хувиа хичээсэн нийгэмд бид амьдарч байна. Энэ бүх бидний хайнга, арчаагүй байдлын үр дүнд таван сурагч тутмын нэг нь тамхийг хэнэггүйхэн сорж гудамжаар бидний өмнүүр жишим ч үгүй алхаж явна. Өсвөр үеийнхний тамхины хэрэглээ ямар байгаа болон цаашид авах арга хэмжээний талаар бид Эрүүл мэндийн яамны харъяа Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгийн дад захирал, Анагаах ухааны доктор П.Энхтуяатай уулзаж ярилцлаа.

-Өсвөр үеийн хүүхэд, залууc тамхинд орох үзэгдэл сүүлийн үед түгээмэл болсон. Энэ талаар танай хүрээлэнгээс томоохон хэмжээний судалгааг хийсэн болов уу?
-Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын санхүүжилтээр Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэн 2009 онд Залуучуудын тамхины хэрэглээний судалгааг үндэсний хэмжээнд хийж явуулсан. Судалгааны гол зорилго нь өндөр хөгжилтэй орнуудад тамхины хэрэглээ багасч байгаатай холбогдуулан үйлдвэрлэгчид хөгжиж буй орнуудын тамхины зах зээл рүү хошуурах болсон энэ үед өсвөр насныхны дунд тамхины хэрэглээ ямар байна, тэд дам тамхидалтанд хэр өртөж байгаа болон тамхины эсрэг сурталчилгаа өсвөр насныханд хэрхэн нөлөөлж буйг судлахыг зорьсон юм. Манай судалгаанд хот хөдөөгийн 46 сургуулийн 13-15 насны 1831 хүүхэд, 2298 сургуулийн багш, ажилчин, 869 оюутан хамрагдсан. Бид зөвхөн өсвөр насныхны тамхины хэрэглээг судлаад зогсохгүй мөн сургуулийн багш, ажилчдад болон эрүүл мэндийн чиглэлээр суралцаж буй оюутнуудын тамхины хэрэглээг ч мөн адил тандсан. Тус судалгааг бид ДЭМБ-ын Номхон далайн баруун эргийн бүсийн зөвлөхүүдтэй хамтарч хийсэн.

-Судалгааны үр дүн ямар байсан бэ?
-Судалгааны үр дүнд таван сурагч тутмын нэг нь тамхийг ямар нэгэн хэмжээгээр хэрэглэдэг болох нь тогтоогдсон. Энэ бол нийгмийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудал юм. Түүнчлэн сурагчдын 55 хувь нь гэр, сургууль, олон нийтийн газар дам тамхидалтанд өртөж байна гэсэн тоо гарсан. Мөн тамхи татдаг 10 сурагч тутмын ес нь тамхинаас гарах оролдлогуудыг хийж байсан ч амжилтгүй, тамхи татсаар байна гэдэг бол эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ өсвөр насныханд маань өрхийн төвшинд хүрч чадахгүй байгаагийн илрэл юм. Түүнчлэн тамхи үйлдвэрлэгчдийн судалгаа маш өндөр хэмжээнд явагдаж байна. Олон нийтийн хэрэгслүүдээр цацагдаж буй кино, нэвтрүүлгүүдэд гарч буй тамхины сурталчилгаа нь хүүхдүүдэд тамхи татах сонирхол, сэдлийг нь төрүүлж байна гэх дүгнэлтүүд гарсан.

-Хүн амын хэдэн хувь нь тамхи татдаг вэ. Үүнээс залуучуудын эзлэх хувь ямар байгаа бол?
-Хүн амын дунд хийсэн шатласан судалгааны дүнгээр өдөр тутам тамхи хэрэглэдэг хүмүүс 24 орчим хувьтай байгаа. Харин хүйсийн ялгаатай байдлаар үзвэл нийт тамхи татдаг хүмүүсийн 43 орчим хувийг эрэгтэйчүүд эзэлж байна. Энэ бол хоёр эрэгтэй тутмын нэг нь тамхи татах өндөр эрсдэлтэй байна гэсэн үг. Харин 4-5 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Тамхи, архийг хорт зуршил гэж ярьдаг байсан бол одоо Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага “Тамхи нь никотины хамаарлыг үүсгэдэг өвчин” хэмээн тодорхойлох болсон. Үүнийг нь манай өсвөр насныхан тэр бүр ойлгодоггүй. Мэдээ, мэдээлэл ч муу байдгаас тархалтын хувь буурахгүй байсаар байна.

