явдал нь өнгөрсөн долоо хоногийн хамгийн шуугиан тарьсан үйл явдлуудын нэг боллоо. Эр-Риядын энэ сүрдүүлгийг НАТО-гийн чихэнд дуулгасан хүн нь Саудын Аравийн тагнуулын албаны даргаар болон АНУ-д элчин сайдаар ажиллаж байсан хунтайж Турки аль-Фейсал юм. Тэрбээр энэ тухай өнгөрсөн сард Моулсуорт гэдэг цэргийн баазад НАТО-гийн төлөөлөгчидтэй уулзахдаа ярьсан байна.

Шинжээчдийн үзэж байгаагаар, саудын аравичууд атомын бөмбөгтэй болохын тулд заавал судалгаа шинжилгээ, туршилт явуулах шаардлага байхгүй бөгөөд Пакистанаас бэлэн бөмбөг шууд худалдаад авчихаж чадна, учир нь пакистанчууд цөмийн зэвсэгтэй болохын тулд тэднээс мөнгөн тусламж авч байжээ. Гэхдээ байдал арай ч ийм дээрээ тулахгүй болов уу, яагаад гэвэл, атомын бөмбөгтэй болоход нь бусад орнууд дипломат арга замаар саад хийх нь мэдээж. Гэхдээ Эр-Риядын энэ удаагийн сүрдүүлэг нь хоосон үг огт биш гэж шинжээчид дүгнэж байна. Учир нь Саудын Арави цөмийн хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа нь атомын бөмбөгтэй болоход ойрхон байгааг харуулж байгаа ажээ. Тухайлбал, тус улсын Цөмийн болон сэргээгдэх эрчим хүчний департаментын эрдэм шинжилгээний ажлын зохицуулагч Абдель Гани бен Милайбари хэлснээр, ойрын 20 жилийн хугацаанд эрх баригчид цөмийн реактор барих ажилд 300 гаруй тэрбум доллар зарцуулахаар төсөвлөсөн байна. 2020 он гэхэд 7 тэрбум долларын өртөгтэй эхний 2 реактор ашиглалтад орох бол үүнээс хойш жил бүр шинээр хоёр реактор барьснаар 2030 онд 16 реактортай болох төлөвлөгөөтэй байгаа гэнэ.
ОХУ-ын Ойрхи Дорнодын хүрээлэнгийн захирал Евгений Сатановскийн үзэж байгаагаар, Саудын Арави дээрхээс амар хялбар аргаар атомын бөмбөгтэй болох магадлал бий, учир нь тэдний мөнгөөр, тусгай тохиролцооны үндсэн дээр пакистанчууд цөмийн зэвсэгтэй болсон учраас шаардлагатай тохиолдолд Исламабад Эр-Риядад нэг буюу хэд хэдэн цөмийн цэнэгт хошуу нийлүүлж магадгүй ажээ.

Саудын Аравийн хунтайжийн дээрх мэдэгдэл нь Арабын орнуудад өрнөж буй үйл явдалтай шууд холбоотой гэдэг нь ойлгомжтой. Ливи, Сири, Оман, Бахрейн зэрэг хэд хэдэн оронд байдал нэн тогтворгүй байгаа нь тус бүс нутаг дахь Ираны нөлөөг эрс нэмэгдүүлж байна гэдгийг хунтайж Фейсал хүлээн зөвшөөрөхийн хамт энэ нь Саудын Аравийн үндэсний аюулгүй байдалд заналхийлж байна гэж үзэж байна. Өөр нэг шалтгаан бол, тус улсын хүн амын 15 хувийг шиитүүд эзэлдэг бөгөөд иранчууд шүтлэг нэгтнүүдийнхээ талаар нэлээд санаа зовж байгаа явдал юм. Учир нь шиитүүд Саудын Аравид нэлээд гадуурхагдан хавчигдсан байдалтай амьдардаг гэнэ. Хэрвээ Саудын Арави цөмийн зэвсэгтэй болбол исламын ертөнцөд цөмийн зэвсгээр хөөцөлдөх явдал жинхэнэ гаарна. Шалтгаан нь, тус бүс нутагт атомын бөмбөгтэй болох гэж оролдож байсан хэд хэдэн орон байгаад оршино. Ингээд юуны түрүүнд, цөмийн зэвсэгтэй болж чадах «босго орнууд» гэж ямар орнуудыг хэлэх вэ? гэдгийг тайлбарлая.

