Ажил дээрээ хүлээж, суутал нь хөнгөн гавшгай байрын өндөр бор залуу ороод ирлээ. Олон жил хүнд өвчтэй явсан хүний цаанаа жалхгүй царай төрхийг түүнээс олж харсангүй. Ингээд бидний ярилцлага уншигч таны анхаарлыг татах нь лавтай.

-Бие тэнхээ сайн уу?
-Өө, биеийн байдлын талаар ярих юм байхгүй ээ.

-Өөрийг тань хорт хавдраар удаан хугацаагаар өвчилж, өөртэйгээ тэмцэж энэ айхавтар өвчнийг ялан дийлсэн тухай сонсч байсан. Анх хэдийнээс эхэлж энэ өвчнөөр өвчлөв гэдгээс эхлээд ярих уу?
-Бололгүй яахав. Энхжаргал ах энэ тухай надад хэлэхэд нь тун ч олзуурхсан. Яагаад гэвэл, миний адил өвчин зовлонд учирсан олон хүн байгаа. Ийм хүмүүс сэтгэлийн ямар их зовиур шаналалтай явдгийг биеэр мэдэрсэн болохоор өөрөө эрүүл саруул болоод ирэхлээр эрхгүй хэлэхсэн ярихсан гэж боддог юм билээ. Харин чухам хэнд хандаж яахаа мэдэхгүй явсан хэрэг.

-Яг хэдийд энэ өвчний оношийг сонсов?
-2008 оны дөрөвдүгээр сарын дундуур ажилдаа явах гэсэн чинь гэнэт бие муудаж, хөл дээрээ босч явж чадахгүй хэвтрийн байдалтай эмнэлэгт хүргэгдэн, шууд сэхээнд хэвтсэн л дээ. Би 1987 онд шарлаж, элэгний В вирустэй болж, сүүлдээ элэг хатуурсан оноштой ч ажлаа хийж л байсан. Нэгэнт эмнэлэгт хүргэгдсэн хүнийг дор нь шинжилгээ авч, ЭХО-д үзүүлж яаралтай тусламж үзүүлж эхэлсэн. ЭХО-д үзүүлсний дараа эхнэрийн маань нүдэнд нулимс цийлэгнээд, ойр хавийнхан ч дөлсхээд ер нь л хүндхэн онош гарч дээ гэдгийг мэдэрсэн л дээ. Тэгээд эхнэртээ ямар онош гарав. Надад шууд л хэл. Одоо нэгэнт ийм болсон хойно юуг нь нууж хаагаад байхав гэсэн. Ингээд дараагийнхаа ажилд орж байгаа юм даа.

-Тэгээд хот орон явав уу?
- Юутай ч ихийн газар очиж үзүүлж харуулъя гээд эхнэртэйгээ хоёул хот орж Хавдар судлалын төвд ирж үзүүлдэг юм. Гэтэл яасан гээч, хавдар биш байна. Элэгний хатууралтай байна. Халдвартын төвд очиж үзүүл гэлээ. Тэр айхавтар өвчний оноштой ирсэн хүн чинь “биш байна” гэхлээр нь үнэхээр их баярлаж байгаа юм чинь. Ууж хэрэглэх эм тариа юу л сайн гэнэв тэр бүгдийг нь авч, ирэх буцах зардалтайгаа хоёр сая орчим төгрөг зарцуулагдсан.

-Тэгээд л баахан эм тариагаар бөмбөгдөж эхлэв үү?
-Нэгэнт хавдар биш гэдгийг сонссон хүн чинь урам зоригтойгоор эмээ ууж эхэлсэн л дээ. 20 орчим хоног уусан нь бие өвдөөд нэг л биш, ер нь л илаарших янзгүй. Тэгээд арга буюу анх оношлосон Пүүжээ эмчтэйгээ /МУ-ын гавьяат эмч С.Пүрэвжавыг хэлэв\ уулзаж, дахин ЭХО-д харууллаа. Тэгтэл анх оношлоход 4×2,8 см хэмжээтэй байсан хорт хавдар хот орон яваад ирэх cap хэрийн хугацаанд 5,6×4,3 см болж нэмэгдчихэж. Пүүжээ эмч намайг загнаж байна. Нэгэнт явдал чирэгдэл, үрдэл зардал болж их газар оччихоод олигтой үзүүлж харуулсангүй гээд л.

