бохирдол аюулын харанга дэлдээд буй. Дэлхийн Эрүүл Мэндийн байгууллагын нэг судалгааг энд зориуд дурдмаар байна. Монгол Улсын нийслэлд амьдарч байгаа оршин суугчид агаарын бохирдлын нөлөөгөөр өвчилж, эмчилгээндээ 775 тэрбум төгрөг зарцуулжээ.

Энэ нь манай улсын ДНБ-ийн 12.8 хувьтай тэнцэнэ. Хүн амын дийлэнх хувь нь оршин суудаг Улаанбаатарын агаар Үндэсний аюулгүй байдалд чимээгүйхэн заналхийлж, эрүүл мэнд, эдийн засгаар нь залгиж эхэлсний жишээ энэ. Жирэмсэн эхчүүд агаарын дутагдалд орсноос хэвлийдээ угаарт сан, хөв хөх хүүхэд төрүүлэх болсон. Хамгийн ноцтой нь эхийн урагт хүртэл нөлөөлж, өмнө нь дуулж, сонсож байгаагүй өвчтэй нярай төрөх болсон.

Энэ нь Улаанбаатарын агаар гамшгийн хэмжээнд хүрснийг хү лээн зөвшөөрөхөөс аргагүйд хүр гээд байсан билээ. Тиймээс төрийн тэргүүнээс эхлээд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн хэмжээнд анхаарал хандуулж, Агаарын бохирдлыг арилгах Үндэсний хороо, Цэвэр агаар санг энэ хавар байгуулж Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар Агаа рын бохирдлыг бууруулах хуу лийг УИХ энэ зун батлан, хэрэг жүүлсэн нь богино ч гэсэн хугацаанд үр дүнгээ өгч эхэллээ. Ялангуяа хотын утаанд хамгийн их хувь нэмэр оруулдаг гэр хорооллын айл өрхүүдийг утаа бага ялгаруулдаг зуух, газ зэргээр хангаж эхэлсэн нь нийслэлчүүдийн талархлыг хүлээж байна. Улаанбаатар хотын агаарыг эрүүлжүүлэх эхлэл тавигдав.

Эрдэмтэд, судлаачдын судалж, дүгнэснээр Улаанбаатарын агаар өөрөө өвчний нян хадгалагч үүр уурхай болжээ. Гэр хорооллын айл өрхийн яндангаас гарах утаа хотын төв хэсэгт тунаж, олон сар жилээр хуримтлагдсанаар элдэв өвчний нян, хорт бодис агуулсан атмосферийн давхрага бий болгосон гэж тэд үзэж байна. Энэ нь зуны улиралд ч сарнихааргүй хэмжээнд хүрсэн нь утаанаас гадна, хөрсний бохирдолтой холбоотой аж.

Тиймээс Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Агаарын бохирдлыг бууруулах Үндэсний хороо болон “Цэвэр агаар” сангийнхан цаашид гэр хорооллыг стандарттай болгох шаардлагатай гэж үзэж байна. Гэр, хашаа хорооллыг хаана байгуулах, дулаалгыг яаж хийх, түлш дулаалгыг утаа гаргахгүйгээр хэрхэн шийдэх зэрэг стандарт бий болгож, үүнийг тодорхой хязгаарлалтын бүсэд мөрдүүлэхээр төлөвлөжээ.

Хязгаарлалтын бүсэд түүхий нүүрс хэрэглэхийг хориглож, харин агаарын бохирдлыг бууруулах асуудалд хувь нэмрээ оруулж, дулаан алдагдлыг багасгаж, цахилгаан эрчим хүчийг хэмнэж байгаа айл өрхөд цахилгааны үнийн урамшуулал үзүүлэх юм байна.

Өнөөдөр гэр хорооллын айл өрхүүд ганц данх цай чанах гэж гал түлдэг. Үүнээс нь хэдий хэмжээний утаа ялгарч, агаар бохирдуулдгийг тэр бүр анзаардаггүй, сонирхдог ч үгүй. Гэтэл айл бүрийн ганц данх цай, ганц тогоо хоол хийх утаа хуримтлагдсаар Улаанбаатарыг Утаанбаатар болгож буй. Тиймээс “Цэвэр агаар” сангаас гэр хорооллынхныг газ буюу хийн түлшээр хангах ажлыг зохион байгуулсан нь агаарын бохирдлыг багасгах хамгийн сайн хувилбар гэж мэргэжилтнүүд үзэж байна.

