Анхаарлын төвд орсон баялгийн тоонд газрын тосны бүтээгдэхүүн нэлээн дээгүүрт багтдаг. Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат анх газрын тосны орд бүхий газрыг илрүүллээ хэмээн дээлийнхээ энгэрийг тэрхүү оргилсон тосоор мялааж, газрын гүнээс олгойдон гарч буй тэр түүхий бүтээгдэхүүнээр их олз олох нь хэмээн монголчууд аархаж байсан цаг саяхан. Гэхдээ төрийн тэргүүний энэхүү мялаалга зөвхөн дээлийн энгэр дээр толбо болон үлдсэнээр монголчуудын нефтьтэй болох мөрөөдөл ч талаар болсон. Гэхдээ газрын тос маань шавхагдчихаад, дуусчихаад, эсвэл ширгэчихээд байгаа юм биш. Зөвхөн түүнийг боловсруулах үйлдвэрээ барьж чадаагүй, газрын тосоо түүхийгээр нь урд хөрш рүү зөөхөөс өөрийг хийсэнгүй.

П.Очирбат гуайн буянаар ганцхан айл үүд хаалгаа нээсэн нь өдгөөгийн Газрын тосны газар. Ашигт малтмал газрын тосны хэрэг эрхлэх газар гэж байсныг Монгол Улс газрын тостой болсон тул нэг байгууллагын хавсарга төдийгөөр "үйл ажиллагаа" явуулах нь дэмий басамжилсан хэрэг болох ахул Газрын тосны газрыг тусад нь гаргах нь зүйтэй гэдгийг олон хүн л хэлээ, шийдээ биз дээ, бодвол. Газрын тосны газар гэх том нэртэй их айлын ажил өчүүхэн төдий ч урагшилсангүй.

Тэд зөвхөн гадаадаас бадар барин гуйж авчирсан түлш, шатахууныг нефть импортлогчдод хуваарилах, Монголд заруулах ажлыг л хийж ирсэн гэвэл хатуудахгүй буй заа. Газрын тосны газар өрх тусгаарласнаас хойш Монголд энэ удаагийнх шиг шатахууны хомсдол үүсч л байсан, нефть импортлогчид үгсэн тохирч үнээ нэмж, хасч хөөрхөн шантааж маягийн юм зохион байгуулж, золигтож л байсан. Харин энэ удаагийнх арай л өргөн хүрээг хамарчихлаа.

Улс орон даяар шатахуун хомсдлоо, Монголын амьдрал зогсох нь гээд дээр доргүй хөл хөсөр, гар газар явахад Газрын тосны газрынхан, түүний удирдлага болох Д.Амарсайхан харин Монголд газрын тосны салбар үүсч хөгжсөний 70 жилийн ойн баяр тэмдэглэж, шатахуун хомсдоогүй, хэвийн байгаа, Оросоос нефть ачуулчихсан, ирж байгаа, бууж байгаа, маргааш гэхэд л хахаж цацна маягийн юм яриад сууж байдаг. Ийм увайгүй байж болно гэж үү. Дизель түлш олгож байгаа гэх "Сод Монгол" энэ тэр гэх ганц хоёрхон нефть импортлогчдын ШТС-ууд ийм түлшээр явдаг машинуудын уртаас урт цуваанд нуруугаа авахуулж зогсоход Д.Амарсайхан дарга дэргэдүүр нь нүдээ аниад өнгөрдөггүй л байлтай. Хотын гудамж замын хөдөлгөөн багасч, нийтийн тээврийн автобуснуудаас эхлээд улс орны тулгамдсан ажлууд, зам засвараас эхлээд ажил зогсчихоод байхад нүдэн балай, чихэн дүлий худал яриад сууж байгааг та ч харлаа, би ч харлаа. Газрын тосны газрын дарга Д.Амарсайхан яг ийм хүнд үед УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны хуралдаан дээр "Монголын анхны нефть боловсруулах үйлдвэрийг Дорнод аймагт барихад найман сар, Зүүнбаянд барихад 14 сарын хугацаа л хэрэгтэй" хэмээн гишүүдийг баалаад, миалаад сууж байх жишээтэй. Тийм л юм бол бариулчихгүй юугаа хийж суусан юм бэ. Бариулах нь баараггүй, тайван амгалан сууцгаа гэнэ үү. Тэр яг бариулж харагдана даа. Монголчуудын хувьд Газрын тосны боловсруулах үйлдвэр барихад хөрөнгө мөнгө нь байлаа гэхэд түүнийг барих боловсон хүчин байдаггүй юм гэнэ лээ. Орос ах нарын хувьд ганц чадах ажил нь тэр. Гэхдээ тэд өрсөлдөгчтэй болохыг яарна гэж үү. Хятадуудын тухайд бол чадна, бариад өгье ч гэж гуйж байгаа юм гэсэн. Гэхдээ Михаил нэг бодолтой гэдэг шиг, юу юуны духанд хүрэлгүй хятадуудаар үйлдвэр бариулчихалгүй торгоож байгааг хэлэх хүмүүс ч бий. Тэд яаж ч мэднэ гэсэн утгаар гэж мөхөс би бодно. Байж болох болгоомжлол.

