Ноцтой: 1. Монгол улсын их хурал сонгуулийн тухай хуулиа хэлэлцэн батлаж чадахгүй гацаанд орж , одоо бүр арга мухардаад бүх ард түмний санал асуулгыг явуулхаар болж байх шиг байна. Өөрөөр хэлбэл бид мэдхээ байчихаад байна, иргэд сонгогчид та бүхэн саналаа өгч тэрүүгээр чинь л шийдэе гэж байгаа юм байх. Харин тэр бүх нийтийн санал асуулга гэгч нь хаанаас санхүүжиж, хэдэн төгрөгийн зардал гаргаж хэзээ гэхэд явагдаж дуусхын бэ гэдэгийг бол ард түмэндээ нарийн сайн хэлэхгүйл байгаа юм. Тэгэвэл бүх нийтийн санал асуулга нь төсвийн санхүүжилтээр явагдах бөгөөд Сонгуулийн насанд хүрсэн иргэдийн дунд хийгдэж татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс хамгийн багадаа 800 сая төгрөгийг зарлагадах юм байна. Харин санал асуулгын дүн нь сарын дараа гардаг гэдэгийг ч хэлж байна. Өөрөөр хэлбэл Монголын парламент өөрсдийхөө хийх ажилыг хийж чадхаа байцан, тэрнийгээ иргэдрүүгээ түлхэж одоо бүр 800 саяын өртөгтэй хууль баталдаг болж байна. Хамгийн гол нь хууль санаачлан батлах гэж бид тэднийг их хуралын гишүүн болгоод байдаг. Нөхөдүүд харин бид чадахгүй юм байна хэмээн иргэдрүүгээ түлхээд байдаг болчихлоо. Яг үнэндээ бол нөхөдүүд нэг их ард түмнээ сонсоё энэ тэр гэсэн хүсэлтэй ч биш л дэ. Хамгийн гол нь хуулиа өөрчлөөд сонгуульд ялагдчихвал тэр намын нөхөдүүдийн толгой хагарах учраас асуудал муугаар эргэхэд ард түмнээсээ асуусан ш дэ гэсэн үгээр ам таглах гээл байна. Түүнээс биш энэ битгийхэл том асуудалд иргэдрүүгээ хандаж удаа байхгүй гэдэгийг монголын ард түмэн бол мэдэж л байгаа байх да.

Гарчиг: АН-ын үүдэнд мөнгөний түгжрэл үүслээ:
Ноцтой: 2. Монгол ямар баян юм бэ. Мөнгийг цаас шиг бодож, мөнгөөр эрх мэдэлийн гүүрэн дээгүүр гүйж яваа заримыг хархаар яг ийм сэтгэгдэл төрөөд байх юм. Үнэндээ ядуу монголын 2 сая гаруй хүн дотор дэлхийн хэмжээний баячууд бас байдаг болцон гээд бодхоор хачирхалтайл байх юм. Улс үнэдэстэн нь ард иргэд нь ядуугын зовлонд нэрвэгдчихээд байхад нь эрх мэдэлтнүүд, албан тушаалтнууд нь ирэх парламентийн сонгуульд зөвхөн нэр дэвших эрхийг авхын төлөө уралдан тэмцэлдэж байх юм. Монголын төрд ядуу иргэдийн үнэ цэнэ ямар хэмээнд байдгийг л энэ мэтийн жишээ баримтууд харуулаад байгаа юм. 2008 оны 7 р сарын 1 ны өдөр таван хүний амь нас эрсдхэд тухайн үеийн АН-ын дарга одоогийн ерөнхийлөгч Элбэгдорж энэ хэргийн мөрөөр орлоо. Цагдаа дотоодын цэргийхэн буудсан байна. Бид сумны хонгио түүж байгаа. Баримт материалыг хангалттай цуглуулаж байгаа тун удахгүй хэргийг олон нийтэд дэлгэнэ гэхчлэнгээр ярьж байснаа төд удалгүй засагаа хамтран байгуулаж тэр цагаас хойш сумны хонгионы асуудал нэг ч удаа яригдсангүй. Таван хүний