Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100 жил, Хууль зүй, дотоод хэргийн албаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан хийж буй эдгээр арга хэмжээний нэг болох “Монгол Улсын эрх зүйн хөгжлийн асуудлууд” сэдэвт эрдэм шинжилгээний бага хурал өнөөдөр боллоо. Түүнд хуулийн салбарын эрдэмтэд, хууль, шүүхийн байгууллагын ажилтнууд оролцсон юм. Өмнөх өдрүүдэд болсон симпозиумаар Эрүү, Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн шинэтгэлийн асуудлыг хэлэцсэн бол өчигдөр эрх зүйн хөгжлийн сэдвээр ярилцав.

Энэ үеэр Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, гавьяат хуульч, Үндсэн хуулийн эх баригч Б.Чимид сонирхолтой илтгэл хэлэлцүүлсэн юм. Түүний хэлж буйгаар өнөөдөр Үндсэн хууль “самуун” болжээ. Хууль тогтоогч УИХ-ын гаргаж буй хуулиуд Үндсэн хуультай зөрчилдөх нь цөөнгүй байгааг тэрбээр шүүмжлэв. Төрийн дээд байгууллагууд Үндсэн хуулийг үл тоомсорлож, үгүйсгэж, зөрчиж байгааг гавьяат хуульч жишээ татан ярилаа. УИХ-аас баталсан хууль Үндсэн хуультай зөрчилдсөн 69 удаагийн тохиолдлыг Үндсэн хуулийн Цэц 16 жилийн хугацаанд хянан хэлэлцжээ. Хэрэв хувь хүн 69 удаа хууль зөрчсөн бол насаараа шоронд хоригдож: таарна. Гэтэл УИХ үүнийг байх ёстой зүйл шиг үзэх болжээ. Үндсэн хуультай зөрчилдсөн агуулгатай хууль батлах нь жилд нэгээс есөн удаа тохиолдож буйг Б.Чимид хуульч хэллээ. Нэгэнт дээд байгууллага нь хууль зөрчдөг юм чинь гэсэн байдлаар хувь хүмүүс ч хуульд хүндэтгэлгүй ханддаг болсон байна. Гадаад оронд хэрэв хууль санаачлагч буруу зүйл хийвэл огцордог, парламент буруу хууль баталбал огцордог. Байнгын хороо буруу шийдвэр гаргавал эргэж авч үздэг. Гэтэл Монголд хуулиа мэдсээр байж зөрчих хандлага цөөнгүй харагдах болжээ.

“ҮШН-ынхан Хөвсгөлд хоёр том гэр бариад Үндсэн хуулийг өөрчилж тавдугаар Үндсэн хууль батлуулахаар ард нийтийн санал асуулга явуулж байна. ҮШН-ын цаана төрийн бус 20-иод байгууллага, МАХН байна. Санал асуулга бол УИХ-ын хийдэг ажил. Хэдийгээр тэдгээр байгууллага эх орон, эд баялгаа харийнханд худалдагчдын эсрэг, авлига, хээл хахуультай тэмцэх, сонгуулийн луйврыг арилгах зорилт дэвшүүлсэн нь зүйтэй ч хэтийн зорилго нь өөр байна. Тэр нь Үндсэн хуулийг өөрчлөх, засгийн эрх авах улс төрийн намын хэмжээний зорилт юм. Эндээс харвал Монголд албан, албан бус хоёр Засгийн газартай болжээ. Бусад орнууд Үндсэн хуулийн аюулгүй байдлыг төрийн аюулгүй байдлын эхэнд тавьдаг. Аюулаас хамгаалах, Тагнуулын байгууллага нь энэ талаар анхаарч ажилладаг. Монголд Үндсэн хуулийн соёл дутаж байна.

ҮШН-ын гол лидер нь 1992 оны Үндсэн хуулийг барууны шахалтаар хийсэн, гадаадынхны боловсруулсан хууль. Манайхан зөвхөн цэг, таслалын засвар хийж, маш ойлгомжгүй муу орчуулсан. Энэ хууль колоничлолын хууль” гэж хэлсэн. Тийм биш. Үндсэн хуулийн боловсруулалтад нэг ч гадаад хүн оролцоогүй. Үндсэн хууль өөрчлөх гэдлгийн цаана Монголд Ерөнхийлөгчийн засаглал тогтоох ганц зорилго бий” хэмээн гавьяат хуульч ярьж байв.

Үндсэн хуулийн Цэц Үндсэн хууль хамгаалдаг байгууллага биш. Зөрчлөөс сэргийлж хамгаалах үүрэгтэй. УИХ Үндсэн хуулийг хамгаалж Засгийн газар хэрэгжүүлдэг. Гэтэл илтгэгчийн хэлснээс үзвэл УИХ өөрөө Үндсэн хууль руугаа довтолж түүнд нийцэхгүй хууль гаргадаг болжээ. ҮШН-ын Үндсэн хууль шинэчлэх саналыг МАН, АН, УИХ-ын нэр нөлөө бүхий зарим гишгүүн длэмжиж байгаа гэдэг нь сэжигтэй хэмээн 1992 оны Үндсэн хуулийн эх баригч, Хөдөлмөрийн баатар Б.Чимид “хардлаа”. Ялангуяа МАН-аас улс төрийн бусад намын төлөөллийг цуглуулж Үндсэн хуулийг шинэчилж парламентыг хоёр танхимтай болгох талаар ярьж гарын үсэг зуруулсан. УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл удаа дараа Үндсэн хуульд өөрчлалт оруулах цаг болсон хэмээн мэдэгдэх болсон. Парламент хоёр танхимтай газарт дээд танхим нь язгууртнуудыг төлөөлдөг, эсвэл холбооны улс хоёр танхимтай байж дээд танхим орон нутгаа төлөөлдөг. Монгол Улс холбооны улс биш тул дээд доод танхим хэрэггүй гэж Б.Чимид хуульч хэлж байлаа.

Төрийн ордонд болсон цуврал арга хэмээнүүдээс харахад Монголд мөрдөж буй гол хуулиудад давхардал, цоорхой олон байгаагаас гадна УИХ баталж байгаа хуулиа Үндсэн хуультай уялдуулахдаа ч тааруу болжээ. Иймд хууль, эрх зүйн салбарын хөгжил, шинэчлэлт зайлшгүй хэрэгтэй болсныг оролцогчид хэлж байлаа.

Д.ОЮУН

"Ньюс мн"