-Тэгээд яав?
-Тэгээд яахав. Дахиад л хот хөөгдсөн. Өмнө нь үзүүлж харуулсан бүх л эмч нартайгаа уулзаж, байр байдлаа хэлж тэр хавиар нэлээн шуугиулсан л даа. Тэгээд томографикт таван цул эрхтнээ үзүүлэхэд бүх эрхтэндээ хавдар тархсан байна гэж оношлогдсон. Биеийн байдал дээрдэхгүй байгаа нь бүгдийг л хэлээд өгч байгаа юм чинь. Тэр зуур гэхэд хавдар 6,8×11,1 см болтлоо өсч гэдэс урагш цүлхийгээд яг л жирэмсэн хүн шиг болсон байсан.

-Буруу зөрүү оношлосон эмч нар тэгээд юу гэж байх юм?
- Өвчиндөө шаналсан хүн чинь тэдэнтэй нэлээн ширүүхэн үзсэн. Тэгээд энэ байдал надаар дуусгавар болог. Одоо авдаг арга хэмжээ юу л байна бүгдийг ав гэдэг юм. Тэгтэл тэд манайд нэмэргүй гэдгээ шууд хэлж гадагш явахыг санал болгосон ч одоо эцсийн ганц арга бол бүрэн нээх л байна гэхэд нь би огтхон ч эргэлзэж тээнэгэлзэлгүй нээлгэе гээд орсон.

-Нээлгэнэ гэдэг нь хагалгаанд орно гэсэн үг үү?
-Тийм л дээ. Тэгээд орсон. Хагалгаа 3 цаг үргэлжилсэн. Өнчин элэгнээс хавдар ургаж эхэлж байсныг нь авсан юм билээ. Бүгдийг аваад хаячихна гэхлээр элэгний дутагдалд орно гээд 4,4×4,3 см хэмжээний хорт хавдрыг тэрүүхэнд нь боогоод орхисон гэдгийг надад ойлгуулсан.

-Хагалгаа хэдийгээр амжилттай болсон ч хортой юм бас үлдсэн гэж бодохоор сэтгэл зүйн хувьд хүнд л байсан байх?
-Хүнд байлгүй яахав. Сэтгэл санаагаар нэлээн дор орсон шүү. Манайхан богино насалдгийг ч хэлэх үү. Ер нь л амьдрах хугацаа маань дуусч байгаа юм байна гэж бодох болсон. Ер нь л үхэлтэйгээ звлэрч зориг шулуудсан байсан. 9 дүгээр сарын эхээр асран хамгаалагчтай байх заалттайгаар хавдрын хяналтанд орж, хөдөлмөрийн чадвар алдалт 90 хувиар тогтоогдсон. Тэгээд 11 дүгээр сард дахин хот орж боолтны эмчилгээгээ хийлгэсэн.

-Боолтны эмчилгээг дахин дахин хийлгэх үү?
-2 удаа хийлгэсэн. Жил тойрон тасралтгүй эм ууж, тариа хийлгээд ирэхлээр бие организм аяндаа эм тариагаа хүлээж авахаа больдог юм билээ. Сүүлдээ эмээрээ гулгиад ингээд ирэхийн үед сүү цагаан идээ, малын элэг, дэлүү хэрэглэж эхэлсэн л дээ.

-Тэгээд нааштай үр дүн хэр мэдрэгдэв?
-Жилийн дараа үзүүлтэл нөгөө боолгосон хавдар маань 2,4×2,8 см болтол багассан байсан. Эндээс л их урам авсан даа. Тэгээд эмгүй эмчлэх ямар арга байна түүнийг сонирхож эхэлсэн. Гэтэл нэг өдөр орон нутгийн телевизээр эм тариагүй уламжлалт бариа засал хийнэ гэсэн зар явдаг юм. Зарын дагуу очиж 5 хоног бариулахад өвчин хөдөлсөн ч наашлах янз орох нь өөрт мэдрэгдээд ирсэн. Тэгээд багш маань чи ер нь өөрөө рейкид орвол яасан юм бэ гэсэн санал тавьсан.

-Саналыг шууд л хүлээж авсан уу?
-Эхнэртэйгээ зөвлөсөн л дөө. Чи өөрийгөө ялж дийлж чадна гэвэл орохгүй юудаа гэсэн. Ороод л шууд 1-р ван авсан. Энэ нь өөрийгөө эмчлэх эрхтэй болж байна гэсэн үг.