Нийслэлийн нэг сая гаруй оршин суугч хотын агаараар амьсгалж, тэдний уушги хортой тоос, тоосонцрыг шүүх шүүлтүүр мэт ажиллаж байна. Монгол Улсын хэмжээнд нийт өвчлөлийн эхний тавд амьсгалын замын өвчин багтдаг. Өвлийн улиралд тохиолдож буй амьсгалын замын нийт өвчлөлийн 50 хувь нь агаарын бохирдлоос гаралтай гэдгийг судалгааны багийнхан тогтоожээ.

Ингэхдээ гэр хорооллынхны амьсгалын замын болон зүрх судасны өвчлөлийн хувь хэмжээ хотын төвийн иргэдээс харьцангуй дээгүүр гарчээ. Энэ нь гэр хорооллын иргэд агаарын бохирдолтод илүү их өртөж буйг харуулж байна. Улаанбаатар хотод өдрийн зарим цагуудад агаарын тоосжилт хэтэрхий өндөр байдаг нь газар зүйн байрлал, цаг уурын онцлогтой холбоотой. Өдрийн зарим цагт тоосонцорын хэмжээ 2500 микрограм/шоо метр, өдрийн дундаж 700-800 микрограм/ шоо метр байдаг. Энэ нь дэлхийн өөр аль ч хотод байхгүй өндөр үзүүлэлт юм. Энэхүү өндөр бохирдол нь өвлийн улиралд ихэвчлэн бий болдог. Үүнээс шалтгаалан жилийн дундаж бохирдол маш өндөр гардаг.

Европ болон АНУ-ын ихэнх хотын өдрийн хамгийн их бохирдлын дундаж хэмжээ нь 200 микрограм/шоо метр байдаг. Европын зүүн хэсгийн зарим аж үйлдвэржсэн хотын өдрийн хамгийн их бохирдлын дундаж хэмжээ нь хамгийн ачаалалттай цөөн хэдхэн өдөр л 500-700 микрограм/ шоо метр байх тохиолдол бий. Гэтэл Улаанбаатарынх 100-200 микрограм/ шоо метрээр өндөр байгаа нь манай гэр хорооллынхон аж үйлдвэржсэн хотоос илүү утаа “үйлдвэрлэдгийг” харуулж байна.

Монгол Улсын Эрүүл мэндийн яамнаас гаргасан тайланд “Хүн амын амьсгалын замын эмгэг 15 жилийн өмнөх байдлаас хоёр дахин нэмэгдсэн. Хот суурин газар амьдарч буй иргэдийн 11 хувь нь амьсгалын замын эмгэгтэй” тухай дурджээ. Мөн сүүлийн үед хүн амын эрүүл мэндийн байдалд ажиглагдаж буй эх, нярайн эндэгдэлийн тоо, төрөл бүрийн хорт хавдар тохиолдол нэмэгдэх хандлагатай байгаа нь ч үүнтэй холбоотой. Харамсалтай нь одоогоор Улаанбаатар хотын хүн амын эрүүл мэндийн болон бохирдлын хамаарлын талаар хийсэн судалгаа тун бага байна. Дээрхээс үзвэл Улаанбаатар хот нь дэлхийн хэмжээнд хамгийн их агаарын бохирдолтой хот болоод байгаа бөгөөд бохирдлын хэмжээ нь Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас тогтоосон зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс хэдэн арав, зуу дахин давсан байдалтай байна.

Цаашилбал Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол нь хэдэн арван сая хүн амтай, томоохон хүнд үйлдвэрүүд байрладаг барууны аж үйлдвэржсэн хотуудын агаарын бохирдлын үзүүлэлтүүдийг тогтооход жишиж хэрэглэх үзүүлэлт болж байгаа нь эмгэнэл биш гэж үү. Өнөөдөр нийслэлийн утаанд санаа зовоогүй иргэн гэж алга. Мэргэжлийн хүмүүс шалтгаан нөхцөлийг нь хангалттай судалж байна.

Харин нийслэлийн иргэн Та утааны эсрэг, хотын агаарыг цэвэршүүлэх, эрүүлжүүлэхийн төлөө юу хийж чадах вэ. “Нэг нь нийтийн төлөө, нийт нь нэгийн төлөө” гэдэгчилэн хүн бүр, айл өрх бүр амьсгалж буй агаараа нянгаас цэвэрлэхийн тулд утаа гаргадаг бүхнээс татгалзья. Ялангуяа гэр хорооллынхон нүүрс, элдэв хаймар, хуванцар түлэх, биш хийн түлш хэрэглэж сурах цаг иржээ.

Д.Оюун-Эрдэнэ