орон нутгийг намаар талцдаг байдлаас гаргахын тулд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах саналыг гаргаад байгаа аж. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Н.Батбаяртай ярилцлаа.
-Иргэдийг улстөржиж талцдаг байдлаас гаргахын тулд таны бодлоор юу хийх хэрэгтэй вэ?
-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах замаар хийж болно. Төрийн албанд ажиллагсад нам бус, орон нутагт нам байх шаардлагагүй. УИХ-д нэр дэвших, сайд дарга хийх гэсэн хүн л намд элсэх хэрэгтэй байдаг байх хэрэгтэй. Ингээд ирэхээр улс төрийн намууд манай 100 гаруй мянган гишүүнтэй, 200 мянган гишүүнтэй гэх шаардлага байхгүй болж байна. Өнөөдөр улс төрийн нам байгуулахад 801 гишүүнтэй байх ёстой гэсэн босго байдагтай адил гишүүний дээд хязгаарыг заагаад өгчих хэрэгтэй. Өнөөдөр орон нутагт очоод үзэхээр суман дээр нэг нам, аймаг дээр нэг нам байна. Энэ нөгөө намын хүн болохоор гэхээд хоёр тийшээ харчихаад байна. Нийгэм, нийтийн төлөө ажиллахын тулд энэ суурийг эвдэх хэрэгтэй. Нийслэлийн хувьд өөр. Хотын захирагчид хувь хүн нэр дэвшээд шударгаар өрсөлдөөд гарч ирнэ. Ялалт байгуулж хотын дарга болсон хүн дүүргийн Засаг дарга нарыг томилно. Харин Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн хурлыг байнгын ажиллагаатай болгоно. Ийм өөрчлөлтүүдийг хийх цаг болсон.
-Сая гаруй хүнтэй Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч мөн намын харъяалалгүй байна гэсэн үү?
-Хотын иргэдийн хурлын төлөөлөгчийг УИХ-ын сонгуультай адил улс төрийн намаас нэр дэвшүүлж сонгоно. Өөрөөр хэлбэл холимог систем байх хэрэгтэй юм байна. Ер нь нам гэдэг үгийг өөрчлөх хэрэгтэй. Нам гэхээр түмэн олон нам жимдээд байна, төрийн түшээд намхандаад байна гэсэн үг болж байгаа. Төр түшилцэж байгаа бол гишүүн биш төрийн түшээ гэж нэрлэх хэрэгтэй гээд өөрчлөх зүйл их байна.
-Нам гэдэг нэрийг халахаар оронд нь ямар нэр үгийг ашиглах юм бэ. Тохирох үг нь юу гэж?
-Тэгэхээр бүл гэдэг үгийг оронд ашиглах юм. Халуун ам бүлээр байж л ажил урагшаа явж амьдрал үргэлжилнэ. Нэг намд байж нэгнээ үзэж чадахгүй хүмүүс байна. Тиймээс бүх намыг татан буулгаад шинээр байгуулагдах намууд өнөөдрийн оршин тогтнож байгаа 19 намын альных нь ч нэрийг дахин ашиглахгүй. Монгол хэлэнд үг мундсан биш. Ардын, Ардчилсан гэдгээс сайхан үг Монгол хэлний үгсийн санд хангалттай бий.
-Тэглээ гэсэн тохиолдолд МАН, АН-ын харъяалалтай явсан гишүүд нэгдээд нам байгуулах байх даа?
-Юу ч болж магадгүй.
Нам гэдэг нэрийг заавал солих шаардлага байна уу. Нэрнээсээ болоод бүх болохгүй бүтэхгүй байгаа гэдэг өрөөсгөл ойлголт биз дээ?
-Нэрэнд учир байна. Хүүхэд төрөхөд эцэг эх нэр хайрладаг. Хүний нэр учиртай болохоор шинэ төрсөн хүүхдэд нэр хайрлахдаа олдсоныг нь бус бодож байж өгдөг. Үндсэн хуулийн энэ өөрчлөлтийг хийж цөөхөн монголчуудыг талцах, нэг жалгандаа багтаж шингэхгүй байгаа байдлаас гаргах болно. Хамгийн гол нь энэ өөрчлөлтийг ийм хугацаанд ингэж шийднэ гэдгээ УИХ-ын гишүүд нэн даруй шийдэж хийх хэрэгтэй.
Та энэ саналаа УИХ-ын дарга, гишүүдэд танилцуулсан уу, дэмжиж байх юм уу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан Үндсэн хуульд нэмэлт , өөрчлөлт оруулах ажлын хэсгийнхэнд танилцуулсан. Орон нутгийг намгүй болгоё гэдэг байр суурь дээр ажлын хэсэг ойлголцлын хэмжээнд хүрсэн. Намуудыг татан буулгая, бүл байгуулъя гэдэг саналаа дуулгасан байгаа. УИХ дахь АН-ын бүлэгт хараахан танилцуулж чадаагүй байна.
