Базарсадын гэхээсээ илүү “Буян”-гийн хэмээн овоглодог УИХ, Засгийн газрын гишүүн асан Б.Жаргалсайханыг

-Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдыг гадаадад айлчлахад бизнесменүүдийн багт орчихсон дагаж яваа харагдсан?

-Бизнес гэдгийг ганзагын наймаа, барааны захаар төсөөлдөг үе дууссан. Одоо бид соёлтой бизнес хийх, гадаад харилцаагаа өргөжүүлж дэлхийн тавцанд гарах хэрэгтэй. Гадаадын бизнесийнхэнтэй уулзаж, харилцаа холбоо тогтоох гээд төр, засгийн тэргүүнүүдийн айлчлалыг дагалаа.

-Өнгөрсөн сонгуулиас хойш гурван жилийн хугацаанд та юу хийж амжуулав?

-УИХ-ын гишүүн гэж яваад аж ахуйн хамаг ажлаа хаячихсан байсан. Энэ ажлаа жаахан цэгцэлж авлаа. Аж ахуйн ажил ямар дуусах биш, ар араасаа ундраад л байна. Өнгөрсөн жилүүдэд дэлхий даяар нүүрлэсэн санхүүгийн хямралын үеэр үйлдвэрээ зогсоочихолгүй хүмүүсээ ажилтай байлгаж, цалин мөнгийг нь таслахгүйн төлөө зүтгэсэн.

-Хэдэн зуун саяар тоологдох орлоготой биз нес эрхэлдэг хүмүүс ажлаа орхиод сая хүрэхгүй төгрөгийн цалинтай төрийн алба руу зүтгэдгийг гайхах хүн олон байдаг байх. Томоохон бизнесменүүд Саарал ордон руу зүтгээд байдгийн учрыг та сайн мэднэ дээ?

-Манай төр бүх асуудалд оролцдог. Аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулахад ямар нэг шийдвэр, тусгай зөвшөөрөл, лицензээр боо милно. Хувийн хэвшлээ олигтой дэмжихгүй, гаргаж байгаа хууль тогтоомж нь ихэвчлэн эсрэг байдаг. Үүнийг өөрчлөх гэж бизнесмен үүд улс төр рүү орж байгаа болов уу. Ер нь бизнесменүүд улс төрд орлоо гээд юу муудсан юм бэ. Харин ч сайн муу хэлүүлдэг хэдэн бизнесмен л арай дээр сэтгэж байгаа шүү. Бизнесмен бай сан Сү.Батболд хүнд хэцүү үед улс орныг гал алдуулахгүй аваад явж л байна. “Биеэ засаад гэрээ зас, гэрээ засаад төрөө зас” гэдэг үг бий. Эхнэр, хүүхдээ тэжээж, гэр орноо аятайхан авч явж чадахгүй байгаа хүн төрийн өндөр алба хашсан хойноо гурван сая шахам хүнийг яаж авч явах юм бэ. Англи, АНУ зэрэг хөгжилтэй орны төрийн тэргүүнд саятан, тэрбумтнууд л гарсан байдаг шүү дээ.

-Нөгөө талаар “Төр бол хамгийн ашигтай бизнес” гэдэг хэлц үг хүртэл гарсан байна билээ. Та сонсоо байлгүй?

-Энэ оргүй зүйл биш. Зүгээр нэг төрийн албан хаагч, төсвийн байгууллагын цалингаар амьдарч байгаа хүн яаж том машин унаж, тансаг харшид амьдрах юм бэ. Юмтай байж үзээгүй хүн өндөр албан тушаалд очихоороо төрийг жинхэнэ бизнес болгодог. Хөөрхий амьтад, ядуугаасаа болоод авлигад өртөж байхгүй юу. Сү.Батболд сайдад 10 мянган доллар өгье гэвэл авах уу, үгүй шүү дээ. Өөрт нь тэртэй тэргүй их хөрөнгө байхад ийм хэмжээний мөнгөөр нэр хүндээ солихыг хүсэхгүй. Юм үзээгүй нэг түшмэл бол ийм мөнгө аваад хүссэн зүйлийг нь бүтээхийн төлөө зүтгэнэ. Энэ үзэгдэл зөвхөн манайд байгаа юм биш, дэлхий даяар ийм л байна. Үүнтэй тэмцсээр ирсэн, тэмцэх ч болно. Энүүхэндээ хэлэхэд сая шатахуун тасраад байдал хэцүүдэхэд ОХУ нефть өгөхгүй, та нар Оюутолгой, Тавантолгой, ураны орд газар, шатахуун түгээх 100 станц өг гэж тулган шаардлаа. Энэ бол манай урагшгүй дарга нар өөрсдийгөө дэмжүүлэхийн тулд “Би дарга болчихвол танайд ийм юм өгнө” гэж амладгийн гай.

