Туулын эргийг сүйтгэсний төлбөр 300 төгрөг

2011-06-13

Энэ жил хатан Туулаа хамгаалах талаар төрийн бус байгууллагуудын дуу хоолой хүчтэй байна.

Харин төрийн байгууллага юу хийж байгаа нь тодорхойгүй. Элс хайргыг нь зөөх, эрэг дагуу хог новшоо хаях, автомашин, хивс, өмд цамцныхаа хир буртгийг угаах, арьс ширний үйлдвэрийн хог хаягдал асгах зэргээр хатан Туулынхаа хоолойг боомилж, багалзуурыг базах үйл ажиллагааг нийслэлчүүд өөрсдөө хийсээр байна. Хэрэв Туул гол хүн байсан бол аль хэдийнэ амь тавьсан байх биз.

Гэхдээ “Байгалийн хэл” гэж бас байна. Хаврын хаварт урсгал нь тасарч, Сонгины булан, Биокомбинат, Алтанбулаг сумын орчим загас олноороо үхэн, голын ус булингартаж, тундасаар дүүрэн урсч байна. Туул голд Тосон, Заамарын хөндий орчим Алтан Дорнод Монгол, “Монполимет” компани алт угаадаг “Драг” хэмээх гурваас дөрвөн давхар байшинтай дүйцэх өндөртэй үйлдвэрийн байгууламжийг оруулж ажиллуулдаг тухай ч ярьдаг.

Энэ байгууламжаас алт угаасан химийн хорт бодис, нунтаг шороо шууд Туул гол руу ордог. Энэ тухай жич тоо баримттай өгүүлэх учир түр завсарлая. Зайсан толгой, Бурхан багшийн цэцэрлэгт хүрээлэн, Туул голын урд эрэг орчим зун цагийг зугаатай өнгөрүүлэх гэсэн амрагчдын хөлд хэдийнэ дарагджээ. Цааш гүн рүү нь явах тусам ийм дүр зураг улам элбэгшинэ. Туул голд илүү ойр байя гэвэл нэг хүн 300 төгрөг төлөөд хамгаалалттай бүс рүү орох боломжтой.

Гэхдээ хамгийн хачирхалтай нь тэрхүү тасалбарыг ганцхан суудлын жижиг тэрэгнээс л авдаг. Суусан хүнийх нь тоог тооцоод нэг хүний 300 төгрөг хураадаг юм билээ. Жийп хөлөглөсөн томчууд энэ тасалбарын барааг ч харахгүй. Бараг тэдэнд тасалж өгөхөөс айдаг биз. Монгол Улсын хууль ийм маягтай хэрэгжиж байгаагийн жишээг эндээс харж болно. Тэр ягаан тасалбар дээр БОЯ, ТХГН гэсэн таних тэмдэг байх аж. Бас ард нь “Тусгай хамгаалалттай газар нутагт үзүүлэх ажил үйлчилгээ” гээд хүмүүст үзүүлэх үйлчилгээгээ бичжээ.

Нэгдүгээрт, Мэдээллийн төв, эко гэрийн үйл ажиллагаатай танилцуулж, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль тогтоомж, аюулгүй ажиллагааны талаар мэдээлэл зааварчилгаа өгөх, хоёрдугаарт, аялал жуулчлалын замыг танилцуулж, хоноглох, отоглох газруудыг зааж өгөх, гуравдугаарт, тодорхой мэдээлэл, товхимол, гарын авлага, санамж, хогийн уутаар хангах, дөрөвдүгээрт, шаардлагатай тохиолдолд газарчлах хүн гаргаж өгөх гэсэн товч тодорхой заалтуудтай.

Гэтэл гоё нэртэй дөрвөн төрлийн үйл ажиллагаа нь даанч хэрэгждэггүй ажээ. Ядаж хоноглох, отоглох газруудаа зааж өгөөд, хог хийх уут, санамж, гарын авлагаа мөнгө хураахдаа өгдөггүй байна.

ЗАЙСАН ТОЛГОЙН АРД ЮУ БОЛООД БАЙНА

Зайсан толгойн хойд талд төмөр хашаа хатгаад газар шорооны ажил хэдийнэ эхэлчихжээ. Ямар зорилгоор, юу хийгээд байгааг Хан-Уул дүүргийн ТҮК-ийн даргаас асуувал “Юу гэдгийг нь мэдэхгүй, чи мэдэхгүй юу” хэмээж байх юм. Тэр орчим үнэхээр тухгүй болчихжээ. “Собт трейд” гэх компани үйлчилгээний зориулалтаар барилга байгууламж барих ажлаа зогсоогоогүй бололтой.

