Архив ангилал

Тиймээс Ховд аймаг авлигын жагсаалтаараа улсдаа хоёрлосон, орон нутагт мафи маягтай болсон. Харин зүүн аймгуудаар явлаа, тэд амьдралын зүг чигээ олжээ” хэмээн АН-ын генесек Д.Эрдэнэбат баруун бүсийн тулгуур төв Ховд аймгийн иргэдтэй өчигдөр уулзахдаа онцлов. Тэрээр, “АН нэг сонгуулийн хооронд ажилладаг явдлыг таслан зогсооно. Энэ нийгэмд иргэдэд нэг гутал шахдаг, нэг хүний үгээр явдаг байдлыг хална” хэмээн “Монгол хүн Ховд-2020 “хэлэлцүүлгийг нээж хэлэв.

Хэлэлцүүлэг “Эрх чөлөөтэй монгол хүн”, “Эрүүл чийрэг, Эрдэм боловсролтой, Ажилтай орлоготой, Аюулгүй орчинтой монгол хүн” гэсэн таван дэд сэдвийн хүрээнд боллоо. Иргэд орон нутагтаа үүссэн асуудлуудыг хөндөн ярилцаж бүс нутаг, цаашлаад сумынхаа хөгжлийн гарцыг хайж байна. Хөдөө орон нутаг асуудалгүй газар гэж алга. Иргэдийг намаар нь гадуурхан ажилд авдаггүй, Засаг даргын орлогч Цэнд-Аюушийн компани аймгийн замын тендерийг аваад өнөөдрийг хүртэл хийсэн юмгүй, овоолсон шороо, тэмдэг тавьсан чулуунаас цаашилсангүй гэнэ.

Гишүүн С.Бямбацогтын “Нью прогресс” болон түүний долоон охин компани Ховд аймгийн хамгийн том гэх тендерийн ажлуудыг авч, төсвийн хөрөнгө оруулалтын олон тэрбумын бүхий л ажлыг дангаар авч хийдэг учраас бусад компани аж ахуйн нэгж ажил олж хийж, өсч хөгжих боломж хомс байдаг тухай дуулгав.

Дэд бүтцээ хөгжүүлчихвэл Ховд аймаг жинхэнэ утгаар баруун бүсийн тулгуур төв болж хөгжих боломжтой нутаг аж. Энэ аймагт эрт цагаас ногоо тарьж эхэлсэн үржил шимт хөрстэй. Иргэд, аж ахуйн нэгж нь Буянт голын сав газраар тариалан эрхэлдэг. Буянт голын сав газар нь дэлхийд нарны эрчим хүч өндөр хуримтлагддаг цөөхөн газрын нэг. Тийм болохоор үржил шимтэй нутаг. Энэ нутагг ногоогоо тариалж ирсэн уламжлалтай ховдынхон өнөөдөр Монголдоо хамгийн хямдхан, хамгийн эрүүл төмс, хүнсний ногоог хэрэглэдэг. Намартаа помидор 200 төгрөг хүрэх нь инүүхэнд. Слива, бэсрэг алим гэх зэрэг олон торлийн жимс жимсгэнэ тариалдаг.

Харин эдгээрийг зах зээлийн эргэлтэд бүрэн дүүрэн оруулж чадахгүй байгаа нь зам, дэд бүтэц хөгжөөгүйтэй холбоотой гэнэ. Өнөөдрийн байдлаар Ховд аймаг тариалсан ногооныхоо талаас ч бага хувиар өөрсдийнхөө хэрэгцээг бүрэн хангадаг. Заавал тариалангийн талбайд ногоо тарина гээд байхгүй. Айлууд нь хашаандаа ч ногоо тарьчихдаг ажилсаг түмэн.

