“Монгол 999 үндэсний нэгдэл”-ийн ТУЗ-ийн дарга Л.Ариунболдтой уулзаж ярилцлаа.

-Саяхан таны нэгдэл хувь нийлүүлэгчдийнхээ хурлыг хий­­­­сэн. Байгуулагдаад нэг жил  болж байгаа  “Монгол 999 үндэсний нэгдэл”-ийн алдаа оноо юу байв. Уг хурлаар цаашдаа хийх ажлынхаа төлөв­лөгөө хэлэлцсэн гэж сонссон. Тэгэхээр танай нэгд­­­лээс яг ямар ажил хийхээр төлөвлөөд байна?

-Алдаа гэхээсээ оноо ихтэй 365 хоногийг үджээ.  “Монгол 999 үндэсний нэгдэл” компани бай­гуулагдсан цагаа­саа л улс орны эдийн засаг, нийгэмд хэрэгтэй гэх ажлуудад гар бие оролцох, санал хүсэлт боловсруулахын төлөө ажилласан. Өнгөрсөн хугацаанд Засгийн газраас ямар нэг зүйл горилоод ч юм уу, нэр төр хөөцөлдсөн ажил хийгээгүй. Харин хууль эрх зүйн онол практик, дэлхийн сонгодог жишгүүдээр улстөрч, эрх мэдэлтнүүдэд дуу хоолойгоо хүр­гэхийн төлөө зүтгэсэн. Үүнийхээ үр дүнг амссан гэж бодож байна.  Хувь нийлүүлэгчдийнхээ хурлаар цаашдаа юу хийх талаараа ярилцлаа. Бидний хамгийн том зорилго бол мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг хөгжүүлэх.  Тиймээс хэд хэдэн томоохон төслүүд дээр ажиллахаар төлөвлөж байна. Аливаа бизнест  мөнгө хөрөнгөнөөс гадна оюун санаа, нэгдмэл бодлого чухал. “Монгол 999 үндэсний нэгдэл” компани уул уурхайн томоохон төс­лүүдээс  гадна бүтээн байгуулалтын төслүүд дээр ажиллах төлөвлөгөөтэй байна. Сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолборт хөрөнгө оруулалт хийх бодолтой байгаа.  Компанийн хүрээнд барилгын, замын консерциумаа бай­­гуу­лаад ажиллаж байна. Энэ мэтчилэнгээр Монголын нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд “Монгол 999 үндэсний нэг­дэл” багагүй хувь нэмэр оруулна, оруулж чадна гэдэгтээ итгэлтэй байна.

-Танай компанид одоогоор  хичнээн аж ахуйн нэгж  нэгдээд байгаа вэ?

-Өнөөдрийн байдлаар 1934 ком­пани нэгдсэн.

-1934 гэдэг бага биш тоо. Тэдний амбицийг яаж зохи­цуулж байна вэ. Манайх, танайх гээд л хэцүү биш үү?

-“Монгол 999 үндэсний нэгдэл” хувь нийлүүлэгчдийнхээ хурлаар ТУЗ-аа сонгодог, компанийн захирлаа томилдог. Хувьцаат компани нь олон­хийн саналаа дагадаг учраас   хэн нэгэн хүн өөрийнхөө амбицийг бусдад тулгах эрхгүй байдаг.   Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд дээрх компаниуд нэгдмэл хүч, хүчирхэг баг гэдгээ олон хүмүүст таниулсан. Нэгхэн жилийн дотор гадна, дотныхонд танигдана гэдэг компанийн цаашдын хөгжилд маш том алхам юм. Бид нээлттэй хувьцаат компани болох  томоохон зорилго тавин ажиллаж байна. Эхлээд  Монголын хөрөнгийн бирж дээр  хувьцаагаа гаргана. Мөн хаалттай хөрөнгө оруулалтын сан байгуулна гэж төлөвлөж байна. Ингэснээр “Эрдэнэс Тавантолгой”-н ТУЗ-д ороход дутагдаж байгаа хувьцааг худалдаж авна. Түүнчлэн “Эрдэнэс Тавантолгойн” хувьцааг нэрлэсэн үнээр нь худалдаж авч чадахгүй бай­гаа компаниудад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлнэ.

-“Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцаа гэснээс  УИХ-ын за­рим ги­шүүн янз бүрийн санал гаргаад буй. Тодруулбал “Эрдэнэс Таван­толгой” компа­нийн  хувьцааг нэр­лэ­сэн үнээр нь аж ахуйн нэгжүүдэд олгох хэрэггүй гээд байгаа шүү дээ?

