Хэдхэн сарын дараа өвөл болох нь. Уг нь өвөл ч сайхан л даа.

 Харамсалтай нь сүүлийн хэдэн жилийн турш нийслэлчүүд өвлийн сайхныг мэдрэхээ байсан. Хорт утааны баг өмсч явмаар битүү утаан дунд яаж сэтгэл өөдрөг амьдрах билээ. Дахиад утаан дунд гэж бодохоор өөрийн эрхгүй хоолой гашуу оргиж байна. Энэ их утаа эрүүл мэндэд ямар нөлөө үзүүлж байгаа бол гэсэн далд түгшүүр уншигч танд төрдөг байх. Би ч бас тантай адил бодол тээж түгшиж явдаг.

Энэ жил УИХ агаарын бохирдлыг бууруулахад таван тэрбум төгрөг төсөвлөсөн. Гэтэл хотын мэрийн яриагаар бол энэ өвөл хот утаанаасаа салахгүй шинжтэй дэгээ. Эхэндээ хотын утааг 30 хувь бууруулж чадна гаж зоримог амлаж байсан мэр сүүлдээ баттай хэлж чадахгүй байна гэх ухааны юм ярина лээ. Агаарын бохирдол эрүүл мэндэд ямар хор нөлөө үзүүлж байгаа бол. Тодорхой тоо судалгаа байдаг болов уу. Байдаг юм байна. Түгшмээр дүгнэлттэй судалгааг сонирхцгооё. Өвлийн улиралд асуудал тарьдаг хүхэрлэг хий, азотын давхар ислийн агууламж ДЭМБ-ын зөвлөмжөөс хэтэрхий өндөр гарчээ.

Агаар дахь нүүрстөрөгчийн дутуу ислийн хэмжээ 1997-2001 онд 0.5-1.0 мг/мЗ болж өссөн нь ДЭМБ-ын зөвлөмж хэмжээнээс 50-100 дахин их, тоосны агууламж 2-27 дахин их гэсэн тооцоо хийгджээ. 2001 оны агаарын бохирдлын хэмжээ ийм байгаа юм чинь, өнгөрсөн жил энэ хэмжээ хэд болж өссөн нь тодорхой. Бодохоос аймаар тоо гарах биз. Амьсгалын эрхтнүүдийн өөрийгөө цэвэрлэх, хамгаалах, хоргүйжүүлэх үйл ажиллагаа маш өндөр төвшинд нарийн уялдаатай явагдаж, бие организмыг хамгаалж байдаг ч агаарын бохирдлын нөлөөгөөр хамгаалах үүргээ гүйцэтгэж чадахгүйд хүрдэг гэнэ. Тиймдээ ч Улаанбаатарт амьсгалын эрхтний өвчлөл жилээс жилд нэмэгдэж байгаа аж. Нийслэлд амьсгалын эрхтний өвчлөл нийт өвчлөлийн 23-24 хувийг эзэлж байгаа юм байна.

Судлаач Б.Бурмаа, Н.Сайжаа нар Улаанбаатарын агаар дахь  хүхэрлэг хий, азотын давхар исэл, нүүрстөрөгчийн дутуу ислийн агууламж хүүхдийн амьсгалын эрхтний өвчлөл, тодруулж хэлбэл, хүүхдийн гуурсан хоолойн цочмог болон архаг үрэвсэл, уушигний үрэвслийн шалтгаан болж байгааг тогтоожээ. Улаанбаатарын хүүхдүүд хөдөөгийн хүүхдүүдтэй харьцуулахад гуурсан хоолойн үрэвсэл өвчнөөр 5-15 дахин илүү өвчилж байна гэх судалгааны дүн анхаарал татаж байна. Нас баралтын гол шалтгаан болсон зүрх судасны өвчинд агаарын
бохирдол буруутай.

Нас баралтын тэргүүлэх шалтгаан болж байгаа зүрх судасны өвчлөл ч агаарын бохирдолтой холбоотой гэнэ. Нас барж буй гурван хүний нэг нь энэ өвчнөөр өөд болж байгаа статистик мэдээ юу хэлээд байна вэ. Орчин үед хүүхдийн зүрх судасны үйл ажиллагааны үзүүлэлт орчны бохирдлын хүнийн эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг илтгэх нэг үзүүлэлт гэж үзэж байна. Агаарын бохирдлоос болж хотын хүүхдүүдэд зүрх, судасны системийн функциональ үйл ажиллагааны өөрчлөлтүүд илэрч байгааг эмч нар баталж буй. Хүүхдүүдэд амьсгал зүрх, судасны үйл ажиллагааны сорил хийхэд уушигны амьдралын багтаамж багасах, артерийн бага даралтын хувьд хэвийн бус хариу урвал үзүүлэх, судасны цохилтын тоо цөөрч байгаа нь аль хэдийнэ нотлогдчихож. Хотын хүүхдүүдэд хийсэн зүрхний цахилгаан бичлэгийн дүнгээр эрүүл хүүхдүүдэд зүрхний булчингийн агшилт, цахилгаан дамжуулах чанар өөрчлөгдөж, зүрхний цохилт олшрох, цөөрөх зэрэг үйл ажиллагааны өөрчлөлтүүд илэрчээ.

