Үндэсний шинэ намын таван жилийн ойг өнгөрсөн долоо хоногт тэмдэглэн өнгөрүүлсэн.

 Энэ үеэр Ерөнхий сайд асан М.Энхсайханыг “Ярилцах танхим”-даа урьж ярилцлаа.

- Юуны өмнө энэ өд­рүүдэд таван жилийн ойгоо тэмдэглэсэн танай намынханд уншигчдынхаа өм­нөөс баяр хүргэе. Үндэсний гэсэн овогтой намын хувьд юу хийж бүтээснээ өнөөдөр эргэн хараад товч дүгнэвэл?
- Баярлалаа. Цаг хугацаа түргэн өнгөрч байна шүү. Үндэсний шинэ нам бай­гуу­лагдаад нэгэн  их сур­гуулийн төгсөх дайтай хугацаа өнгөрсөн байх юм. Амьдрал өөрөө их сургууль болохоор бид өнгөрсөн таван жилд ихийг мэдэж авлаа. Өнөөгийн Үндэсний шинэ нам бол цэгцэрсэн үзэл баримтлалтай, хийх ажлаа бусдаас илүү төсөөлж чадаж байгаа улс төрийн хүчин болсон байна. Миний хувьд сэтгэл хангалуун байгаа. Манай нам байгуулагдахдаа монголчуудын зүрхний үзэл, өвөг дээдсийн үлдээсэн оюун ухаанд түшье гэсэн энэ байр суурьтай байсан. Үүнээсээ ч хазайсангүй. Харин ч орчин үед үндэсний үзэл гэдгийг хэрхэн үзэх, түүгээрээ амьдралыг тольдож сурах талаар ахиц гаргасан. Манай нам анх үндэсний үзэл гэж дуугарахад ойлгодог хүн ховор байж. Одоо бол захын хүний амнаас гарах болсон. Үндэсний үзлээс цэрвэдэг айдаг байсан үе улиран одоход манай нам хувь нэмрээ оруулсан гэж бодож байна. Манай намын дарга өнгөрсөн таван жилийн түүхээ “Үндэсний үзлээр Монголоо олж авсан он жилүүд байлаа” гэсэнтэй би санал нэг байна.

- Танай намын байгуулагдсан түүх, учир шалтгааныг эргээд бодоход сөрөг хүчин гэдэг ойлголт тэс өөр болоо юу даа гэж санагдаж байна. Яагаад өнөөдөр хамтарсан Засгийн газраас гаръя гэж Ардчилсан намынхны нэг нь ч хэлж чадахгүй байна вэ гэдэг ч сонин юм шүү. Тийм үү?
- Манай нам байгуулагдсан нь тохиолдлын байгаагүй гэж би боддог. Таван жилийн өмнө монголчууд Их Монгол улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойгоо сайхан тэмдэглэсэн. Уг нь нэг удаа л баярлаад өнгөрөх явдал биш байсан. Бидний өвөг дээдэс Их Монгол Улсыг байгуулахдаа төр онолтой, ёс суртахуунтай, итгэл үнэмшилтэй, сүлд, ухаантай байж. Дээдсийн тэр үлдээсэн дундрашгүй өвийг нээж, улс төрийн үзэл болгох асуудлыг Үндэсний шинэ нам анх санаачилсан юм. Сөрөг хүчин гэдгийн хувьд монголчууд бие биетэйгээ арсалдах биш харин бие биедээ дэм болж “хөтөлгөө морины зарчим”-аар ажиллаж байж. Ийм цаг ирэх байх гэж найдаж байна. Улс төрийн намууд бүгд үндэсний үзлээ төв баримтлал болгосон цагт энэ биеллээ олох юм. Одоо бол бид харийн үзэл суртал, харийнхны гар хөлтэй тэмцэлдэхээс өөр арга зам алга. Улс төрийн намуудын хамтарч засаглахад өнгөн талаас нь эсэргүүцэх юм алга. Гэвч харийнхны бодлогын хэрэгсэл болохын төлөөх хамтралын эсрэг баймаар байна. МАНАН-д үндэсний гэх цэгцэрсэн баримтлал алга. Энэ л бидний санааг зовоож байна.

- Тухайн үед та бүхэн хамтарч ажил хийе гэснээрээ буруутаж адлагдаж байсан бол одоогийн Ардчилсан намын зарим гишүүн Засгийн газарт хамтрах нь буруу гэчихвэл “Тэгвэл зайл” гэсэн хариу сонсохоор болоод байна шүү. Танд энэ хамтрал эрүүл санагддаг уу?
- "МАНАН"-тахын учир холбогдлыг би үндэсний эрх ашгаа хамгаалах “шинэ төрийн тогтолцоонд шилжихэд оршиж байгаа гэж боддог. Үүнийг хийж чадахгүй бол МАНАН эрүүл бус үзэгдэл болж хувирна.

