тэрбумтнууд ам дамжин ярьцгааж байна. Баялагтай бүхэн баяждаггүй гэдгийг дэлхийн томоохон эдийн засагчид бидэнд сануулсан. Бусдын алдаанаас суралцаж, туршлагаас судлахын тулд “Өнөөдөр” сонин ашигт малтмалаар баялаг орнуудын хөгжлийн түүхээс танилцуулж буй билээ. Энэ удаа бид Катар хийгээд Венесуэлийг толилуулж байна. ОПЕК, Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн гээд тэдэнд ижил төстэй тал олон бий. Түүгээр ч үл барам буурай хөгжилтэй Венесуэлд дэлхийн гайхамшиг Катараас онцгойрох эдийн засгийн давуу тал бий гэх.

КАТАР

Хүн ам: 1.696.563
Ажилгүйдэл: 0.6 хувь
ДНБ: 150.550 тэрбум ам.доллар
Нэг хүнд ногдох ДНБ: 101000
ам.доллар
ДНБ-ий өсөлт (2010 онд): 19.4 хувь
Инфляц: 15.2 хувь
Үндэсний мөнгөн тэмдэгт: риал Бизнес эрхлэхэд таатай орчин: дэлхийд 50 дугаар

Алс тэртээх ангамал цөл нутагт, 11437 ам км газарт дэлхийн байгалийн хийн нөөцийн 14 хувь бий. Азийн баруудтай өрсөлдөн Булангийн арслангууд хэмээгддэг бүлэг араб дэлхийн газрын тос, байгалийн хийн нөөцийн үлэмж хэсгийг эзэмшиж, түүнийхээ ачаар эдийн засгаараа дэлхийд дээгүүр эрэмбэлэгддэг буюу. Булангийн орнуудыг газрын тосгүйгээр тө сөөлөхийн аргагүй. Катарын ДНБ-ий 50 гаруй, экспортын орлогын 85, Засгийн газрын орлогын 70 хувийг газрын тос, байгалийн хий бүрдүүлдэг ч бусад салбар дахь хувийн болон гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхээр эрчимтэй ажиллаж буй аж.

Хар алт, хөх хий нь Катар улсыг нэг хүнд ногдох орлогоор дэлхий дээр хамгийн өндөр хэмжээнд аваачсан төдийгүй хамгийн хурдан хөгжиж буй эдийн засагтай оронд зүй ёсоор тооцогдох болсон. Газрын тосны батлагдсан нөөц нь 15 тэрбум баррель агаад одоогийн төвшинд ол борлолтоо үргэлжлүүлбэл энэ гайхам баялаг нь булангийн нэгээхэн хэсэгт бузгай суух бүлэг арабыг 37 жилийн турш торгонд хөлбөрүүлж, тосонд умбуулахад хангалттай гэлцдэг юм билээ. Харин байгалийн хийн тухайд 26 их наяд шоо метр нөөц нь дэлхийн нийт нөөцийн 14 хувийг эзлээд зогсохгүй түүгээрээ бөмбөрцөгт гуравдугаарт бичигддэг байна. Катарт газрын тос илрэхээс өмнө тэнд амьдрал хэрхэн өрнөж байсныг эрхэм уншигч та сонирхож буй нь гарцаагүй.

1900-гаад оны эхэн үед элсэн цөлийн ядуу катарчууд загас барьж, сувд олборлон амьжиргаагаа залгуулдаг байв. XX зууны эхний хоёр арванд сувдны олборлолт тэдэнд ашигтайгаар эргэж, одоогийнхоор бол гадаад худалдаа ашигтай гарч эдийн засагт нь эерэг шинж тэмдэг ажиглагдаж эхэлжээ. Гэвч 1930-аад оноос Катарын эдийн засагт гадаад хүчин зүйлүүдийн нөлөөлөлд автав. Мөн үед япон сувд дэлхийн зах зээлд танигдсанаар мөнөөх Катарын сувдны ашигтай наймаа үндсэндээ мөхөх нь тэр. Японы байгалийн сувднаас гадна Их хямралын үе тохиолдож, улс орнууд тансаг хэрэглээнээс татгалзан, борлуулалт сайнгүй болов. Залгаад Дэлхийн II дайн дэлхийг хөмрөх нь тэр.