-Сүүлийн үед охидуудын тамхины хэрэглээ улам өсч байна гэдэг?
-Охидын тамхины хэрэглээ өндөр хувьтай байгаа. Жишээ нь, дэлхийн залуучуудын тамхины хэрэглээний судалгаагаар охидын тамхи таталт 13.3 хувьтай байна. Энэ нь насанд хүрэгчдийн тамхины хэрэглээнээс өндөр хувьтай үзүүлэлт юм. Тэдгээр тамхи татаж буй охидоос ирээдүйд мэндлэх үрс нь эрүүл саруул өсч торнино гэдэг бас л асуудал.

-Тэгвэл хөвгүүдийн хувьд?
-Судалгаанд хамрагдсан хөвгүүдийн 35.2 хувь нь тамхи татдаг нь тогтоогдсон. Өөрөөр хэлбэл 10 эрэгтэй хүүхэд тутмын дөрөв нь тамхи татаж байна гэсэн үг. Энэ бас л өндөр тоо.

-Тамхи татдаг хүүхдүүд хамгийн анх хэдэн настайгаасаа тамхи сорж үзсэн байдаг вэ?
-Судалгаагаар тэдгээр хүүхдүүд 10-11 насандаа тамхи татаж үзсэн байдаг. Энэ нь эргэн тойрныхны нөлөөнөөс маш их хамаардаг. Тухайлбал, ангийнхан нь найзууд тамхи татдаг ч юм уу. Сургуулийн ойролцоо тамхи ширхэглэн зардаг учраас тэд тамхинаас татгалзаж чаддаггүй.

-Тэд тамхи татах болсон гол шалтгаанаа юу гэж тайлбарлаж байх юм?
-Хүүхдүүд маш их стиль, хэв маяг хөөж бусдыгаа дуурайж байдаг байна. Энэ насныхан аливааг үргэлж сонирхож туршиж оролдож эхэлдэг. Өөрөөр хэлбэл өөрийгөө том хүн болчихлоо гэж бодож эхэлдэг тогтворжоогүй төлөвшөөгүй үе гэх юм уу даа.

-Тэгвэл хүүхэд, залуучуудын дунд тамхины хэрэглээ хамгийн өндөртэй нь хэдээс хэдэн насныхан байдаг вэ?
-Ахлах ангийнхан хамгийн ихээр тамхи татдаг нь тогтоогдсон. Харин дунд ангийнхан бол тамхийг сонирхон татаж эхэлсэн байдаг.

-Хүүхдүүд тамхи татах болсон бас нэг шалтгаан нь мэдээж олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр гарч буй тамхины зар сурталчилгаанууд байх. Энэ тал дээр?
-Тийм. Тамхи үйлдвэрлэгч болон оруулж ирдэг компаниуд хүүхдийн гэнэн итгэмтгий сул талыг нь ашиглан бүтээгдэхүүний сурталчлахыг илүүд үздэг байна. Жишээ нь судалгааны явцад хүүхдэд тамхийг үнэгүй тараах маягаар сурталчилгаагаа явуулсан тохиолдол цөөнгүй гарсан. Уг нь 80, 90-ээд оны үед өсвөр насны хүүхдийг тамхи, архины нөлөөнөөс хамгаалах төрийн бодлого гэж байдаг байсан. Бодлогын хүрээнд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдэд нэвтрүүлэх бүхий л программийг хянаж олон нийтийн сэтгэлзүйд сөргөөр нөлөөлөх сурталчилгаа бүхий нийтлэл нэвтрүүлгийг хасдаг байлаа.

-Түүнээс гадна сургуулийн багш нар санхүүжилт л өгч байвал ямар ч архи, тамхины компанийн дэмжлэгийг авахад бэлэн байгаа юм шиг санагддаг?
-Тийм ээ. Манай судалгааны явцад ажиглагдсан. Багш нар тухайн арга хэмжээ л дэмжигдэн зохион байгуулагдаж байвал бусад нь хамаагүй мэтээр ханддаг болсон. Судалгаанд хамрагдсан зарим багш архи, тамхи үйлдвэрлэгч компаниудын дэмжлэгийг эргэлзэлгүйгээр шууд авна гэж хариулж байсан нь жаахан харамсал төрүүлсэн.