Цөмийн клубын гишүүнд албан ёсоор тооцогддоггүй боловч атомын бөмбөг үйлдвэрлэх технологийн боломж бүхий орнуудыг ингэж нэрлэдэг байна. МАГАТЭ-гийн жагсаалтад ийм 36 орон байдгаас ихэнх нь энхийн зорилгоор цөмийн эрчим хүчний хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа юм. Тэдний дотроос 11 улс, тухайлан нэрлэбэл, Алжир, Аргентин, Бразил, Иран, Умард Солонгос, Ливи, Сири, Тайвань, Чили, ӨАБНУ, Өмнөд Солонгос улсууд нь янз бүрийн хугацаанд цөмийн зэвсэг бүтээхийг оролдсоор хийсээр орнуудын тоонд багтана. Өмнө нь дээрх жагсаалтад Энэтхэг, Пакистан, Израиль 3 орж байсан ч тэдгээр орнууд нэгэнт цөмийн зэвсэгтэй болчихсон учир жагсаалтаас хасагдсан ажээ. Арабын орнуудыг цөмийн зэвсэгтэй болоход өдөөж буй өөр нэгэн шалтгаан нь Ливид болж буй хямрал юм. АНУ болон барууны орнуудын өндөр технологи бүхий зэвсгийн өмнө хүчин мөхөсдөнө гэдгийг дээрх үйл явдал харуулсан учраас цөмийн зэвсэгтэй болох нь зүйтэй юм гэсэн санаа бүс нутгийн жижиг орнуудын удирдагчдын толгойд буусан байж магадгүй гэж зарим шинжээчид үзэж байна.

Санхүүгийн нөөц боломжийн хувьд ойролцоо Иран болон Саудын Арави хоёрын ашиг сонирхол бүс нутагт, тухайлбал, Ливанд мөргөлдөж байсан. Саудын Арави барууны орнуудтай хамтран Ливан дахь «Аль-Мустакбаль» гэдэг суннит шашинтнуудын хөдөлгөөний толгойлдог «3 дугаар сарын 14-ны Эвсэл» гэдэг байгууллагыг дэмжиж байгаа юм. Уг эвсэл 2005 оны «хуш модны хувьсгал»-ын дүнд, Сирийн цэргийг гаргасны дараа засгийн эрхэнд гарчээ. Харин Иран болон Сириэс дэмжлэг авдаг шиитүүдийн «Хезболла» болон «Амаль» хөдөлгөөнүүд маш хүчтэй сөрөг хүчний бүлэглэлийг үүсгэсэн байна.

Цөмийн зэвсэгтэй болно хэмээн сүрдүүлснээрээ, саудын аравичууд өөрийн гол өрсөлдөгчийг бусдын гараар, өөрөөр хэлбэл Барууныхны дарамт шахалтын дор сулруулж, цаашдаа аятоллын дэглэмийг бүрмөсөн үгүй хийх гэсэн зорилготой байж магадгүйг шинжээчид үгүйсгэхгүй байна. Саудын Аравийн цөмийн хөтөлбөр нь Персийн булангийн аль ч орныхоос илүү далайцтай хэрэгжиж байгаа нь тус улс бүс нутагтаа эдийн засгийн хувьд давамгайлж буйг дахин харуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, тус улсын хувьд 21 дүгээр зуунд исламын ертөнцын тулах цэг болохын төлөөнөө цөмийн салбарт Ирантай өрсөлдөн дийлэнх нь нэн чухал зорилт болж байна гэж шинжээчид үзэж байна.

Б.Адъяахүү