-Юмгүй түшмэд нь 10 мянган долларт зарагддаг юм байж. Юм үзсэн хүмүүс нь илүү их мөнгө бодож, илүү том луйвар хийдэг юм биш үү?

-1990 оноос хойш намайг баян тарган, луйварчин дээрэмчнээр нь цоллоод өчнөөн муу хэллээ. Би баяжлаа гээд улсыг яаж хохироосон юм бэ. Би орчин үеийн ноолуурын үйлдвэр барьж, 1000 хүнийг ажлын байртай болголоо. Өчнөөн тэрбум төг рөгөөр хэмжигдэх татвар төлсөн. Манайхан үндэсний хөрөнг өтнүүдээ хараад бахархах бүү хэл гутарч, хорсох юм. Ямар ч өмч хөрөнгөгүй хүнийг шударга, эх оронч, ард түмэндээ хайртай гэж магтдаг. Ийм коммунист сэтгэлгээнээсээ салж, ядуу хүнээр бахархдагаа болих хэрэгтэй. Уранхай оймстой, ганц хүрэмтэй хүнийг төрийн тэргүүнд гаргаад тэр хүнээр юу хийлгэх вэ. Хэзээ оймсоо сольж, хүрмээ шинэчлэхийг нь хүлээх хэрэгтэй болох нь байна шүү дээ. Үндэсний хөрөнгөтнүүддээ итгэл өгч, хааяа ч гэсэн магтаж, хүндэлж баймаар юм. Нийгмээ чирч явдаг, ядуу ард түмнээ ажил орлоготой, орох оронтой болгодог анги давхарга, үндэсний хөрөнгөтнүүд Монгол Улсад үнэхээр хэрэгтэй байна. Улс орныг өөд татах аливаа зүйлийг хөрөнгөтнүүд л хийдэг болохоос ядуус хийдэггүй юм.

-“Тавантолгойг тав хуваая” гэж хэлсэн тань шүүмжлэлд нэлээд өртсөн. Яагаад ингэж хэлсэн юм бэ?

-Хоёр том гүрний дунд хавчигдаж оршдог бид азтай юм шиг хэрнээ азгүй ард түмэн. Манай хоёр хөрш бидэнд тийм ч дуртай биш . Сүүлийн 100 жилд энэ хоёр манай га зар нутгийн багагүй хэсгийг хувааж авсан. Одоо тэд биднийг яаж хөгжүүлэхгүй байх вэ гэж л бодож байгаа. Байдал ийм байгааг бид хүлээн зөвшөөрч, хоёр хөршдөө зохицох ёстой. Үүлэн дээгүүр явж байгаа луу, Сибирийн ойд унтаж байгаа баавгайг оролдож сэрээх хэрэггүй. Тиймээс Тавантолгойг тав хувааж, ОХУ, БНХАУ, АНУ, БНСУ, Японыг оруулъя гэж хэлсэн юм. Ингэснээрээ Монгол Улсын гадаад харилцаа гаднынханд гоё харагдана. Эрдэнэтэд Орос, Монгол хоёр хамтарч ажиллаад буруудсан юм байхгүй л байгаа биз дээ.

-Та Японы компанийн нэрээр Тавантолгойд лиценз эзэмшдэг болоод тэгж хэлсэн юм биш үү?

-Ер нь тийм байсан ч яадаг юм. Би УИХ-ын гишүүн байхдаа ямар нэг лиценз аваагүй. “Ухаа-худаг”, “Дайцуки” эд нар “Энержи ресурс”-ийн мэдэлд байсан шүү дээ. Түүн дээр нь би гэрээ хийж орсон. Ингэснээрээ би улсад нэг их хохирол учруулсан гэж бодохгүй байна. Би Тавантолгой руу орж, бизнес хийнэ гэж бодож байгаа. Оюу толгой руу орсон ч миний эрхийн асуудал. Яагаад хэдхэн хүн бүх юмыг авах ёстой юм бэ. Яагаад би орж болохгүй гэж. Би энэ улсын иргэн биш юм уу. Би хулгай хийх гээгүй. Би хөрөнгө оруулъя, хүмүүсийг ажилтай болгоё, Монгол Улсыг мөнгөтэй болгоё л гэж байна. Үүнд юунд нь дургүйцээд байгаа юм бэ.

-Та Үйлдвэр худалдааны сайд байхдаа найз Т.Занаширыгаа Кадастрын албаны даргаар томилсон. Та хоёрыг тэр үед албан тушаалаа ашиглан Тавантолгойд лиценз авсан гэдэг. Таныг шүүмжлээд байгаагийн учир үүнд л байгаа байх?