- Таныг намын хүндэт дарга гэсний учир юу вэ. Үүрэг, хариуцлага нь ямар байдаг юм бэ?
- Тэр цолыг надад сэтгүүлчид хайрласан юм. Манай намд хүндэт дарга гэсэн албан тушаал байхгүй.

- Танай намын таван жилийн ойн энэ өдөр ямар ч байсан гур­ван жил хамтдаа явсан Ж.На­ранцацралт агсны тухай дурсахгүй өнгөрч боломгүй санагдлаа. Яг энэ мөчид түүнтэй хамт байсан бол улс төрийн ямар өөр нөхцөлд байх байсан талаар хааяа боддог уу?
- "Монгол төрийн дээр намууд сандайллаа" гэдгийг анхлан зарласан хүн бол талийгаач маань байлаа. Ж,Наранцацралт маань бидэнд асар том үүрэг хариуцлага ногдуулчихаад өөрөө бурхан болсон. Бид түүний үлдээсэн орон зайг нөхөх гэж чармайж байгаа. Таван жилийнхээ ойгоор бид талийгаачаа хүндэтгэн дурслаа. Тэр маань биднийг тэнгэрээс харж байгаа гэж бодож байна.

- Тэрбээр таныг "Төрийн бод­логотон, жинхэнэ улс төрийн бод­лого боддог хүн" гэж тодорхойлж байсныг санаж байна. Мөн та таван жилийн ойн үеэрээ “Сүлд улс” нэртэй илтгэл тавьсан тань анхаарал татлаа. Үүнд төрийн бодлогын бас нэгэн шинэ өнцөг харагдаад байна л даа?
- Намынхаа таван жилийн ойн хурал дээр би “Монгол Улс бол сүлд улс” гэсэн бяцхан үг хэлсэн юм. Гол нь Чингисийн Их Монгол Улсын сүр сүлд, хүч чадлын нууц нь Монгол хэмээх үндэстэн бий болсон явдал. “Жангар” туулийг оройдоо залсан халимаг монголчууд, “Гэсэр” туужийг сэтгэлдээ тээсэн буриад монголчууд, “Нууц товчоо”-г зүрхэндээ тээсэн ар, өвөр монголчууд сүлд чанараараа нэг. Ерөөсөө л монгол үндэстэн. Эрх чөлөөг алдаж болно, эргүүлж олж авч болно. Харин үндэстнээ алдвал хэзээ ч түүнийг сэргээн босгож чадахгүй. Өнөө цагийн Монгол Улс бол дэлхийн бөмбөрцөгөөр нэг тарсан монголчуудын итгэл найдвар, сэтгэлийн гал. Монгол Улс бол монгол иргэншил, монгол үндэстний “Сүлд улс” гэсэн санааг дэвшүүлсэн юм. Бидний монголчууд, өнөөгийн туурга тусгаар Монгол Улсын иргэдэд том, түүхэн хариуцлага байгаа шүү гэдгийг л хэлэх гэж оролдлоо. Түүхэн хариуцлагаа ойлгож чадвал хийх ажил мөн ч их байна.

- Танай намын гишүүд дэм­жигчдийн тоо хэр нэмэгдэж байгаа вэ. Гишүүд, дэмжигчдээ нэмэх талаар та хэр санаа зовнидог вэ?
- Манай нам гишүүнчлэлийн хойноос хөөцөлддөггүй. Гэвч санаачилгаараа манай намд орж байгаа хүмүүс нэмэгдэж байгаа. Бид “Тооноос чанар чухал” гэдэг зарчмыг баримталдаг. 

- "Иргэний Зориг-Ногооны нам"-ыг дээд шүүх бүртгэсэнгүй. Үүнийг улс төрийн захиалгат шийдвэр гэж та үзэж байна уу. Нам намын тухай танаас асууж бай­гаа ч улс төр гэх нэгэн хөлөг онгоцон дээр хамт яваа болохоор татгалзахгүй байх гэж найдаж байна?
- Хардлага сэрдлэг бол хүний маш сул тал. Би энэ намыг бүртгээгүйн цаана улс төр буй гэх шалтгааныг олж харахгүй байна. Бичиг баримтаа нямбай бүрдүүлчихсэн байхад бүртгэх, бүртгэхгүйн асуудал нь цаг хугацааны явдал гэж бодож байна.