1939 онд Духаны талбайд анхны хар алт олгойдсон боловч Дэлхийн II дайны улмаас дөрвөн жилийн турш үйл ажиллагаа нь тасалдсан. Харин газрын тосыг арилжааны зорилгоор олборлож эхэлсэн нь 1949 он. 60 гаруйхан жилийн дотор байгалийн баялаг бяцхан Катарыг дэлхийн их гүрэн болгов. Одоо тэд “халтар” арабаа байж, хөрөнгө чинээ, амьдралын хэрэглээгээрээ баруун зүгийн ихэмсэг европчуудын зиндаанд очжээ. Нэг хүнд ногдох ДНБ-ий хэмжээгээрээ Катар улс Арабын ертөнцөд Арабын Нэгдсэн Эмират улсын дараа хоёрдугаарт бичигдэнэ. Түүнчлэн дэлхийд ч хоёрдугаарт эрэм бэлэгддэгийг “CIA World Factbook”-т тэм дэглэжээ.

Катарын нэг иргэнд ногдох ДНБ 1970-аад онд 1156 хувиар өсөж, дэлхий дахиныг алмайруулж байв. Гэхдээ газрын тос олоод л тэдний амьдрал сайжирчихсан юм биш. 1982-1989 он Катарын эдийн засгийн хувьд хүнд үе байлаа. Дэлхийн зах зээлд газрын тосны үнэ бууран, ОПЕК түүхий нефтийн олборлолтод квот тогтоожээ. Засгийн газар төсвөө эргэн харж, баялгийн бага орлогодоо тааруулан зардлаа танах шаардлага тулгарав. Байгалийн баялаг катарчуудыг үргэлж элбэг хангалуун байлгахгүйг эдийн засагчид анхааруулдаг

. Эдүгээ тус улсын хар алт ны олборлолт дээд төвшинд хүрч, өдөрт 500 мянган баррель нефть олборлож буй ч баялаг бүхэн барагддаг юм хойно 2043 онд газрын тосны нөөц шавхарна хэмээн шинжээчид таамаглажээ. Тэр үед Катар хэрхэх бол? Тэд сүүлийн үед “Катарчлал” хөтөлб өрийг эрчимтэй хэрэгжүүлж эхэлжээ. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газрын харъяа яамд, хамтарсан томоохон үйлдвэрүүдийн томоохон эрх мэдэл бүхий албан тушаалыг катарчуудад олгов. Баялгийнхаа буянаар хилийн чанадад боловсрол эзэмшсэн залуус эх нутагтаа эргэн ирж, цагаачдад эзлүүлсэн байр сууриа эргэн авч эхэлжээ.

Тэд баялагт бус мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг хөгжүүлэхийг эрмэлзэж байлаа. ДНБ нь жилд дунджаар 19.4 хувиар өсөж, ажилгүйдэл бараг үгүй шахам амьдрал бу цалдаг энэ улсын зээлжих зэрэглэлийг “Standard and Poor’s” AA хэмээн үнэлж, “Moody’s” Aa2 хэмээгээд хэтийн төлөвийг нь тогтвортой хэмээн тодорхойлжээ. Түү- гээр барахгүй бизнес эрхлэх орчноороо дэлхийд 50 дугаарт эрэмбэлэгддэг энэ улс бөмбөрцөг дээрх хамгийн бага татвартай оронд тооцогддог юм. Катарын эдийн засаг энэ оны эхний улиралд өмнөх оны мөн үеэс 28.4 хувиар өссөнийг “Gulf Times” онцлов. Түүний дотор үйлдвэрлэл 19.7 хувиар өссөн гэнэ. Гайхалтай биш гэж үү?

ВЕНЕСУЭЛ

Хүн ам: 29.105.632
Ажилгүйдэл: 12.1 хувь
ДНБ: 344.2 тэрбум ам.доллар
Нэг хүнд ногдох ДНБ: 12600 ам.доллар
ДНБ-ий өсөлт (2010 онд): -2.8 хувь
Инфляц: 29.1 хувь
Үндэсний мөнгөн тэмдэгт: боливар
Бизнес эрхлэхэд таатай орчин: дэлхийд 172 дугаарт

“Халтар царайт” киногоороо бидний эчнээ танил болсон Венесуэлийг газрын тосны нөөцөөр дэлхийд дээгүүр тооцогддог гэдгийг монголчууд тэр бүр мэдэхгүй биз ээ. Хар алт “Халтар царайт”-ын эх орны ДНБ-ий гуравны нэг, нийт экспортын 80 хувь, Засгийн газрын орлогын тэн хагасаас илүү хувийг бүрдүүлдэг. Түүгээр ч барахгүй ОПЕК-т газрын тосны олборлолтоороо тавдугаарт эрэмбэлэгддэг байна.

Гэхдээ энэ улсын эдийн засгийн үзүүлэлт тийм ч сайнгүй. 1922 онд Маракайбо хотын орчмоос газрын тос илрэх үед Венесуэлийн удирдагч Хуан Висенте Гомес АНУ-ын компаниудад Венесуэлийн газрын тосны тухай хуулийг бичилцэхийг зөвш өөрсөн нь хамгийн том алдаа хэмээн эдийн засагчид онцолдог. Гэхдээ 1950-иад оноос тус улс ОПЕК-т элсэж, газрын тосны салбараа үндэсний компаниудад өгч, АНУ, Европт нэрэх үйлдвэрийг байгуулснаар Венесуэлийн эдийн засаг Өмнөд Америкийн хамгийн хүчирхэгт тооцогдож байв.