-Тэгж амныхаа зоргоор донгосдог хүн олон бий. Би өргөдөл бичиж тэр лицензийг аваагүй. Миний гар хөлийн үсэг тэнд байхгүй. Лиценз өмнө нь бичигдчихсэн байсан.

-Таныг Японы компанийн нэр дээр авсан гэдэг шүү дээ?

-Одоо тэгвэл яах вэ дээ. Тэгээд авчихсан л юм байгаа биз. Тэгээд яачихаад байгаа юм бэ. Үүнд хэн гомдоод, хохироод байгаа юм.

-Албан тушаалаа урвуулан ашиглах гэдэг чинь энэ биз дээ?

-Канад, хятадууд зөндөө л лиценз авсан. Тэднийг ярихгүй байж яагаад намайг ингээд бай гаа юм бэ. Би монгол хүн. Монголын иргэн нэг юман дээр ороод бизнес хийх гэхээр ингээд байх юм. Монгол хүн энэ баялгаас нь эзэмшиж, ашиглаж болохгүй юм уу.

-Япончууд чинь таныг “жийх” гэхэд нь рецидив гэгддэг хүмүүсээр дарамтлуулж лицензээ авсан гэж сонссон?

-Миний нэрийг юунд ч хамаагүй хавчуулж хоолоо олдог хүн олон. Хошин шогийнхон хүртэл намайг дуурайж элэглээд мөнгө олох юм. Надгүй л бол сонин нь борлохг үй, хошин шогийг нь үзэхг үй байгаа юм байлгүй. Би УИХын гишүүн биш, бизнес хийх эрхээ хасуулаагүй, чөлөөтэй иргэн. Би Монгол Улсад “Буян” гэдэг хамгийн орчин үеийн үйлдвэр барьж өгсөн. Үйлдвэр маань бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах юм бол 2000 хүн ажил, орлоготой болох боломжтой. Одоо Тавантолгойд 10 мянган хүний ажлын байр бэлдэхийн төлөө явж байна. Үүнд хэн хохирох гээд, хэний нойр хүрэхгүй үхэх гээд байгаа юм бэ. Ер нь сонгууль ойртохоор намайг янз бүрээр гүжирдэн гүтгэж, элдвээр доромжилдог шүү дээ. Татварынхан ирж шалгаад баахан өр гаргаад ирнэ. Сонинууд 20 эхнэр, 200 хүүхэдтэй гэж бичээд, бүр аргаа барахаараа хятадын эрлийз гэнэ.

-20 эхнэр, 200 хүүхэд гэснээс таны хувийн амьдралын талаар элдэв яриа байдаг?

-Би бусадтай л адил амьдралтай, жирийн хүн. Сонирхож сонжоод, гайхаж дуу алдаад байхаар гоц гойд юм байхгүй. Хүмүүс л “Буян”-гийн Жагаагийн авгай хэдэн нүдтэй, хэдэн хамартай, ямар хүүхэн байдаг бол гэж сонирхоод байдаг. Харъя гэсэн болгонд нь харуулахг үй болохоор хувийн амьдралынхаа ээдрээг нуугаад байна гэж боддог шиг байгаа юм. Хүний хувийн амьдрал бол нандин зүйл. Үүнийгээ өөрөө л хайрлаж явах ёстойгоос бус бусдад дэлгэх албагүй. Ялангуяа улс төрөөс болж эхнэр, хүүхдээ доромжлуулж элдвээр хэлүүлмээргүй байна. Би айлын эхнэрийн алтан ээмэг, бөгж хулгайлж аваачаад эхнэртээ зүүлгээгүй. Өөрийнхөө хүчээр л эхнэр, хүүхдээ хүний дайтай явуулж байгаа. Сонирхоод, сонирхуулаад байх юмгүй.

-“Иргэдийн орлогыг нэмэг дүүлье” гэдэг үг таны улс төрийн лоозон болсон. Ингэхэд танай үйлдвэрийн ажилчид сард дунджаар хэдэн төгрөгийн цалин авдаг вэ?

-300 мянга гаруй төгрөг авдаг.

-300 мянган төгрөг таны хувьд хэр их мөнгө вэ. Энэ мөнгө бүтэн сар амьдралаа залгуулахад хүрэлцэх үү?

-300 мянган төгрөгөөр амьдарна гэдэг хэцүү. Гэхдээ үүнээс илүү цалин өгөх боломж байхгүй. Сүүлийн жил үүдэд санхүүгийн хямрал боллоо. Энэ жил ноолуурын үнэ 70 мянган төгрөг хүрлээ. 70 мянган төгрөгөөр ноолуур авч цамц хийгээд хэдээр зарах вэ. 100 мянган төгрөгөөр цамц авах хүн Монголд байгаа юм уу. Манайх 70- 80 хувь хямдруулаад 20-30 мянган төгрөгөөр зардаг. Би олсон хамаг мөнгөө ноолуур худалдаж аваад дуусгаж байна. Төр засгаас зөв бодлого явуулж, ноолуурын үнийг буулгачихвал би ажилчдынхаа цалинг гурав дахин нэмэхэд бэлэн байна.