-Монголчууд уул уурхайн тө­сөл болон уул уурхайн салбартай холбоотой бүтээн байгуулалтад Мон­­­­­­голын үндэс­ний аж ахуйн нэг­жүү­дээ түлхүү оролцуулах, тэдний үйлдвэрлэж бай­гаа бараа бүтээг­­­­­­­­­дэхүүнийг тэргүүн ээлжинд худал­даж, худалдаж авна гэж ярь­саар цөөнгүй жил болсон. Сая нэг юм  УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолоор “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг иргэддээ үнэгүй олгох, аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зара­хаар шийдвэрлэсэн. Гэтэл үүн­тэй холбоотойгоор зарим нэг нөхөд сонин, сонин юм яриад байна. “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааны 10 хувийг аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зарах саналыг дэмжиж байгаа.  Монголыг хоосон байх үеэс хоолтой болгох хүртэл 20 жил ганзага үүрэхдээ үүрч, шатахдаа шатаж явсан бизнесийнхэн л хөгжүүлж байна шүү дээ.  Баялаг бүтээгчдийг Монголын хөгжилд ямар ч хувь нэмэр оруулдаггүй гэж хэн ч хэлж чадахгүй. Тэдний нуруун дээр төр ч өөрөө суучихсан яваа. Тийм болохоор баялаг бүтээгчдээ дэмжих нь хамгийн зөв шийдвэр гэж бодож байна. Гэхдээ хэнийх нь үгэнд орохоо УИХ өөрөө мэдэж байгаа байлгүй дээ. Хувьцаа тараана гэдэг Монголын нийгэм эдийн засаг, хувийн хэвшлийнхэндээ оруулж байгаа  том хувь нэмэр, том дэмжлэг. Хувийн хэвшлийг нэг хоёр хүний үзэмжээр дүг­нэх нь арай л боломжгүй зүйл байх аа.

-“Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувь­цааг аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь бус иргэдэд л 1072 ширхэгийг олгох нь илүү оновчтой биш үү. Өөр хоорондоо барьцах, маргах зүйлгүй, амар ч юм шиг?

-Энэ нэг популист явдлаа зогсоо­­моор санагддаг.   Үндэсний компаниу­даа хөл дээр нь босгож, дэлхийд  өрсөлдөх чадварыг нь дээш­­лүүлэхийн тулд “Эрдэнэс Тавантолгой”-н 10 хувийг нэрлэсэн үнээр нь худалдах шийдвэр гаргасан гэж би ойлгодог. Төр нь ч, иргэд ч өр зээлэндээ дарагдаад, өндийх чадваргүй хэвээр байх юм бол Монгол Улс яаж эдийн засгийн эрх чөлөөг эдлэх юм бэ.  Тийм болохоор ямар ч эргэл­зээгүйгээр аж ахуйн нэгжид 10 хувийг нэрлэсэн үнээр нь зарах ёстой.

-Аж ахуйн нэгжүүдэд “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувь­­­­­цааг нэрлэсэн үнээр нь худал­дана гэснээс болоод хуурамч компаниуд олширсон юм биш үү. Хувьцаа тараахаас өмнө тат­ва­рын зөрчилгүй, үйл ажил­лагаа нь хэвийн 26 мянга орчим компани байснаа гэнэт 50 мянга болж өссөн, үүний цаана 2500 хүн байна гэсэн яриа бий?

-Монгол Улс аж ахуйн нэг­жийн­хээ шинэчилсэн бүртгэлийг явууллаа. Тэр бүртгэлээр тодорхой тоо гарах байлгүй. Түүнээс гадна энэ хуурамч уу, хууль ёсных уу гэдгийг УИХ-ын гишүүд бус татварынхан, нийгмийн даатгалынхан, хуулийн­хан гээд нягтлаж гаргаад ирдэг олон байгууллага байгаа.  Шулуу­хан хэлэхэд, дотоодын нийт бүтээг­дэхүүний 80 орчим хувь, төсвийн 80-аад хувийг  хувийн хэвшлийнхэн бүрдүүлж байна шүү дээ.  Засгийн газраас Монголын иргэн бүрээ дэм­­жиж, 536 ширхэг “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг тарааж бай­­­гааг би зөв гэж үзэж байна. Хоёрдугаарт, Монголын аж ахуйн нэгжүүдээ дэмжиж нэрлэсэн үнээр нь худалдах шийдвэр гаргасныг зөв алхам боллоо гэж бодож суугаа. Аж ахуйн нэгжүүддээ үнэгүй өгнө гээгүй шүү дээ.  Аж ахуйн нэгжүүд зүгээр авахгүй.  Гэхдээ ямар компанид өгөх вэ гэдэгт төрөөс тавих босго нь өндөр байх хэрэгтэй. Улсад татвараа төлөөд явж байгаа мянга, мянган компанийн эрх ашгийг  цөөхөн хүний хувийн сонирхолтой хольж  хутгаж болохгүй. Яг үнэндээ тэр “чагттай” компаниуд чинь УИХ-ын гишүүдийн халаасных нь компаниуд л байдаг шүү дээ.  Хувь хүн, бизнесмен хүний хувьд хэлэхэд  Монголын төр  нэг шийдвэр гаргаад маргааш нь больчихдог марзан явдлаа болимоор байна.  Улсын тэмдэгтийн тухай хууль байна.  Өнөөдөр засаад л сууж байна.  Хууль батлагчид ичих хэрэгтэй шүү дээ. Ээ яанаа, одоо алдаа гаргачихлаа болихоос гэдгээ хая л даа.  Тэгэхгүй бол бизнесменүүд чинь  төрийн юунд найдаж, юунд итгэж, ажлаа яаж төлөвлөхөө мэдэхгүй болчихоод байна. За нэг иймэрхүү шийдвэр гарч дээ гэж  бодож байтал нөгөөх нь хүчингүй болчихдог. 