амь таван сайдын суудал болоод явчихлаа. Гэтэл одоо хоёр нам шинэ байрнуудыхаа давхарын тоогоор өрсөлдөж тэрэнд нь хандив өргөж байгаа хүмүүсийн мөнгөний хэмжээг тооцоолон бодхын ч аргагүй болтол өсгөж байна. МАН-ын шинэ байранд тербум төгрөгний хандив өгсөн хүмүүс бол МАК компаний Нямтайшир, МСS ын Оджаргал, Их хуралын гишүүн Чойжилсүрэн нар байгаа бол таван зуун саяыг өнөөх Лүнгийн Дамба-Очир өгч байна гэнэ. Тэгээл нэг зуун сая төгрөг хандивлах гэсэн хүмүүс намын даргыхаа үүдэнд бараг оочир дараалал үүсгэн хүлээцэн мөнгөө бариад ширээкийн илжиг шиг царай гаргаад сууж байх юм гэнэ. Ийм хүмүүсийг бид баян гэхгүй яах юм бэ. Намын байрандаа тербумыг өгчихдөг улсуудад мөнгийг цаас гэж ойлгохгүй өөр яахын бэ. Ард түмэн харин амь нас нь хүртэл үнэгүй болчихоод байхад баячууд харин нэр хүндийг мөнгөөр худалдаж авах гээл явхын.

Гарчиг: Иргэний эрх архины шилэнд байж болхуу:
Ноцтой: 3. АН-ын дарга удирдлагууд энэ улсын баяраас өмнө хаа очиж ганц томоохон ажлыг хийж, ард түмний амьдрал, орон нутагт төр засагын байгууллагуудын завхрал дампуурал ямар байгааг гаргаад ирж чадлаа. Энэ бол Ардчилсан монгол төрийн хийх ёстой удаан хугацаанд хүлээгдэж байсан ажлуудын нэг байх. Ардчилсан нам Монгол хүн 2020 хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж Монгол орны нийт 14 аймагт ажиллан иргэдийхээ дуу хоолой үзэл бодолыг нээлттэй сонслоо. Монголд үгүйлэгдэж байсан энэ арга хэмжээ Монголын ард түмний оюун бодол дахь үгийг сонсож, орон нутагын эрх мэдэлтнүүдийн хөшигний цаадах луйварыг нээн гаргаж чадлаа. Завхрал гэж юу байдгийг АН-ыхан Монгол хүн 2020 хэлэлцүүлгээрээ олон танилцуулж байна. Баримтанд түшиглэсэн энэ хөтөлбөрийн дүнд Эрднэт үйлдвэртэй Орхон аймаг ажилгүйдлээрээ тэргүүлсэн байна гээд боддоо. Эрднэтийн удирдлагууд аймагын засаг ноёд юу хийж байдгийг л энэ жишээ харуулж байна. Асуудал болоогүй араасаа залгаад үргэлжилнэ. Хөвсгөл аймагт хүүхдийн ганц эмнэлэгээ хувийн архины үйлдвэр болгоцон, Увсад төрийн ажил ах дүү хамаатан садан, найз нөхөдийн сүлжээнд орж авилга хээл хахуульд нэвт идэгдцэн байгаа бол Хэнтийд хүний эрх гэгч зүйл нохойноос дор болсныг ч баталжээ. Энэ мэтийн жишээ баримтууд аймаг бүрд л байна. Асуудлыг шийдвэрлэж засч залруулж байх ёстой, иргэдээ сонсож санаа бодолд нь түшиглэн ажиллаж байх ёстой тэр л нөхөдүүд архины бизнес хөөцөлдөн албан тушаалын бялуу хувааж Монгол хүний үнэ цэнийг хөлийн уландаа гишгээд явж байдаг болжээ. Хамгийн гол нь АН-ыхан иргэдээ сонслоо. Шудрага бус байдлын үүр уурхайнуудыг онгичлоо. Харин үр дүн гаргаж шахаж шаардах талаас нь ажилхуу гэдэгийг тэр үгээ хэлсэн хүмүүс хүлээж лавтай юм.