Хувь хувьдаа боломжийн агуулах зоорь барисан, түүндээ тарьсан ногоогоо хадгалдаг аж. Гэхдээ хамгийн ихдээ 20-30 тонн ногооны зоорьтой. Аймгийн хэмжээнд 400-500 тонн ногоо хадгалах хэмжээний нөөцийн агуулах байхгүй учраас хөрсөндөө ургуулаад хурааж авсан ногоогоо их хэмжээгээр хадгалж чаддаггүй. Өнөл болохоос өмнө хямд үнээр ийш тийшээ ачих хэрэг гардаг аж. Уг нь Ховдын хар төмс, шийгуа амтлаг гэдгээрээ нэртэй. Социализмын үед Ховдын сонгино, сармис улсын хэрэгцээг хангадаг байсан бол онөөдөр 80 хувийг нь хятадаас импортлодог аж.

Хаа ч очсон Ховдод тариалсан ногоо экологийн цэвэр хүнсэд тооцогдоно. Гэтэл ердоо агуулах сав, автозамын асуудлаас болоод Ховдын брэнд үнэ хүрэх боломжгүй байна. Мөн махны нөөц ихтэй. Зудын үед зарим сумд цөөнгүй малаа алдсан ч жилдээ дотоодын хэрэгцээнээс гадна 20-30 мянган тонн мах экспортод гаргах хүчин чадал бий аж. Тэр дундаа хятадууд ямааны мах авах хүсэлт ирүүлдэг боловч хилээр нэвтрүүлэхэд төвөгтэй байдаг гэв.

Барилгын материалын нөөц, боломж их. Мянгадын шар шавар нь баруун таван аймгийг хангах хэмжээний их нөөцтэй. Тоосгоны түүхий эд, цементийн түүхий эд гээд энд тэнд цөөнгүй орд бий. Аймгийн төвөөс 18 км-т шохойн орд байгаа аж. Ер нь шохойн орд ихтэй. “Халзан бүргэдэй”-н газрын ховор элемент бий. Цаашилбал газрын тос ч байгаа гэдэг юм билээ. Гэтэл цементийн үйлдвэрийг байгуулахаар хэд хэдэн удаа тууз хайчилсан боловч одоо хүртэл ажилладаггүй.

Сая ам.долларын өртгөөр цементийн үйлдвэр барьсан боловч орчин үеийн стандартын шаардлага хангах техник, технологигүй. Хэн нэгний шахааны бизнес байхыг үгүйсгэхгүй. Үүний улмаас үйлдвэр дампуурч, аймгийн төвд баригдаж буй барилга байгууламжийн талаас илүү хувийг Хятадаас цемент авч барьдагт харамсдаг хүмүүс цөөнгүй байна. Харин энэ бүхнийг бүрэн дүүрэн ашиглахад хамгийн их саад учруулж байгаа зүйл нь дэд бүтцийн хөгжил.

Уг нь Ховд аймаг урд хил рүү гарах боомттой. Баруун бүсийн тулгуур төв гэх сүржин нэртэй ч Говь-Алтай, Увс, Баян-Өлгий аймгууд руу эвсмэл зам байхгүй. Жаргалантаас Улаангом хүртэл 270 км, Өлгий хүртэл 200 км, Говь-Алтайн төв хүртэл 400 км. Эндээс социалист нийгмийн үед Увс руу явах замд 40.км засмал зам тавьсан нь аймгууд руу тавьсан замд тооцогдож байна.

Өнгөрсөн онд Хөшөөтийн уурхайгаас урд хил рүү нүүрс зөөх 340 км зам тавьсан нь сүүлийн жилүүдэд тус аймагт тавигдсан хамгийн том зам. Гэхдээ энэ нь төсвийн хөрөнгөөр иргэдийн тусын тулд бус, компанийн хөрөнгөөр нүүрс зөөвөрлөхөд зориулагдаж боссон зам юм. Тэгэхээр замын асуудал Ховд аймгийн хөгжлөөс хамгийн их хойш татаж байгаа гэхэд нэг их буруудахгүй. Босоо тэнхлэгийн автозамын ажил хоёр жил зогсжээ.