-Хүүхдүүд тамхи татах болсон нь насанд хүрээгүйчүүдэд тамхи худалдаалахгүй, мөн ширхэглэн зарж болохгүй зэрэг наад захын хуулийн хэрэгжилт сул байгаагаас хамааралтай гэж бодож байна?
-Хуулийн хэрэгжилт сул байгаа талаар манай судалгаан дээр ажиглагдсан. Жишээ нь, 10 сурагч тутмын найм нь олон нийтийн газар тамхи татахыг хориглох ёстой гэж боддог бол хуулиндаа аль хэдийнээ “хориглоно” гээд заачихсан байдаг. Манайд тамхины эсрэг хууль гаргаад чангатгаад байдаг. Гэтэл манайхан тэр бүр хуулийнхаа заалтуудыг мэддэггүй. Юуны өмнө хуулиа сурталчлах нь чухал байна. Дараа хуулийн хэрэгжилтэн дээр эрчимтэй ажиллах шаардлагатай байна. Үүнд зөвхөн эрүүл мэндийн салбар ч юм уу, хууль зүйн яам ажиллаад хаана нь ч хүрэхгүй. Харин иргэн бүр, бүх нийтээрээ тэмцэж, ядаж л тамхи зуугаад явж байгаа өөрийн хүүхэд шиг нь жаахан хүүхдэд шаардлага тавих иргэний зоригтой байх хэрэгтэй. Энэ бүхэн дутагдаад байгаа нь ажиглагддаг. Хэрвээ энэ бүхэнд эцэг эх, гээд л бүгд шүүмжлэлтэй хандаж байвал хуулийн хэрэгжилт үр дүнтэй байх сан.

-Хүүхэд томчуудын толь гэдэг шүү дээ. Нэг талаараа тэднийг тамхи татахад хамгийн ихээр нөлөө үзүүлж байгаа нь томчууд. Ялангуяа аав, ээж, ах, эгч, багш, шүтдэг хамтлаг, дуучид нь...
-Бидний судалгаагаар хүүхдүүдэд тамхины талаар хамгийн ихээр нөлөөлж болохуйц хүмүүс гэвэл багш нараасаа илүү сургуулийн бусад ажилтнуудын тамхины хэрэглээний судалгаа өндөр гарсан байгаа. Бусад ажилтнууд дунд сургуулийн жижүүр, харуул, манаач, сантехникч зэрэг багтаж байгаа юм. Тэдний 10 хүн тутмын гурав нь тамхи татдаг нь тогтоогдсон. Тиймээс ялангуяа сургууль, эмнэлгийн газрууд ажилтан, албан хаагчдаа сонгон шалгаруулж авахдаа буруу үлгэр дуурайлал үзүүлэхүйц сөрөг зан үйлтэй хүн үү, үгүй юу гэдэг дээр нь ажил олгогч нар анхаарах хэрэгтэй. Хэрвээ архи, тамхи хэрэглэдэг хүнийг өсвөр үеийнхнийг хүмүүжүүлэх тэрхүү орчинд ажиллуулбал тэд тамхиа татаад л, архиа уугаад л хүүхдүүдэд сөрөг нөлөөгөө үзүүлэх бүрэн боломжтой.

-Тэгвэл хүүхдүүдийн ар гэр буюу эцэг эхийн тамхины хэрэглээний судалгааг хийсэн болов уу?
-Хүүхдүүдээс эцэг эхийн тамхины хэрэглээний талаар тодруулахад сурагчдын 55.5 хувь нь “тэдний эцэг эхийн нэг” нь эсвэл “хоёулаа тамхи татдаг” гэжээ. Эндээс хүүхдийн эцэг эх нь хоёулаа тамхи татдаг гэхээр тухайн хүүхдэд ямар үлгэр дуурайлал үзүүлж байгаа нь тодорхой биз дээ. Мэдээж тэд гэртээ тамхи татна, зарим нь гэрээсээ гадуур орцондоо татна гэдэг. Орцондоо гэхээр тэд маш олон гэр бүлийг хохироож байгаа хэрэг.