- Яагаад ч юм нэгэн цагт ҮШН, МАХН /ийм товчлолоор өөр нам болохыг мэдсэн биш дээ/ хоёр хамтдаа сөрөг хүчин болно гэж төсөөлж байсангүй. Тэгсэн хэрнээ Н.Энхбаяр, М.Энхсайхан хоёрын нэр “хаа ч цуг” гэдэг шиг хамт бичигдэх болж. Өнөөдөр улстөрчийн хувьд энэ хоёр фигурыг юу холбодог, бас юу тусгаарладаг юм бэ?
- Бидний хооронд ялгаа байна аа. Үндэсний шинэ нам Дээд шүүхэд бүртгэлтэй, эрх зүйн чадамжтай нам. МАХН хараахан бүртгүүлээгүй, бүртгэх эсэх нь сайн ойлгогдохгүй, ямар нэрээр бүртгэгдэх нь ч тодорхойгүй байгаа. Манай намын суурь үзэл баримтлал нь үндэсний үзэл. МАХН бол өөрийгөө социаль демократ гээд байгаа. Бие биенийхээ өнгийг л сонжиж байна. Юу нэгтгэж байна вэ гэвэл энэ хоёр намд монгол төрийн зовлон бэрхшээлийг таньсан мэдсэн туршлагатай хүмүүс бий.

- Уг нь Н.Энхбаяртай холбоотой асуулт тавихгүй юмсан гэж бодож байсан ч тэссэнгүй, уучлаарай. Нэг л асуулт тавья. Ирэх сонгуульд ҮШН МАХН-тай нэгдэж орно байх, тийм үү?
- Магадлал  тун бага. Гэвч би урьдчилан хэлж чадахгүй юм байна.

- Ард түмний их хуралдайгаас саяхан 15 олигархийг нэрлэв. Лав 10 нь хамтарсан Засгийн газрын гишүүн байсан нь олон хүний алергийг хөдөлгөх шиг боллоо. Та энэ нэрсийг гаргахад оролцсон уу?
- Ард түмний их хуралдай санал хураалтаар тэдний нэрийг тодруулсан юм.  Миний хувьд санал өгөхөд оролцсон.

- Ард түмний их хуралдай дотор олигархи  байхгүй гэж үү?
- Байж магадгүй. Гэвч бүх аймаг, сум, орон нутгийн төлөөлөл бүхий их хуралдайгаас тодруулсан олигархийн нэрсийг энэ зиндаанд нь хүргэж санал асуулга явуулах байгууллага байвал сонсьё л доо.

- УИХ-ын чуулганаар Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд Д.Зоригтын асуудлыг хэлэлцээд хоёр дахь удаагаа огцруулахгүй хамгаалж үлдлээ. Түүхэндээ анх удаа нэг сайдын огцрох асуудал хоёр удаа хэлэлцэгдээд тогтож үлдэж байгаа нь сонин тохиолдол шүү. Танд энэ парламент ямар санагдав?
- Манай  улсын Үндсэн хуулийн зарчмаар бол Засгийн газар “танхим”-ын зохион байгуулалттай. Танхимаас сайд нарыг нь нэг нэгээр нь сугалж ярих эрх  УИХ-д байхгүй юм. Ерөнхий сайд л салбарын сайд нартаа хариуцлага тооцож УИХ-д асуудал оруулах ёстой байдаг. Энэ утгаараа Д.Зоригт сайдыг гуравдахиа хэлэлцээд ч нэмэргүй. 

- УИХ-ын гишүүн Э.Мөнх-Очир “Ардчилсан намынхан хам­тарсан Засгийн газраас гарах цаг бол­сон” гэж хоёр өдрийн турш яриад чимээгүй болчихсон. Гэсэн ч Ардчилсан намынхан тэсээд зуу­ралдсаар байгаагийн учир утгыг та юу гэж харж байна вэ. Хэзээ тэдэнд сайдын суудал чухал болчихов. Урьд нь бол шаралхаад хаяад гарах байсан даа?
- Үзэл бодлоороо нэгдээгүй учир хэн түрүүлж “Засгаа унагана” гэж дуугарсан нь сонгогчдын өмнө нэр сүрээрээ хохирохоор байгаа. Тас тэврэлдээд байхаас өөр замгүй мэт. Санаандгүй боломж гарвал бие бие рүүгээ хутга шааж магадгүй дээ. Харж л байя.