-Рейкигээр хичээллээд хэр удаж байна?
-Гурван жил болж байна. Ороод тасралтгүй 3 cap хичээллэсний дараа Улаанбаатар хотод очиж Хавдрын эмнэлэгт шинжилгээ өгөхөд хавдрын хэмжээ эрс багассан байсан. Эмч нар маань чи юу хэрэглэв гээд л асууж шалгаагаад л. Би эхний үед рейки энэ тэр гэж хэлээгүй ээ. Сүү, цагаан идээ идэж ууж байгаагаа л хэлсэн. Их л гайхацгааж байсан. Арга ч үгүй биз дээ. Үхлүүт очиж байсан хүнийг чинь.

-Одоо ямар зэрэг дэвд хүрэв?
-Тэгж хот орохдоо вангаа дээшлүүлж өөрийгөө болон өрөөлийг эмчлэх эрхтэй болж ирсэн. Анх хүн барьж эхлэхэд хорт хавдартай байж хүн барилаа. Бараг хавдар нь халдчих вий гэсэн үг яриа болгоомжлол сонсогдож, багшдаа би ер нь хүн барихаа болъё гэж хүртэл хэлж байсан. Тэгтэл багш чи одоо яг хүнд ач тусаа өгөх энэ үедээ цааргална гэсэн чинь юу гэсэн үг вэ гэхэд нь үнэхээр зоригжсон л доо.

-Биед гарсан үр дүнгийн талаар яг одоо юу хэлэх вэ?
-2010 оны 11 дүгээр сард үзүүлэхэд хоргүй хавдар нь тогтонги байдалтай, хортой хавдар нь бараг үгүй болжээ гэсэн хариу гарсан. 2009 оны 9 дүгээр сард асран хамгаалагчгүй болсон л доо.

-Группээс гарчихсан уу?
-Сүүлд миний группийг 6 сараар сунгасан. Би боддог юм. Тийм хүнд оноштой байсан хүнийг эмчилгээний үр дүн дөнгөж мэдрэгдмэгц нь шууд л группийн хугацааг нь багасгах юм уу бүр хасах нь тийм ч зөв бодлого биш шиг санагддаг. Хүн үнэхээр бие нь сайжраад ирвэл ажил төрлийн ая бодож л таараа шүү дээ. Юу гэж л группийн хэдэн төгрөг зулгаагаад байя гэж бодохов дээ. Ажил төрөлтэй болсон хойно нь группээс нь гаргаж болдоггүй юм болов уу.

Би л гэхэд хуучин ажиллаж байсан газартаа эргэж ороё гээд очиход ингээд эдгэчихлээ гэж үү гэж итгэж ядаад байгаа юм уу орон тоо байхгүй гэх жишээтэй. Гэхдээ би удирдлагадаа гомдоогүй ээ. Яагаад гэвэл үхлүүт байхад манай хамт олон хоёр ч удаа мөнгөн тэтгэлэг өгч, сэтгэл санааны хувьд зөндөө дэмжлэг үзүүлж байсанд нь талархаж явдгаа танай сониноор дамжуулан уламжилъя.

-Одоо тэгээд группийн хэдэн төгрөгөөр л амьдралаа залгуулж байна уу?
-Эхнэр маань үсчин, миний группийн хэдэн төгрөг амьжиргаанд яахав нэмэр болноо.

-Рейкигээс орлого олох уу? .
-Манай аймагт үйл ажиллагаа нь жигдрээгүй байгаа болохоор олсон жаахан орлого нь байрны түрээс, гэрэл цахилглан, шаардлагатай бас бус зүйлд зарцуулагдаад таардаг. Миний хувьд гэвэл янз бүрийн өвчтэй хүмүүс энд тэндээсээ сонсоод над дээр ирж зөвлөгөө авч, эмчлүүлж л байна. Орлого олъё гэхээсээ бусдад буян болохыг л хичээж хоёр жил хэртэй үндсэндээ “нүглээ наминчилж” л явна гэх үү дээ. Одоо харин зэрэг дэвээ дээшлүүлээд ирвэл өөр л дөө, цаашдаа болох биз дээ тэгээд.

-Эцэст нь уншигчдад хандаж юу хэлмээр байна?
-Миний хувьд үхлийн ирмэг дээрээс л буцаж ирсэн хүн шүү дээ. Үхлээс намайг булааж чадсан эмч, эмнэлгийн ажилтан, багшдаа болон сайн санаат бүх хүнд баярлаж явдгаа илэрхийлье. Хүн өөрөө сэтгэл өөдрөг байвал бүхнийг ялан дийлж чадна гэдгийг л хэлье дээ.

Б.Туяа
Эх сурвалж: “Монцамэ”