Зуны дэлгэрт хог үнэртэж, дуу чимээнээс залхахдаа цонхоо бүү хэл хөшгөө ч нээдэггүй” гэсэн гомдлын дагуу БГД-ийн IV хороон дахь Давхарын есдүгээр байрыг зорилоо. Тэртээ 1956 онд будаг нь үнэртэж асан уг байранд хүн амьдрах аргагүй болжээ. Дээврээсээ ус гоожих, орцны хаалга үүд нь эвдэрч хэмхэрсэн, цоож цуургагүй, хаалга хүчтэй хаахад л нурж мэдэх хана таазны цууралт, халуун, хүйтэн усны тасалдал, гэрэл цахилгаангүй, хариуцсан тодорхой СӨХ-гүй,гурван орц, хоёр давхар байр, 12 айлд хэтэрхий олондох кафе, баap, кораоке, буудал.

Энэ бол зөвхөн харагдах байдал. Байрны ойр тойронд хүүхдийн тоглоомын талбай бүү хэл хөл тавих ч ахиухан газар алга. Байрны урд хэсэгт “Этүгэн” гэх өндөр барилга сүндэрлэж байна. Юутай ч оршин суугчтай нь уулзахаар эхний орцонд оров. Модон шал, шат нь хэмхэрч, энд тэнд гуталны өсгий хугалам ан цав гарчээ. Харанхуй, тоос дарсан энэ орцонд хүний өтгөн шингэний үнэр сэнхийнэ.

Бэлэн гоймонгийн сав, эрэгтэй хүний бололтой ноосон малгай, үсний боолт, ундааны сав, архины шил, пивоны лааз хөлд хөглөрнө. Нэгдүгээр давхар дахь хоёр айлд хүн байхгүй бололтой. Хаалгаа тайлсангүй. Ингээд хоёрдугаар давхар руу гарав. Хоёр айл байна. Мөн л хүн байгаа эсэх нь эргэлзээтэй юм. Хаалга тогшив. “Хэн бэ” гэх эрэгтэй хүний дуу сонстов. Байрных нь талаар сурвалжлага хийж байгаагаа хэллээ.

Өвчтэй, хэвтэрт голцуу байдаг тул хүү нь гарахдаа гаднаас нь цоожлоод явжээ. Ингээд бид төмөр хаалганы наана цаанаас ярилцдаа. “Ах нь энэ байранд 20-иод жил амьдарч байна. 73 дугаар сургуульд бөхийн багш хийж байгаад тэтгэвэртээ гарсан. Нас 60 гарч байна. Мөөгөнцөртэй гэсэн оноштой гэртээ хэвтдэг. Эдгэрэх боломжгүй гэж эмнэлгийнхэн хэлдэг.

Тодорхой хэлчих зовиур шаналгаа байхгүй мөртлөө маш их бие сульддаг. Амархан ядардаг. 15-30 мянган төгрөгийн тариа нэг удаадаа авдаг. Миний энэ өвчинг ус чийгнээс үүсдэг гэж эмч нар хэлдэг юм” гэв. Мөн тэрбээр байрныхаа тухайд “Сүүлийн хоёр жил СӨХ-ны мөнгө өгөөгүй. Манай энэ байрыг хариуцдаг гэх “Ган зам” СӨХ-ын дарга Цэвэлмаа гэх эмэгтэй анх засвар хийнэ, хаалга үүдийг чинь солино гэж ярьсан. Одоо болтол хийсэн зүйлгүй байна.

Нэг хэсэг байрны хажууханд хотын хогийн цэг шиг том хур хог байсан. Зуны цагт ялаа шаваад үнэр нь хамар сэтлэм үнэртдэг байсан. Архичид ч хог бараадаж хоол цайгаа хийж идээд, орцонд шөнөдөө унтчихаад, бие засчихаад явдаг байсан. Саяхнаас энэ хогийг зайлуулсан. Түүнээс хойш л цонхоо онгойлгож болохоор болсон. Уг нь хэдэн сарын өмнө үндэсний бөхийн харцага Ганхуяг энэ байрыг нураагаад Солонгосын хөрөнгө оруулалтаар шинэ барилга бариулах тухай ярьдаг байсан юм.

Саяхнаас сураг алдарчихлаа. Энэ олон баарны эзэдтэй л мөнгө төгрөг дээрээ тохирч чадсангүй бололтой. Уг нь жирийн иргэд бидний хувьд бол боломжийн санагдаад байгаа юм” гэв. Ингээд Ц.Лхажав гуайгаас хөршийнх нь утасны дугаарыг аваад утсаар холбогдлоо.

Л.Эвшинноров гэх энэхүү байрны 12 тоотод амьдардаг иргэн утсаар ингэж ярилаа.

Хятад ажилчдын доромжлол хүний аминд хүрчээ
“1985 оноос хойш энэ байранд амьдарч байгаа. Гэсэн ч манай гэрийн хоёр цонхийг хааж “Этүгэн” гэх өндөр барилга нүдний өмнө баригдаж эхэлсэн. Ингээд манайх гэдэг айл нар, салхи үздэггүй бүгчим нөхцөлд амьдарч байна. Цонх хаасан энэ барилгыг хятадууд голцуу барьсан. Одоо ч гадна дотно засварын ажил нь хийгдэж байгаа. Манай цонхтой 1-2 метрийн зайтай ойрхон учраас барилгын ажил гүйцэтгэдэг Хятад ажилчид биднийг үргэлж цонхны цаанаас хэл амаар доромжилдог.