-Тэгвэл тамхи татдаг хүүхдийн найз нөхдийн хүрээлэл ямар байдаг бол?
-Судалгаанд оролцсон зарим хүүхэд тамхи татдаг бол найз нөхдийн хүрээлэл өндөртэй, харин татдаггүй бол шоовдорлогдох магадлал ихтэй байдаг гэх ташаа ойлголттой байсан. Тамхи татдаг хүүхдүүд нь бөөгнөрч зогсоод ярьж хөөрөөд найзладаг юм шиг байгаа юм. Энэ байдлаар бусдыгаа уруу татаж байдаг нь ажиглагдсан. Гэвч энэ нь тухайн цаг зуурын л явдал гэдгийг хүүхдүүд маань анхаарах хэрэгтэй юм.

-Хорт зуршилд автсан хүүхдүүдийн биеийн байдал ямар байдаг вэ. Бусад үеийнхээ бодвол өвчлөмтгий байдаг ч юм уу.
-Мэдээж тэдний биеийн байдал бусад хүүхдийнхийг бодвол эрхтэн систем, өвчин эсэргүүцэх чадварын хувьд харьцангуй муу байдаг. Маш өвчлөмтгий учраас цаашлаад архаг өвчнөөр өвчлөх бүрэн боломжтой болж байгаа юм. Өсвөр үеийнхэн маань бар, дисконд орох нь түгээмэл байдаг. Ингэснээр хэдэн цагаар битүү тамхины утаанд утуулж, эрсдэлд өртөх нь бий. Болдог бол хуульдаа нэмэлт өөрчлөлт оруулж бар, зоогийн газруудыг 100 хувь тамхигүй орчин болгох хэрэгтэй. Бүр адаглаад 22 нас хүрээгүй хүүхэд, залууст үйлчлэхгүй байх хуулиа яс мөрдмөөр байна. Хэрвээ тухайн үйлчилгээний газар хуулиа зөрчвөл үйл ажиллагааг нь зогсоох хүртэл хатуухан арга хэмжээ авдаг ч юм уу. Тиймээс энэ газруудыг өөгшүүлж буй эрх мэдэлтнүүд өөрсдийнх нь хүүхдүүд ч мөн адил тийм эрсдэлтэй орчинд чөлөөт цагаа өнгөрүүлж байгаа гэдгийг нэг бодож үзээсэй. Ингэснээр хүүхдийн зан төлөвшил, ёс суртахуун, эрүүл мэндийг аврах болно.

-Ер нь тэгээд нөгөө талаас үйлчилгээ, олон нийтийн газрууд нийгмийн үүргээ ухамсарлах хэрэгтэй гэж бодож байна.
-Тийм шүү. Үйлчилгээний газрууд тамхи л худалдаалахаа больчихвол бизнес нь зогсчихно гэж эндүүрдэг. Гэтэл сүүлийн үед хүмүүс харьцангуй өөрсдийн эрүүл мэнддээ анхаарлаа хандуулдаг болж үүнийгээ дагаад архи, тамхигүй эрүүл орчныг эрэлхийлдэг болсон. Бид ажлынхаа хүрээнд хотын төвд байрлаж, хүн хамгийн ихээр цуглуулдаг Irish хэмээх баранд зөвхөн дам тамхидалтын утааг хэмжих хүсэлт гаргасан юм. Гэтэл бидний бизнесийн нэр хүндэд халдах гэлээ хэмээн зөвшөөрөөгүй. Би үүн дээр цохон тэмдэглэж хэлье гэж бодоод байна. Тэнд орой очиход битүү утаа суунагласан байдаг. Тамхийг худалдаалахгүй, хорьсоноор тэдний бодсончлон бизнест нь алдагдал гарахгүй харин ч нэмэгдэх боломжтой гэдгийг тэд ухамсарлахгүй байгаа юм. Гэтэл өндөр хөгжилтэй орнуудад хаана эрүүл орчинтой газар байна тэнд хүмүүсийн орлого нэмэгдэж байх жишээтэй.