-Ирэх намрын чуулганаар Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэлэлцэх боломжгүй болж байгаа. Тэгэхээр таны санал дэмжлэг авах эсэх нь эргэлзээтэй юм байна?
-Алийн болгон юмыг болохгүй бүтэхгүй гэж хойш суух юм. Хорвоогийн нэг өдрийн цагийг алдалгүй хожих хэрэгтэй. Миний хувийн бодлоор ирэх намар УИХ-ын ээлжит бус сонгууль явах ёстой. Миний санаачилсан Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг хийгээд улс төрийн намууд татан буугдаж байгаа учир ээлжит бус сонгуулийг явуулах болно. 1990 онд анхны ардчилсан сонгууль болж Ардын хурлын депутатууд таван жилийн хугацаатай сонгогдсон. 1992 оны нэгдүгээр сард Үндсэн хууль батлагдаад таван жилийн хугацаатай ажиллах бүрэн эрхтэй байсан АИХ-ыг тарж УИХ-ын сонгууль болсон. Үүнтэй ижил Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийгээд ээлжит бус сонгууль явуулахыг хэлж байна. Би Үндсэн хууль батлалцсан хүн болохоор хэрхэн өөрчлөлт оруулах талаар сайн мэдэж байгаа.
-Үндсэн хуулиар УИХ-ын гишүүдийн 4/3 нь санал нэгдэж байж өөрчлөлт оруулах ёстой гэж заасан байдаг. Гэтэл өнөөдрийн байдлаар энэ саналыг дэмжээд явна гэдэг эргэлзээтэй байна. Сонгуулийн хуулиас болоод хоёр тийшээ хараад суучихсан, дараа дахин сонгогдоно гэж бодоод сууж байгаа хүмүүс ээлжит бус сонгууль явуулах саналыг дэмжинэ гэдэг юу л бол?
-УИХ-ын гишүүдээс хэн нь аль талд байна гэдгийг харах хэрэгтэй. Бүгдийг нь луйварчин гэж нэг шуудайд хийж харж болохгүй. УИХ Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах эрхтэй. Үнэхээр энэ өөрчлөлт хэрэгтэй юу гэдгийг нийгэм хэрхэн хүлээж авч байгаагаас шалтгаална. УИХ-ын гишүүд нийгмийн төлөөлөл болохоор ард түмнийхээ саналыг харгалзаж шийдвэр гаргана. Тухайлбал, би анх энэ саналаа гаргаад Архангай аймагт ажиллахдаа орон нутагт намгүй байя, сумын Засаг даргаа иргэд өөрсдөө сонгодог болох уу гэхэд иргэд, сумын Засаг дарга нар бүгд дэмжсэн. Тэнд МАН, АН-ын төлөөлөл, нам бусчууд ч байсан. Ер нь хэдий болтол талцаж, муу үгээр нэгийгээ буудах юм бэ.
-Намууд татан буугдаад бүл болно гэдэг тийм ч сонсголонтой сонсогдохгүй байна. Орон нутагт намгүй байя гэдгийг иргэд дэмжих байх харин бүл гэдгийг дэмжих нь юу л бол?
-1992 онд Үндсэн хууль батлагдаад БНМАУ-ыг БНМУ болгоход хүн бүр гайж байсан. Аймаг, сумын дарга нарыг Засаг дарга гэж нэрлэе гэхэд инээж байсан. Өнөөдөр ард түмэн хүлээгээд авчихсан байна. Үгэнд нас байдаг юм. Нам гэдэг үгний нас дууссан. Бүл гэдэг үг “дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ” гэдэг үгтэй утга нэг юм.
-Өнөөдөр Сонгуулийн тухай хууль дээрээ зөвшилцөж чадахгүй байгаа улс төрийн намууд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дэмжих, УИХ-ын ээлжит бус сонгууль явуулах талаар санал нэгдэж дэмжих үү?
-Энэ парламент УИХ-ын Сонгуулийн тухай хуулиа баталж чадахгүй бол тарах ёстой. Хуулиа баталж чадахгүй парламент тардаг жишигтэй. Олон түмэн Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахыг үнэхээр хүсвэл улс төрийн намууд үүний эсрэг явж чадахгүй. Төрийн эрх ард түмний мэдэлд байх гэж Үндсэн хуульд заачихсан байгаа. Өнөөдөр улс төрийн намууд хамгийн доод төвшиндөө хүрчихээд байна. Нам гэсэн зохиомол зүйлд автаад нэг нэгэндээ дайсан болчихоод сууж байна. Намуудыг хатуу гишүүнчлэлгүй болгоё гэхээр хүмүүс намаасаа гарч чадахгүй байна. Тиймээс л улс төрийн намуудыг татан буулгаж тэр айдсаас нь салгах хэрэгтэй.

Н.Батбаяр: Нийгэм зөвшөөрвөл улс төрийн намуудыг бүгдийг нь татан буулгана
Tweet
Bolod.mn