Үүнээс болж өвгөний минь даралт ихсэж гэнэт харвалт өгсөн. Ингээд бие нь муудсаар амь насаа алдсан. Үүнээс болж настай ээж минь хэвтэрт орлоо. Эгч нь ээжийгээ сахиад эмнэлэгт хэвтэж байна. Шөнө орой унтах боломж байдаггүй. Байр тойрсон дэндүү олон баар ажилладаг. Солонгос, хятадууд голцуу дуулж бүжиглэж, наргиж цэнгэдэг. Бага насны хүүхдийн хүмүүжил, боловсрол, зан сэтгэхүйд хүртэл маш муугаар нөлөөлж байгаа нь мэдэгддэг” гэв.

Байрны нэг оруыг бүхэлд нь 25 сая төгрөгөөр худалдан авсан
Байрны хойд хэсэгт үйл ажиллагаа явуулдаг “Ээв” кафе пабны эзэн гэх Ж.Дэрэнхүүтэй уулзлаа. Тэрбээр энэ байрны нэг орцыг 2005 онд 25 сая төгрөгөөр худалдаж авчээ. PUB, кафе, ломбард ажиллуулдаг байна. Тэрбээр байрныхаа чанар муу, халуун хүйтэн ус тасардаг гэхээсээ илүү тордоод, арчлаад суух юм бол хуучны барилга чанартай гэсэн юм. Хэдийгээр энэ оны нэгдүгээр сарын тооллогоор нийслэлд ашиглалтын хугацаа дуусч акталсан 1180 орчим барилга байдаг гэсэн тоо гарсан.

Уг барилгууд нь ихэвчлэн 1940-1970 онд баригдсан гэдгийг ч албаныхан хэлдэг. Дөрөвдүгээр дэлгүүрийн ар талын дөрөв, гурван давхар байр, Ард кино театр орчмын 8, 9, 10 дугаар байрын нэг давхрын ханыг цоолж үйлчилгээ явуулснаас барилгын чанар муудаж, цаашид ашиглах боломжгүй болсон. Мөн хуучнаар “Од” кино театрын хойно байрлах 27 дугаар байрыг цаашид ашиглах боломжгүй болсон тул акталсан байдаг. Оршин суугчдын эрүүл мэнд амь насанд ч халтай энэ барилгын талаар БГД-ийн IV хорооны Засаг дарга Я.Батмөнхөөс тодрууллаа.

Тэрбээр, “Тухайн байрыг хариуцдаг СӨХ-өөс нь болон оршин суугаа иргэдээс ямар ч санал, гомдол надад ирээгүй. Хэдийгээр манай хорооны нутаг дэвсгэрт харъяалагддаг ч одоогоор гомдол санал ирээгүй учраас тодорхой хэлэх зүйл алга” гэв. Харин тухайн байрыг хариуцдаг “Ган зам” СӨХ-ны дарга Н.Цэвэлмаатай утсаар холбогдоо. Тэрбээр “2005 оноос хойш СӨХ-ныхөө мөнтийг төлөөгүй айлууд байдаг. УМЕГ-аас 5-6 жилийн өмнө хүн амьдрах боломжгүй гэсэн дүгнэлт гарсан. Бид СӨХ-ныхоо мөнгийг шоо метрийг нь 120 төгрөгөөр бодож авдаг.

Сардаа нэг айл 4000 төгрөг тушаах ёстой. Оршин суугчдаас ямар айлаас байртай холбоотой санал гомдол, хэл ам хийгээд байгааг мэдмээр байна. Байрны нэгдүгээр давхарт нь үйл ажиллагаа явуулж байгаа ресторон баар, буудалд хэн зөвшөөрөл олгодгийг мэдэхгүй” гээд утсаа тавилаа.

Ийнхүү хороо, СӨХ-ныхоо хараа хяналтаас ангижирсан энэхүү байранд амьдрах балчир үрс, ахмад настнуудын эрх ашиг зөрчигдөж байгаа нь хэнд ч илт байх ажээ. Хэн нэгэн мөнгөтэй этгээдийн мөнгө олох үйлчилгээний газарт сөөм сөөмөөр идэгдсээр хана, хаалга, хойно урдаасаа талбайгаа тэлсээр байгаа энэ байрны оршин суугчдын эрхийг хэн хамгаалах вэ.

Уг орон сууц олон зуун нийслэлчүүдийн эрүүл аюулгүй орчинд, амар тайван амьдрах эрх зөрчигдөж буй жишээнүүдийн нэгээхэн хэсэг гэвэл уншигч авхай маргахгүй биз ээ. Хүний хамгийн амгалан тайван, ая тухатай байх газар бол гэр орон нь билээ. Гэтэл барилга нь хэзээ нурах бол гэсэн айдас дунд хургаж, чийг, өмхий үнэртэн, хөгжим, хэн нэгний орилон дуулах, цэнгэх дуунд үдшийг өнгөрүүлнэ гэдэг амаргүй.

Ядаж л холбогдох газрууд үйлчилгээний газруудад зөвшөөрөл өгөхдөө иргэдийн ая тухыг эхэлж бодмоорсон. Цаашлаад нийслэлээ эрүүлжүүлэх аян өрнүүлээсэй. Мөнгөний өмнө хүний эрх хамгийн түрүүнд тавигдах учиртай бус уу.

М.Мөнхтунгалаг
Эх сурвалж: “Нийгмийн толь”