Уг нь манай улс дэлхийд тунхагласнаараа бол 1.6 тэрбум тонн газрын тосны нөөцтэй. Газрын тос олборлогч орнуудаас дээгүүр жагсдаг юм билээ. Д.Амарсайхан даргын хэлснээр боловсруулах үйлдвэр барих ажил тийм амархан юм бол өнөө маргаашгүй шавыг нь тавиад ажлаа эхэлчихээч. Монголчууд бүгдээрээ хоёр гараа өргөн дэмжих биз, тэгвэл. Шатахуун хомсдох, асуудал үүсэх бүрт л нефтийн үйлдвэр барих тухай ярьчихаад бусад үед нь мартчихдагаа болих хэрэгтэй гэдгийг Аюулгүй байдал гадаад бодлогын байнгын хорооны хурлын үеэр байнгын хорооны гишүүд түүнд сануулж байсан. Газрын тосны үйлдвэр барих талаар хуулийн төсөл санаачлаад ороод ирвэл ямар нэгэн газраас дарамтлахгүй биз дээ хэмээн Д.Амарсайхан дарга асуусан нь түүнийг бизнесмэнүүдийн дарамтанд "амьдардаг" юм байна гэх сэтгэгдэл төрүүлсэн. Гэхдээ тэр юугаар дарамтлуулах юм бэ. Айлаас эрж эрж олсон жаахан шатахуунаас нь л илүүчлэхийг боддог биз. Үүнийг тэр дарамт гэж арай бодоогүй л болов уу. Тэгэхээр ямар дарамт байна гэж. Зуйгуул үг эзнээ яадгийг эрхбиш тэр мэддэг л баймаар. Газрын тосны газрын ажлыг гацаагаад байгаа Д.Амарсайхан ямар том татаастай болоод ингэж өөрийгөө "сонирхолтой фигур" болгохоор улайрна вэ. Тэрбээр Ерөнхийлөгчийг ОХУ РУУ дөрөө жийнгүүт л "Байдал хэвийн байгаа. Дизель түлш тасраагүй. ШТС-ууд л бага багаар өгч, ажил хүндрүүлээд байна" гэх ухааны юм ярьж байх шив. Харин түүний ийнхүү хий хоосон яриаг эрх мэдэл албан тушаалдаа үлдэхийн түлш хийж ярьж байгаа эцсийн арга ч гэж зарим хүмүүс ярих юм билээ.

Хэрвээ Д.Амарсайхан дарга ажлаа мэддэг, хийдэг байсан бол Ерөнхийлөгчдөө канистр бариулаад бензинд явуулахгүй л байсан даа, монголчууд. Ингэх дээрээ тулбал Газрын тосны газрын даргыг өөрийг нь хойшоо явуулчих байсан юм. Тэр яг юм олж ирж харагдана даа.

Б.ДАВАА

medee