Энэ бүхний нэг шалтгаан нь агаарын бохирдол гэж эмч нар баталж байна. Агаарын бохирдол хүүхдийн бие бялдрын өсөлт, дархлааны байдалд нөлөөлдөг бас нэг аюултай. 1998-2000 онд хийсэн судалгаагаар хүүхдүүдийн  өсөлт хөгжлийн хэвийн харьцаа алдагдаж, өндөр, жин нэмэгдэж, цээжний тойргийн хэмжээ багассан нь тогтоогджээ. Энэ дүн одоогоос долоон жилийн өмнө гарсан. Тэр үед Улаанбаатарын утаа өнөөдрийнх шиг гамшгийн хэмжээнд хүрээгүй байсан.. Агаарын бохирдлын нэгээхэн хэсгийг бүрдүүлдэг хар тугалга. бараг бүх эрхтэн тогтолцоонд сөрөг нөлөө үзүүлдэг гэсэн түгшмээр мэдээ байна. Мэдрэл, нөхөн үржихүйн тогтолцоонд нөлөөлж, хүүхдийн өсөлтийг сааруулдаг аюулыг энэ бодис дагуулдаг.

Хар тугалгыг мэдрэлийн хор гэх нь ч бий. Хүүхдийн тархины хөгжлийг сааруулах аюултай энэ бодис Улаанбаатарын хөрсөнд зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс 4.5 дахин, агаарт 2.3 дахин их байна. Хар тугалгын аюулаас сэргийлсэн оновчтой бодлого явуулж, хүн амынхаа эрүүл мэндэд анхаарсан улс цөөнгүй бий. Тэдгээр улсын нэг нь АНУ юм билээ. АНУ-д 1998 онд хар тугалгатай бензинийг хэрэглэхийг хоригложээ. Энэ шийдвэр гарснаас хойш төв зам орчимд ялгарах хар тугалганы хэмжээ 99 хувиар багасч, хар тугалга ялгаруулах нийт эх үүсвэр 44 хувиар цөөрсөн гэсэн. ДЭМБ болон АНУ-ын Өвчний хяналт, сэргийлэлтийн төвөөс бага насны хүүхдийн цусан дахь хар тугалгын босго хэмжээг 10 мкг/дл гэж тогтоосон ч сүүлийн үеийн судалгаагаар энэ хэмжээнээс бага байхад эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж, оюуны хомсдолд хүргэнэ гэсэн судалгаа бий.

Улаанбаатарт 2006 онд хийсэн судалгаагаар хүүхдийн цусанд агуулагдах хар тугалганы дундач хэмжээ 16.5 мкг/дл байжээ. Хүүхдүүдийн дунд ой тогтоолт буурах, анхаарал сулрах шинж илрээд байгаа гэнэ. Нярайн эндэгдлийн зонхилох шалтгааны нэгбол төрөлхийн гаж хөгжил. Гаж хөгжлийн эзлэх хувь 1997 онд 2.3 хувь байсан бол 2002 онд 7.1 хувь болж нэмэгджээ. Улаанбаатар хотод 1990-2004 онд төрөлхийн гаж хөгжилтэй 341 хүүхэд төрж, 1000 амьд төрөлтөд 1.48 гаж хөгжилтэй нярай байсан бол 2004 онд 2.15 болж нэмэгдсэн дүн байна. Дийлэнх нь зүрх судас, хоол боловсруулах, төв мэдрэлийн тогтолцооны төрөлхийн гажиг.

Гаж хөгжилтэй нярайн тоо жилээс жилд өсч байгаагийн гол буруутан нь агаарын бохирдол гэж бодож байна. Учир нь хорт утаанаас үүдэлтэй өвчлөл төрөлхийн гаж хөгжлийн гол шалтгаан болж. Эмч нар төрөлхийн гаж хөгжлийн талаар нарийн судалгаа хийх шаардлагатай гэж үздэг юм билээ. ЭМЯ энэ чигт анхаарлаа хандуулах нь зөв байх. Гаж хөгжилтэй хүүхдүүд яг ямар шалтгаанаар нэмэгдээд байна, агаарын бохирдолд хэдэн хувийн буруу байна гэдгийг тодорхой гаргахын тулд энэ чиглэлийн судалгаанд тодорхой хүмүүс бэлдэж, хөрөнгө мөнгө хаях цаг болжээ.

