбар-лаж байгаа байдал энэ тэрийг бүгдийг гэртээ очоод дуурайдаг байлаа. На-майг наймдугаар анги төгсөх жил баг-шийн сургуупийн ангийн хуваарь нэг л очсон. Аймгийн төв дээр олон хүү-хэдтэй шалгалт өгч, тэнцээд тэр ху-ваариа авч байсан. Би Багшийн сур-гуулийн дөрвөн жилийн сургалтын анхны төгсөгчдийн нэг. Төгсөөд ирсэн газар руугаа л илгээлт аваад явсан.

-Тэгээд анхны шавь, анхны анги...

-Багш нартайгаа мөр зэрэгцэн ажиллах болсондоо баяртай байсан ч тэд маань сууж байгаа даа гэж бодохоор багш нарын контор руу оро-ход эвгүй байсан. Манай багш нар ч шавийнхаа чадлыг үэнэ дээ гээд л. Аймгийн төвийн сургуулиуд маш олон, дандаа 40 гаруй хуүхэдтэй. Би нэг удаа 49 хуүхэдтэй анги авч билээ. Тэдний 35 нь эрэггэй. 14 эмэгтэй бай-:сан. 35 эрэгтэй хүүхэд нэг ангид байна гэдэг одоо бодоход хэцуү биз дээ. Нэг анги амжилттай төгсгөхөөр эцэг эхЧууд дараагийнхаа хүүхдийг бас өгөх гээд, багш нар болохоор шавийнхаа чадлыг үзнэ гээд надад өгнө. Бага ангийн багшийг барилгаар бол суурийг нь цутгаж байгаатай л зүйрлэдэг. Барилгын суурь сайн бол барилга сайн босно оо доо. Хуүхдийг бага ангид нь суурь мэдлэгийг сайн тавьж өгч, зөв суух, хичээл хийх арга барилыг зөв сайн эзэмшүүлбэл цаашаа багш нараа ч, өөрийгөө ч нэг их зовоолгүй биөэ даагаад явчихдаг. Миний ангийнхан сайн л явдаг юм.

-Цагаахан цаас шиг сэтгэлтэй бяцхан шавь нэр таныг ч бас ху-мүүжүүлдэг байх л даа. Бага ангийн багш нар яг л хүүхэд шигзан ааштай болчихдог гэх юм билээ?

-Ангийнхантайгаа уулзахад намайг яг хүүхэд шиг гэж хэлдэг юм. Тэд маань янэ бүрийн нийгмийн амьд-рал, эрсдэл энэ тэр ярьж байхад би хэдэн хуүхдээ л яриад сууж байдаг. Одоо хамгийн там шавь нар маань 43 хүрч байна. Яиз яизын л мэргэжлийн хумүүс байна даа. Сүүлийн үөд эдийн засгийн мэргэжил эзэмшсэн нь олширч байгаа юм уудаа. -Танд мартагдашгүй шавь олон биз?