-Дам тамхидалтыг хэмжих боломжтой байх нь ээ?
-Боломжтой. Бидний туршилтаар биллъяард, шөнийн цэнгээний газрууд, диско баруудад анхаарал татахуйц хэмжээний аюултай орчин байгааг тодорхойлсон байгаа.

-Хүүхэд байтугай насанд хүрэгчдийн тамхинаас татгалзаж чадахгүй байгаа, тамхинд орох болсон шалтгааныг тамхины үнэтэй холбон тайлбарлаж болохоор... Учир нь тэдэнд тамхийг ширхэглэн худалдан авах боломж байна, бас үнэ нь хаана ч байхгүй хямд байна.
-Тиймээ, үнийг нь өндөрсгөж байж л тамхины хэрэглээг багасгах, бууруулах боломжтой болно.

-Хүүхдэд тамхи татах сэдлийг төрүүлэхгүйн тулд тэднийг тамхинаас жигшээх мэдээлэл, сурталчилгааг маш сонирхолтой байдлаар мэдээллийн хэрэгслүүдээр түлхүү цацах хэрэгтэй юм шиг...
-Өсвөр насныхан маань аливааг сонирхож шохоорхож үедээ тамхинд орчихвол тэдэнд “чи тамхи татаад л байвал амнаас чинь яг л үнсний сав үнэртэнэ шүү” гэх зэргээр жигшээх ганцхан үг хэлчих хэрэгтэй.

-Мэргэжлийн хүний хувьд өсвөр насныхны тамхины хэрэглээг бууруулахын тулд яах ёстой вэ?
-Тамхины хэрэглээг бууруулахын тулд өсвөр насныханд никотины хамаарлыг үүсгэдэг энэ өвчинд өртөхгүй байх, эрсдэлээс өөрийгөө хамгаалах зэрэг наад захын мэдлэг, мэдээлэлтэй болгох зайлшгүй шаардлагатай. Судалгааны дүнд хөвгүүд эр хүн болчихсон гэдгээ илэрхийлэхийн тулд, охидууд нь ганган хээнцэр харагдах гэж тамхи татдаг нь тогтоогдсон. Гэтэл тамхи нь эсрэгээрээ тэдний толийтол гельдсэн үсэнд эвгүй үнэрийг шингээж, шүдийг нь шарлуулж, нүүр амыг нь батгашуулах сөрөг үр дагавартай гэдгийг мэддэггүй. Яваандаа тамхины энэ хор хуримтлагдсаар тухайн хүнийг өвчлөлд хүргэх аюултай гэдгийг манай охид хөвгүүд анхаарах хэрэгтэй.

-Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ч тэр, олон нийтийн дунд тамхи нь хорт зуршил юм гэх ойлголт явсаар өдгөө хүрсэн. Тиймээс хүмүүс тэр бүхэнд ач холбогдол өгөхгүй тамхийг хэрэглэсээр байдаг байх?
-Хуучнаар бол тийм ойлголт байсан. Харин сүүлийн үед шинжлэх ухаанаар никотины хамааралтай өвчин гэдгийг тогтоогоод байгаа. Тиймээс тамхинд хайнга хандах юм бол өөртөө маш том эрсдэлийн үүдийг нээж байна гэсэн үг.

-Тамхинд орсон хүүхдүүд тамхинаас татгалзах оролдлого хэр хийдэг юм бол?
-Судалгаагаар 10 хүүхэд тутмын ес нь тамхинаас гарах оролдлого хийсэн боловч хэн нь ч бусдаас тусламж хүсээгүй байна. Хэрвээ тэд санаачилгатай байж өрхийн эмч болон бусад мэргэжлийн хүмүүст хандсан бол тусламж үйлчилгээг тэр даруйдаа авах боломжтой байсан юм. Нөгөө талаас хүүхдүүд мэдлэг мэдээлэл муутайгаас хэнд хандаж, хэрхэн тусламж үйлчилгээг авахаа мэдэхгүй байгаад учир оршино.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Г.Одгарав odgarav.g@gogo.mn

П.Энхтуяа: Тамхи татаж буй охидоос ирээдүйд мэндлэх үрс нь эрүүл саруул өсч торнино гэдэг бас л асуудал
Tweet
Bolod.mn