Агаарын бохирдлыг бууруулахгүй бол 2015 онд 42 мянган хүн өвчилж, таван тэрбум төгрөг зарлагдана

Амьсгалын замын өвчний гол шалтгаан нь агаарын бохирдол гэж дээр хэлсэн. Манай улсад жилд дундчаар 90.7 мянган хүн амьсгалын замын өвчнөөр өвчилж, эмчилгээнд нь ойролцоогоор 4.8 тэрбум төгрөг зарцуулжээ. Амьсгалын замын өвчнөөр өвчилсөн хүмүүсийн 40.2 хувь нь улаанбаатарчууд. Нийслэлд 2005 онд амьсгалын замын өвчнөөр 37 мянган хүн өвчилж, гурав орчим тэрбум төгрөг зарцуулсан тооцоо гарчээ. Агаарын бохирдлыг бууруулах тодорхой арга хэмжээ авахгүй бол амьсгалын замын өвчнөөр өвчлөх хүний тоо 2015 он гэхэд 42 мянгад хүрэх нь. Зарцуулах мөнгөний хэмжээ нь таван тэрбум төгрөг.

Агаарын бохирдол хүний дундач наслалтад нөлөөлдгийг эрдэмтэд нотолсон. Агаар дахь тоосны бохирдол хүний наслалтыг 8.6-10.2 сараар богиносгож байгаа гэсэн судалгаа гарчээ. Европын холбоо агаар дахь зөвхөн нэг бохирдуулагчийн агууламжийг бууруулснаар 2010 он гэхэд хүний насыг 2.3-2.7 сараар уртасгаж, 80 мянган нас баралтын тохиолдлоос сэргийлж, 58-161 тэрбум евро хэмнэх бололцоотой гэж үзэж байна. Хүн төрөлхтөн агаарын бохирдлоос болж өвчилснийхөө төлөө нэг жилд чамгүй мөнгө цацдаг нь эдгээр жишээнээс тодорхой харагдаж байна. Агаарын бохирдлын асуудлыг нэг мөр шийдчихвэл эдийн засагт ч сайн нөлөө үзүүлэх нь.

Хотын утаа хорт хавдарт нөлөөлж байгаа гэв үү?

Судалгаанаас харахад, агаарын бохирдол амьсгалын замын өвнөөс гадна хавдрын өвчлөлд ч нөлөөлж байгаа гэнэ. Уушигны хавдар үүсэх шалтгаанд азотын исэл 11.9 хувийн жин эзэлж байгаа аж. Дэлхийн хүн амын дунд тохиолдож байгаа нийт өвчлөлийн 2.7 хувийг агаарын бохирдлын улмаас үүссэн өвчлөл эзэлж байгаа аж. Агаарын бохирдлын улмаас жил бүр 1.6 сая хүн амьсгалын замын өвчлөлөөр нас барж байна. Дэлхий нийтийн болон бүс нутгийн хэмжээнд хамгийн түгээмэл тохиолдож буй эрүүл мэндийн 10 эрсдэлт хүчин зүйлд агаарын бохирдол ордог. Өнөөдөр дэлхий дээр 1.5 тэрбум хүн агаарын бохирдол зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс хэтэрсэн орчинд амьдарч байгаа. Тэдний нэг нь бид. Таргалахад хүртэл нөлөөлдөг гэх агаарын бохирдолтой Азийн хөгжиж буй орнууд дорвитой тэмцэж чадахгүй байна гэсэн дэлхийн дүгнэлтбий.

Агаарын бохирдолд дарлуулсан улс орны дунд манайх шиг нийслэлдээ хүн амынх нь талаас илүү нь амьдарч байгаа газар цөөн. Ихэнх хүн ам нь нийслэлдээ төвлөрсөн, нийслэлийнх нь утаа гамшгийн хэмжээнд хүрсэн Монголын талаар өнгөрсөн өвөл CNN мэдээлж байсан. Улаанбаатарын утаа гамшгийн хэмжээнд хүрлээ гэж мэдээлсэн. Хотын утаа үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд хүрчихээд байна.

Эрүүл иргэдгүй улс болчих вий гэсэн айдас аль хэдийнэ нөмөрчихөөд байна. Энэ их утааг багасгах хамгийн дөт гарцыг олохгүй бол хэчнээн хүн хорт хавдраар өвчилж, хэчнээн нялхас гаж хөгжилтэй гэсэн шалтгаанаар амьд явах эрхээ хасуулж, хэдэн хүүхэд амьсгалын замын цочмог үрэвслээс болж шаналах вэ? Хэдий болтол энэ аюул үргэлжлэх юм. Тодорхой судалгаа хиймээр байна. Үндсэн хуульд заасан амьд явах эрхээ эдэлмээр байна бид.

MONGOLIIN medee soninoos SONIN.MN-d hevluulsniig niitlev