-Нэг ангийн хүүхдүүдийн дунд түвэггүй сайн сурдаг хүухдүүд зөндөө байхад багшаас маш их хөдөлмөр шаардаж байж сурдаг цөөн хүүхэд байдаг. Багш хүн ийм сзйн, эсвэл таа-руухан хуухдээ илүу сайн мэддэг. Ялангуяа маш их хедөлмөр шаардаж сурдаг хүүхдүудээ багш өр мартдаг-гуй, тэдэндээ илуү хайртай, тэднийхээ төлөө илүу их явдаг. Төгсөөд явсных нь дараа ч бусдаас нь байнга асууна. Тэр минь сайн явна уу, сайн яваасай гэж. Ийм хүухдүүд ч багш маань миний төлөө ингэж байсан шуу гэж багший-гаа их дурсана. Охид бага ангидаа онц сайн сурч байхад, хөвгуүд сайн сурах нь ховор. Тэд гэхдээ яван чангарч, томрох тусмаа хичээлдээ сайжирдаг. Анх Дорнодод багшилж байхад Очирбуян гэж 16-тай их том, өндөр хүүхэд манай ангид улиран орж ирж байсан. Надаас дөрвөн насаар дүү. Их өндөр болохоор би дээш өлийж харж ярина л даа. Тэр маань гуравду-гаар ангидаа олон удаа улирсан бо-похоор үе тэнгийнхнээсээ их ичнэ, хи-чээлдээ суух маш дургүй. Тэр хүүх-дийн төлеө би их санэа зовж, хойноос нь их хөөцөлддөг байсан. Гэрээс нь очиж авч хичээлдээ явна, гэр рүү нь хургзж явахдаа хоёулаа замдаа газар дэзр бичих нь холгүй хичээлээ үзэж, номоо уншиж явна. Ангийнхаа хуүх-дүүдэд ч би захидаг байлаэ. ъЯг л үе тэнгийн юм шиг л бай, ах аа гэж дуудаж болохгүй, нэрээр нь л дуудъ гэж. Ямар ч байсан уншдаг, бичдэг болоод бага ангиа төгсөөд, цэрэгт явсан. Цэргээс халагдахдаа тракторын жолоочийн мэргэжил эзэмшээд ирж уулзахад нь би бүр баярлаад нулимс аяндаа асга-раад байж билээ. ъЧи ямар мундаг хүүхэд вэ, ийм мундаг байх ёстой хүүхэд байхгүй юү. Яагаад чи тэр уөд сурах дургүй байснаа одоо ойлгож байна уу. Ном сурсны ач гавьяа гарч байна ууъ гэхэд их баярлаж байсан. Тэгээд би ъМатад сумандаа, Халх голдоо очиж тракторын жолоочоо хий, сайн ажилла, үр шим нь гарна. Чамайг сайн л явбал багш нь баярлана. Дорнод аймгийн Матад сумаас хүн ирсэн л гэвэл би чамайг үргэлж асууж байх болноъ гэж хэлсэн. Одоо тэр шавь маань маш сайн явж байгаа. Иймэр-хүү шавь нар зөндөө бий.

-Загасчны морь усгуй гэдэг шиг багш нарт өорийнхөө хүухдийг хумуужүүлэх цаг зав гардаггүй юм шигээ?

Өөрийн хүүхдүуд орхигдох гээд байдагтал бий шуү. Би гурван хүүхэд-тэй. Хүүхдүүд маань нэгдугээр ангид ороход би нэгдүгээр анги авч таарвал өр нь л өөрийнхөө хуүхдүүдтэй ажил-лах цаг маруухан шуу дээ. Өдөржин сургууль дээр хичээл заагаад, орой тарж гэртээ хариад гэрийн эзэггэйн ажлаа хийгээд, хүүхдүүдийнхээ дэвтрийг шалгана, мэргаашийнхаа хичээлд бэлтгэнэ гээд зав өр нь л гарахгүй.Орой даалгавар энэ тэр хийх болохоор нь миний хүу аав руугаа оч, аавынхаа дэргэд суугаад хий л гэнэ шуү дээ.

-Бага ангийн багш байх жаргал-тай ч хааяа бэрхшээх уө гардаг уу?

-Хэцуү үе бол мэдээж байсан. Дээхэн уед хүүхэд төрүүлээд 56 хоноод л ажилдаа ордог байлаа. Өөрийн хүүхдүуд нялх нойтон байх, өвдөх ч юм уу, харах хүи байхгүй үед хэцуү байсаан. Гэхдээ би хэзээ ч энэ сайхан мэргэжлээсээ ухэрч бай-гаагүй. Аав маань энэ мэргэжлийг эзэмшээд ирэхэд нарт ертөицөд эгнэшгүй нандин сайхан албыг чи авч байна, миний хүу бүх хөдөлмөрөө зар, зорьж ажилла гэсэн. Бэгш маань ч шантарч болохгүй шүү гэж хэлж бай-сан. лүнд хэцүү үед хань маань л тү-шиг болно. Миний хань зохиолч Ж.Нэргүй гэж маш ажилсаг хүн бий. Айлын том хүү, тавдугаар ангид байх-даа аавыгаа алдаж өнчирсөн боло-хоор багазсаа бие даасан, эовлон узсэн. Сайхан ханийнхаа буянд бэрх-шээлийг давж гарч чаддаг байлаа.