-“Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувь­­­цаа бол үлгэр. Төр тэнэглэж байна гэх хүмүүс ч байдаг шүү дээ?

-Үлгэр биш ээ.  Хоёр сая 700 иргэнтэй, газрын хэвлий доороо ихээ­хэн хэмжээний нөөц, баялагтай улс оронд бол өнөөдрийн хэрэгжүүлж байгаа бодлого зөв гэдгийг хүмүүс яваандаа ойлгох биз.  Харин 27 сая иргэнтэй улс бол арай өөрөөр ажиллах байх л даа. Ер нь тэгээд “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааг нэрлэсэн үнээр нь зарах нь зөвхөн аж ахуйн нэгжүүдэд  ашигтай юм биш шүү дээ. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид мөнгө хэрэгтэй. Үүний тулд эхлээд дотоодынхоо зах зээлээс мөнгө босгох шаардлагатай. Тэгэхээр тус компанийн хувьцааг нэрлэсэн үнээр нь зарах хэрэгтэй. 

-Төрийн бус байгууллагууд хүртэл  “Эрдэнэс Таван­толгой”-н хувьцаанаас хувь хүр­тэх сонир­холтой байгаа юм билээ. Аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зарах бол төрийн бус байгууллагуудыг ч үлдээх хэрэг­гүй гэсэн байр суурьтай байсан?

-Хэсэг хүний явуулга л даа. Төрийн бус байгууллагуудыг өдөөж, аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр нь зарахыг нь болиулахыг оролдож байгаа хэрэг. Төрийн бус байгууллага чинь ашгийн бус байгууллага шүү дээ. Хэсэг бүлэг хүмүүсийн сайн дурын нэгдэл. Төрийн бус байгууллагын эвлэлдэн нэгдэж байгаа компаниуд нь мөнгөтэй байх ёстой. Түүнээс төрийн бус байгууллага нь мөнгөтэй байх ёсгүй л байхгүй юу. Тэгвэл нөгөө дээд нөхдүүд нь идчихнэ.

-Заавал ингэж хэл ам болсноос иргэд, аж ахуйн нэгж гэлтгүй “Эрдэнэс Тавантолгой” хувьцааг зах зээлийн ханшаар нь худалдаж авбал амар биш үү?

-Чи бод л доо.  Өвөг дээдсээсээ ихээхэн хэмжээний өв хөрөнгө өвлөсөн Ли  эсвэл Жонтой  Монголын Болдыг зүйрлэж болох уу.  Болдыг аав ээж нь зах зээлд нүцгэн гартай нь үлдээсэн, нөгөө нь байртай болохын төлөө цалингаа хурааж амьдарч байгаа нөхөр. Гэтэл нөгөө Ли-д эцэг, өвгөд нь олон зуун сая ам.долларын үнэтэй байр, хэдэн тэрбум ам.доллараар тоологдох  хөрөнгө өвлүүлчихсэн шүү дээ. Гэтэл Болд тэднээс өрсөөд “Эрдэнэс Тавантолгой”-н  хувьцааг худалдан авч чадахгүй шүү дээ.  Ер нь Монгол Улс чинээлэг нийгэмтэй болохыг хүсч байвал чинээлэг иргэдийг төрүүлэх, чинээлэг иргэдтэй болохын тулд  төрөөс жижиг дунд үйлдвэрлэгчдээ дэмжих хэрэгтэй. Тэд­нээс л чинээлэг иргэд төрнө.