Тэгэхээр Зайсан толгой маань тэр үйлчилгээний барилгын цаанаас цухуйж харагдахгүй болох бололтой. Үнэндээ Зайсан толгой, Туул голын эрэг орчимд хүний сэтгэл татах зүйл огт үгүй болжээ. Дээр өгүүлсэн газруудаар явсны дараа энэ бүх болохгүй байгаа зүйлүүдийн талаар тодруулах гэсэн ч нөгөө л албаны хүмүүсийн бие бие рүүгээ чихсэн бөөрөнхий хариулттай тулгарав. Бүр “Хуультай байхад түүнээс л харчихгүй юу даа” гэх эгдүүцсэн хариултыг сонслоо.

Хэдэн жилийн өмнө Туул голын эрэг дагуу автомашин болон бусад зүйл угаахыг хориглосон НИТХ-ын тогтоол гарсан. Гарсныхаа дараа гайгүй сайн хэрэгжээд нөгөө л Монголын хууль гурав хоног байдгийн үлгэрээр дашийн шог болсон. Туул голын эрэг дагуу машин угааж түүнийг бохирдуулж байгаа хүмүүст хариуцлага хүлээлгэх хууль тогтоомж, журам тун хомс юм билээ.

Иргэдийг 20-30 мянга, аж ахуйн нэгжийг 50-200 мянгаар торгох хуультай. Усны тухай хуулийн Зургадугаар бүлэгт “Хариуцлага хүлээлгэх тухай” заажээ. Тодруулбал, зургадугаар бүлгийн 37 дугаар зүйл. Хууль тогтоомж зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлага гэж заагаад 37.1-д Усны тухай хууль тогтоомж зөрчсөн этгээдэд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол хохирлыг нөхөн төлүүлж, шүүх болон улсын байцаагч дор дурдсан захиргааны шийтгэл ногдуулна: 37.1.8. Усыг бохирдхоос хамгаалах шаардлагыг биелүүлээгүй, эсвэл усны эх үүсвэрийн онцгой болон энгийн хамгаалалтын, эрүүл ахуйн бүсийн дэглэмийг зөрчсөн иргэнийг 20000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 50000-200000 хүртэл төгрөгөөр торгох; 37.1.9. Энэ хуулийн 31.2.1, 31.7-д заасныг зөрчсөн иргэнийг 30000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 50000-200000 хүртэл төгрөгөөр торгож, онцгой болон энгийн хамгаалалтын бүсийн газрыг нөхөн сэргээхтэй холбогдсон зардлыг нөхөн төлүүлэх хэмээн зааснаас өөр тодорхой зүйл байхгүй.

Өөрөөр хэлбэл Туул голын дагуу ямар нэг ус болоод байгаль экологид халгаатай зүйл хийвэл 20 мянгаас 200 мянган төгрөгөөр торгоод өнгөрнө гэсэн үг.

ХӨДӨӨНИЙ БҮСГҮЙЧҮҮД ТУУЛЫН МӨС ЗАХИДАГ БАЙЖЭЭ

Эцэст нь өвөөгийнхөө амьд сэрүүн ахуйдаа ярьсан нэгэн хуучийг дэлгэе. Өвөө минь говийн хүн. Залуудаа тэмээн жин тээж Улаанбаатарт жилдээ ганц удаа ирдэг байжээ. Гэтэл хайртай бүсгүй нь буюу миний эмээ өвөөд нэг удаа жинд явахад нь Туулын мөс захисан гэдэг. Яах гэж байгааг нь сонирхвол “Хатан Туулын цэнгэг усаар үсээ угааж, нутгийн бүсгүйчүүдэд гайхуулах гэсэн юм” гэжээ. Өвөө ч захиасыг нь биелүүлж нутаг буцахдаа нэг тэмээндээ мөс ачжээ. Гэвч аян жин сунжирч хавар болоход өнөөх мөс нь замдаа хайлчихсан байна.

Тэгэхээр хатан Туул маань үнэхээр Халхад алдартай цэнгэг устай гол байжээ. Туул голын хот орчмын хэсгийн урд эргийг Богдхан уулын дархан цаазат газар, хойд эргийг Нийслэлийн байгаль хамгаалах газар хариуцдаг. Туул голыг хамгаалах ажлыг чадлынхаа хэрээр хийж байгаа талаар Богдхан уулын дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргааны дарга Д.Шинэхүү ярьсан бол Нийслэлийн байгаль хамгаалах газраас иргэдийн нөхөрлөлтэй хамтран гэрээт хамгаалагчийг авч ажиллуулах төлөвлөгөөтэй байгаа гэлээ.

Ц.Мөнх