-Хүүхдүүдтэй хамт байхад ер нь уйддагтүй байх аа?

-Хичээл дээр хүүхдууд хөөрхөн хөөрхөн юм ярьж инээлгээд сайхан шуу. Хичээлээ хийж байснаа гэнэт санадаг юм уу гэртээ болсон явдлыг яриад эхэлнэ. Цээж бичиг хийж бай-хад би үеэр саягаж хэлнэ ээ дээ. Сэ-мар гээд л хэлэхээр мар-са гээд л залгаад биччихнэ. Мэдэхгүй үгээ их гоөор асууна. Манай залуу багш нар хааяа хэлдэг. Та инээгээд л сууж байх юм. Хүухдуүд чинь сахилгагүйтээд л, уур чинь хүрэхгүй юм уу гэдэг. Би тэгэхээр нь уурлалаа гээд яах юм, на-майг уурлэлаа гээд тэд сайхан суучихгүй. Хүүхдүүд биө биенээ их дуурайна шүү дээ. Энэ хүүхэд их гоё томоотой сууж байна гэж хэлбэл энэ хүүхэд шиг сууя гэж боддог. Магтаад л байвал их дуртай. Зөе суух, үзгээ зөв барих, ном, дэвтрээ эөв тавихыг эхнээс нь сайн заагаад байвал сурна. Сурагчийн дүрмийг хэд хэлээд. цээжлүулчихээр аяндаа өөрсдөө номондоо ороод явдаг. Багш ширүүн байвал хуүхэд хал-даж чадахгүй. Шируүн багшийи гараар дамжсан хүүхэд дальчаад андашгүй байдаг юм. Багш өөрөө их тайван, дөл-гөөн байж л хүүхдийн юмыгсонсч, хүу-хэд сургана шуү дээ. Даалгавар хий-гээгуй хуухдээс шэлтаг шалтгааныг нь хүлээцтэй, тайван сууж сонсоод, энэ нь буруу, ингэх нь зөв гээд л хэлж өгөх хэрэгтэй. Даалгавраа хийгээд ирсэн хүүхдүүд их хөөрхөн, багшдаа үзүүлэх гээд догдлоод андашгүй. Гэтэл тийм их догдолсон сэтгэл руү нь муухай бичлээ гэж хэлж ус цацаж болохгүй. Урам нь хугарна. Чи чадна л гээд байвал чадцаг. Чи чадахгүй гээд байвал хүүхэд харьцахаас зугтаад ирдэг.

-Таны бахархал юү вэ гэвэл сургууль, хамт олон, шавь нар гэнэ биз?

-Багш гэдэг сайхан мэргэжил эзэмшээд, багш болох гээд төгсөэд очиход намайг хүухэд шигээ өлгийдөж авсан Дорнод аймгийн төвийн арван жилийн нэгдүгээр сургуулийй багш нар,-хамт олондоо маш их баярладаг. Тэднээсээ маш их юм сурсан. Хамт олон гэдэг маш сайхан шүу дээ. Хотод 1993 онд шилжиж ирээд хань минь энэ сургуульд оруулж өг-сөн. Туүнээсхойш одоохүртэл 18жил багэ ангийн багшаар ажиллаж байна. Энэ хамт олон маань ч сайхан хүлээж авсэн. Багшлахзд сайхан хамт олон, сайхан хань хамгийн сайн түшиг тулгуур болдог. Тэднийхээ дэмжлэгээр л 35 жил ажлэа сайн хийлээ.