-Төрөөс жижиг дунд үйлд­вэр­лэл эрхлэгчдийг харин ч багагүй дэмждэг шүү дээ?
-Нийгмийн хамгийн идэвхтэй бүтээлч хэсэг нь өнөөдөр бизнес эрхлэж байна шүү дээ. Өөрийгөө болон өрөөлийн амьдралыг чирж яваа тэр хүмүүс бол компанийн эзэд гээд муучлаад байгаа баялаг бүтээгчид.  Баялаг бүтээгчдийг муусайн баячууд л гэдэг.  Шударгаар хэлэхэд , аж ахуйн нэгжүүд байхгүй бол мэргэжлийн хяналтынхан, татварынхан, багш эмч нар ажилгүй л болно шүү дээ. Мэргэж­лийн хяналтынхан юугаа шалгах юм, татварынхан хэнээс мөнгө хураах юм, тийм биз дээ. Хүмүүсээ цалинжуулаад, цаана нь илүү гарснаараа өөрийгөө болгоод явж байгаа хүмүүсээ төр дэмжих хэрэгтэй.   Харамсалтай нь, манай төр ангаахай шиг дээшээ харж хэвтэж байгаад амандаа хоол чихүүлдэг залхуу нөхдүүдөд халамж хайр үзүүлэх нь их юм.

-Та уул уурхайн салбарт хэрэгжүүлж буй төслийн аль оюун­лаг албан тушаал дээр мон­­гол хүнийг ажиллуулах ёс­той гэсэн байр суурьтай байгаа?

-Тиймээ, үнэн. Аль болохоор мэд­лэгт суурилсан мэргэжил дээр монголчуудаа ажиллуулах хэрэгтэй байна. Түүнээс бус боолчлолын , хүнд хүчир ажил дээр монголчуудаа ажиллуулахыг би дэмждэггүй. Харин гадаадынхнаар тэр ажлаа хийлгүүлж болно. Ажлын байр хэрэгтэй нь үнэн боловч яг нөхөн үржихүйн насны залуучууд гэрээсээ нэг хоёр сар хол амьдарч байгаад төр анхаарах хэрэгтэй. Үүнээс болоод гэр бүл салалт их байна.  Монголын уул уурхайн салбарт ажиллаж байгаа залуучууд хагас шоронгийн дэглэмээр амьдарч байна.  Тиймээс уул уурхайн салбарт ажиллаж байгаа залууст гэр бүлтэйгээ хамт амьдрах, ажиллах боломжийг олгох хэрэгтэй.  Миний нэг таньдаг хүн Оюутолгой төсөлд ажилладаг. Сарын нэг сая 200 мянган төгрөгийн цалинтай. Гэтэл нялх хүүхэд нь өвдлөө гэхэд ирээд эмнэлэгт сахиж чадахгүй байна шүү дээ. Ажил хаяж явсан гээд цаадуул нь халчих гээд байдаг. Ажилгүй болохгүйн тулд хүүхдээ хүнээр эмнэ­­лэгт сахиулахаас өөр аргагүй болсон. Монголчууд ийм л байдалтай ажиллаж байна.  Бид эхлээд ажлын байр , цалин гээд ярьдаг. Гэтэл эргээд хартал ажлын байр, цалин хоёр нь нийгмийн амьдралтай нийцэхгүй байна.  Тиймээс Монгол Улс цаашдаа хуарин­гийн системээр ажиллах төсөл хэрэгжүүлж болохгүй биз дээ. “Монгол 999 нэгдэл”-ийн зүгээс  бүтээн байгуулалт бол хөгжил юм. Хөгжил бол хүний мэдлэгт суурилсан байх ёстой гэсэн байр суурьтай байна.

-“Эрдэнэс Тавантолгойн” хувь­цааг нэрлэсэн үнээр нь худалдаж авч чадахгүй байгаа компаниудад “Монгол 999 үндэс­­­­ний нэгдэл”-ийн зүгээс санхүү­гийн дэмжлэг үзүүлнэ гэсэн. Яаж?

-Одоогоор яаж гэдгийг шийд­вэр­лээгүй байна. Мэдээж, тухайн компани­тай ярилцаж тохиролцоно. Юу ч гэсэн Засгийн газраас аж ахуйн нэгжүүдэд “Эрдэнэс Тавантолгой” компа­­нийн хувьцааны 10 хувийг нэр­лэсэн үнээр нь зарах шийдвэр гараг.

Ж.НЯМСҮРЭН

"Ньюс мн"