Мөнххайрхан манхан, Үенч суманд усан цахилгаан станц байгуулсан боловч ажилдаггүй
Ховдод хөгжил дагуулах боломжууд бий. Тухайлбал 1997 онд баруун бүсийн эрчим хүчний системд холбогдсон. 1998 онд олон улсын хүнд даацын омгоцны буудал байгуулагдсан. 2000 онд баруун бүсийн оношлогоо, эмчилгээний төв бий болсон байна. Харин өнөөдөр баруун бүсийн оношлогоо, эмчилгээний төв жинхэн утгаар ажиллаж чаддаггүй байна. Чадварлаг боловсон хүчин дутмаг болохоор ойр аймгийнхан энд итгэж ирэх нь ховор.

Хүнд суртал ихтэй. Оношлогооны төвд чадварлаг боловсон хүчнийг бодлогоор бэлтгэж ажиллуулбал баруун таван аймгийнхан нийслэл рүү хошуурах шаардлагагүй болох юм. Хүнд даацын “Боинг” гэх мэт онгоц буух хүчин чадалтай талбайгаа Ховдынхон ашигладаггүй. Үнэндээ хүнд даацын онгоцны буудалд Монголд төдийлөн олон байхгүй.

Тиймээс ашиглаж чадвал чухал дэд бүтцэд тооцогдоно. Дөргөний усан цахилгаан станц, ОХУ-тай хамтран сум, аймгийн төвөө эрчим хүчээр хангадаг. Хятадаас өндөр үнэтэй цахилгаан авдаг Алтай, Үенч, Булган сумд тоггүй байдаг аж, Дөргөний УЦС нутагт нь байдаг боловч өмнөх Засгийн газрын үед Увсын мэдэлд шилжсэн учраас татвар авдаггүй. Дөргөний 12 мегаваттын хүчин чадлаар ажиллах боломжтойгоос 9 мегаваттыг нь ажиллуулдаг. Баян-Өлгий, Увс, Ховд аймагт түгээдэг учраас Ховдод зөвхөн аймгийн төвийг л энэ станцаас хангадаг аж.

Мөнххайрхан, Манхан, Үенч суманд усан цахилгаан станц байгуулсан ооловч ажилдаггүй, Нарны цахилгаан станц 1,5 сая ам.доллараар байгуулсан оловч сумынхан тоггүй. Зах зэзлийг нь нээгээд өгвөл махны томоохон үйлдвэртэй болжээ. Мөн ногоо боловсруулах үйлдвэр байгуулагдаад удаагүй байгаа аж. Цаашдаа дэд бүтэц хөгжвөл ноос, ноолуурын үйддвэр байгуулахаас боломжууд байна. Ерөнхийдөө бид боломжийн жижиг дунд үйлдвэрүүдтэй, Одоо зам харилцаагаа хөгжүүлчихвэл цаашид боломжийн томоохон үйлдвэрүүд байгуулах боломжтой аж. Гэтэл дэлхийн банкны судалгаагаар 2009 онд ажилгүйдэл, ядуурлаараа нэгдүгээр байрт орж байжээ.

Ховдод 32 жил багш бэлтгэж байгаа болохоор багшийн илүүдэлтэй. Жил бүр 400 гаруй багш бэлтгэгддэг боловч ажлын байргүй. Ингээд багш мэргэжилтнүүд нь дандаа зах дээр ажилладаг. Бусад аймаг, орон нутагг багшлах боловсон хүчний дутаглалтай бол Ховд энэ давуу галаа ашиглах боломж байхгүй.

Бapyyн таван аймгийн оюутнууд л энд ирж сурдаг. Нэг дээд, нэг их сургуулын МСҮТ-тэй, 20001гаруй оюутан суралцдаг. Үндсэндээ залуучуудын хот учраас тэднийг ашиглаад хөгжих боломж байна. Мөн 12 жилийн зургаан сургууль Ховдод байдаг нь аймгуудад төдийлөн байдаггүй өндөр тоо.
Нэгэнт алслагдмал бүсийн тулгуур төв болсон учраас бодлогын төвшинд аймгуудаас арай арай дөнгүүр менежемент Ховд аймагт хэрэгтэй байна.

яахуу