-Нөгөө талаас ноолуурын үнэ өссөнөөр малчдын орлого нэмэгдэж байгаа шүү дээ?

-Малчдад л хэрэгтэй байх. Малчид хүн, бусад нь хүн биш юм уу.

-Монголд атомын цахилгаан станц барих талаар хүмүүс санал бодлоо илэрхийлэх болж. Физикч мэргэжилтэй хүний хувьд та үүнийг юу гэж боддог вэ?

-Мөрөөдөхөд мөнгө төлөхгүй шүү дээ. Хоёр сая гаруйхан хүн амтай манайх шиг улсад атомын цахилгаан станц шиг хэрэггүй зүйл байхгүй. Атомын цахилгаан станцаас гарч буй хаягдлыг яах вэ, аюулгүй байдлыг яаж хангах вэ гээд бидний хэрээс хэтэрсэн асуудал. Энэ асуудлыг шийдээд атомын цахилгаан станц барилаа гэхэд тэндээс гарч буй эрчим хүчийг өдөр шөнөгүй ашиглаж бараа бүтээгдэхүүн болгохгүй бол тэр энерги зүгээр хаягдана. Аж үйлдвэржсэн орнуудад атомын цахилгаан станц хэрэгтэй болохоос манайх шиг эрчим хүчийг чийдэн, цахилгаан зуух асаахад хэрэглэдэг улс атомын цахилгаан станц барина гэвэл тэнэг хэрэг. Үүний оронд нүүрсээр ажилладаг 6000 мгв цахилгаан үйлдвэрлэх хүчин чадалтай хоёр сайн станц барих нь бидэнд үр өгөөжтэй.

-Та МАН-ын залуустай хамтарч шоу хийх гэж байгаа гэл үү?

-Залуусын хийж байгаа сайн зүйлийг нам харгалзахгүй дэмжих хэрэгтэй шүү дээ. Монголд залуучуудын байгууллага үүссэний 90 жилийн ой энэ жил тохиож байгаа. МАН-ын залуус энэ ойг тохиолдуулж гадаадаас хамтлаг дуучид авчирч “Хүй долоон худаг”-т шоу хийе гэсэн. Би техник хэрэгсэл, чадах зүйлээрээ тусалж байгаа. Наадмаар залуус агаарт гарч, сайхан шоу үзэг л дээ.

-Н.Энхбаяр намаасаа гарч өөр нам байгуулсан. Та ярьж хэлж байгааг нь дэмждэг хэвээрээ юү?

-Н.Энхбаяр намынхаа нөхөдтэй сайдалцаж муудалцах надад хамаагүй. Шударга үнэн юм ярьж байвал Энхбаяр байна уу, хэн байна хамаагүй дэмжинэ. Хүн зарчимтай байх ёстой. Манайхан их долгинуур, бялдууч. Дарга байхад нь бүгдээрээ очиж наалдаад, хөлөө хугалчих гээд гүйдэг. Дарга хийхээ больчихвол өрөөсөн нүдээрээ ч харахаа байж, газар доогуур ортол муу хэлнэ. Тэгж болохгүй шүү дээ.

-Ирэх сонгуульд нэр дэвших үү?

-Нэр дэвшилгүй яах вэ, би дэвшихгүй бол сонгууль сонирхолгүй болох байлгүй. Намайг сонгуульд нэр дэвшихэд хохирч, гомдох хүн байхгүй байх.

-БНН сонгуульд яаж оролцох вэ. Аль нэг намтай эвсэж, нэгдэхээр ярьж байна уу?

-Нам юм хойно сонгуульд орох л байх. Эвсэж, нэгдэх тухайд ярьж байгаа юм бий. Монголд юу л байна, нам байна. Манай намд сонголт хийх боломж байна, аль аятайхныг нь сонгоод эвсчихнэ дээ. Сонгуульд яаж орохоо Сонгуулийн хууль тодорхой болохоор шийднэ.

-УИХ-ын ирэх сонгуулийн үр дүнгийн талаарх таны таамаглалаар ярилцлагаа төгсгөе.

-Манайхан лам хуврагаар мэргэлүүлэх дуртай шүү дээ. Би мэргэлүүлсэн чинь 2012 оны сонгуулиар урт даргатай нам УИХ-д олон суудал авна. Тэгээд монголчууд ажил хэрэгч, эмх замбараатай болно гэж буусан.

Х.УЯНГА