- Хэзээ нэгэн цагт Үндэсний шинэ намынхан олонхи болж, засгийн эрхийг барих болно гэсэн өөдрөг төсөөлөл  танд байдаг уу?
- Намын хувьд үзэл санаа ялах явдал чухал юм. Албан тушаалаас ашиг хайгчдын хувьд нам хэмээх бүлэглэл олонхи болохыг сонирхдог. Надад тийм бодол алга.

- Сонгуулийн хуулийн талаар УИХ тодорхой шийдэлд хүрч чадахгүй байгаа нь олон нийтийн зүгээс шүүмжлэл хүлээж байгаа. Та болон танай нам сонгуулийн хуулийн ямар хувилбарыг дэмжих вэ. Эсвэл огт санаа зовох асуудал биш гэж үзэж байна уу?
- Пропорциональ тогтолцооны элементийг  Сонгуулийн тухай хуульд оруулах талаар ярилцаж байгаа нь сайн хэрэг. Гэвч чадахаасаа чадахгүй нь давамгайлна. Саналаа зөв тоолж чадахгүй бол ямар ч хувилбартай байсан  Сонгуулийн тухай хууль бидэнд хэрэггүй. Ардчилал энээ тэрээ гэж худлаа ярих ч шаардлага байхгүй.

- Нэгэн улстөрч “Хүчгүй өр­сөлдөгч л үүнд санаа зовно” гэж хэлсэн. Гэвч үнэндээ болом­жийг хаана гэдэг шударга өрсөл­дөөний зарчимд үл нийцнэ. Ер нь Сонгуулийн тухай хуулийн талаар парламентад суудалгүй намуудын саналыг авсан уу. Хэр тусгах бол?
- Манай нам энэ асуудалд том ач холбогдол өгөхгүй байгаа. Сонгуулийг намууд биш төрийн алба зохион байгуулах хэрэгтэй гэдгийг манай нам эртнээс ярьж байгаа. Энэ саналыг хүлээн авч, хуульдаа тусгавал сайн хэрэг. Ер нь намууд дундаасаа бүх түвшинд сонгуулийн хороо байгуулаад, тэгснээр шударга сонгууль явуулна гэж найдах бололцоогүй гэдгийг долдугаар сарын 1-ний үйл явдал нэгэнт харуулсан гэж бодож байна.

- Та эдийн засагчийн хувьд иргэн бүрт олгох Тавантолгойн хувьцааны талаар ямар бодолтой явдаг вэ?
-Засгийн газар баялгийн шударга хуваарилалтыг бий болгох гээд эрмэлзэж байгааг буруутгаж болохгүй. Их бага, зөв буруугийн тухайд дараа нь хэлэлцэж болох юм.

- Хэдийгээр УИХ-ын 2008 оны сонгуульд хамгийн том саад чинь болсон 1.5 сая төгрөгийн амлалт иргэдийн хүртээл болсныг бид харж байсан. Та иргэн бүрт тарааж буй мөнгийг авдаг уу?
- Би Монгол Улсын иргэн. Төрийн минь хишиг тул авалгүй яахав.

- Эдийн засагчийн хувьд та инфляци 5.5 хувь байгаа гэдэгт итгэж байна уу. Сонгуулийн өмнөх жилийн арга, заль биш биз?
- Зөвхөн инфляцийн үзүүлэлтийг хараад сонгогчид саналаа өгөхгүй нь ойлгомжтой. Дэлхийн чиг хандлагаас Монгол хол байж чадахгүй. Хүнс, шатахууны үнэ ер нь өсөх ирээдүйтэй байгаа. Үймээн самуун, дайн дажин, байгалийн гамшиг эрс нэмэгдэж байна. Үүнийг урьдчилан харж эдийн засгаа удирдвал зөв болно. Нэг өдөр л манай эдийн засаг гацах вий дээ гэсэн бодол толгойноос салахгүй байгаа.

- Сүүлийн асуулт. Үндэсний шинэ намын 10 жилийн ойгоороо улс төрийн хувьд ямар нөхцөл байдалтай болсон байна гэж та төсөөлдөг вэ?
- Хоржилло. Монгол ялах болтугай гэсэн сэтгэл тээж явдаг. Энэ маань биелнэ. Үндэсний эрх ашгаа урьтал болгодог төрийн тогтолцоотой болж, шударга байхдаа эвлэж, эвтэй байхдаа хүчтэй болох цаг ирнэ. Энэ бол бидний ирээдүй. Үүний төлөө монголчууд бүгдээрээ хүчээ нэгтгэе.

- Ярилцсанд баярлалаа.

"Яахуу мн"