ДНБ үлэмж өсөж, 1950-иад онд нэг хүнд ногдох ДНБ Баруун Германы хэмжээнд хүрч байв. Гэвч эдийн засгийн эерэг үзүүлэлтүүд тийм ч удаан үргэлжилсэнгүй. Тэд байгалиас заяасан баялгаа зөв зарцуулж чадаагүй бөгөөд эх захгүй зарлага, тансаг хэрэглээнээс үүдэн 1959-1964 онд Ерөнхийлөгчийн албыг хашсан Ромуло Бетанкур дотоод болон гадаад асар их өр “өвлөн” авснаар ядуурлын үүд нь нээгдсэн аж. Газрын тосны асар их баялагтайнхаа ачаар Венесуэлийн хар ажилчид Латин Америктаа хамгийн өндөр цалин авч байв.

Газрын тосноос хараат эдийн засагтай бүх улс оронд тохиолдсон хямрал Венесуэлийг ч тойрсонгүй, 1980-аад онд дэлхийн зах зээл дээрх газрын тосны үнэ хямдарснаар Венесуэлийн эдийн засаг тоосонд хутгалдаж, 1984 он гэхэд нийт хүн амын 36 хувь нь ядуурлын төвшнөөс доогуур орлоготой амьдарч байв. 1980, 1990-ээд онд инфляц жилд 30-40 хувиар өсөж, 1989 онд оргил болох 84 хувьд хүрчээ. Харин иргэдийн дундаж цалин 1978 оны төвшний дөнгөж гуравны нэгтэй тэнцэж байв.

Венесуэл улс уг нь газрын тос, байгалийн хийгээс гадна төмрийн хүдэр, нүүрс, хөнгөн цагааны хүдэр, алт, никель, алмааз эрдэнийн арвин нөөцтэй. Тэд бараг бүтэн зууны турш газрын тос олборлосоор буй хэдий ч уул уурхайн гарааг хамт эхэлсэн орнуудаас хөгжил нь хэдэн арван жилээр хоцорч буй гэлцдэг. Уг нь хүн амын тоо, газар нутгийн хэмжээ гээд тэдэнд давуу тал их бий. 79.7 тэрбум баррель газрын тосны нөөцтэй бөгөөд энэ түүхий эдийн нөөцөөр түүнийг гүйцэх гүрэн бөмбөрцгийн баруун хэсэгт лав байхгүй.

Харин байгалийн хийн нөөцөөрөө дэлхийд есдүгээрт, Өмнөд Америкт нэгдүгээрт жагсдаг. Гэхдээ дэд бүтцийн дутмаг байдал энэ баялгаасаа ашиг олох бүхий л боломжийг нь хязгаарладаг юм билээ. Уул уурхайн зэрэгцээ хөдөө аж ахуй ч хөгжих боломжтой энэ улсын хүн амын 12.1 хувь нь ажилгүйдэлд нэрвэгдсэн. Нийт газар нутгийн дөрөвний нэг нь газар тариалан эрхлэх боломжтой гэгддэг ч энэ салбар тус улсын ДНБ-ий гурван хувийг, ажиллах хүчний 10 хувийг ажлын байраар хангадаг.

Түүгээр ч барахгүй венесуэлчүүд будаа, эрдэнэ шиш, загас, жимс, кофе, үхрийн мах, гахайн мах экспортолдог. Тийм атлаа дотоодынхоо хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний хэрэгцээг хангаж дийлдэггүй нь “гайхалтай”. Хүнсний бүтээгдэхүүний хэрэгцээнийхээ гуравны хоёрыг хөрш улсаасаа импортолдог гэнэ билээ. Гэхдээ газрын тосны бүтээгдэхүүний экспортын ачаар Венесуэлийн гадаад худалдаа ямагт ашигтай гардаг. ДНБ-ий хэмжээ бас тийм ч муугүй. Харин эдийн засгийн үзүүлэлтийг нь хойш татдаг хүчин зүйл бол баялгийн тэгш бус хуваарилалт гэдэгт шинжээчид санал нийлдэг. Латин Америкийн ихэнх улс орон шиг Венесуэлийн баялаг ард түмэндээ жигд хуваарилагддаггүй.

1970 оны байдлаар хүн амын ихэнх ядуу хэсэг нь үндэсний орлогын дөнгөж гуравхан хувийг хуваан хүртдэг бол багахан чинээлэг хэсэг нь 54 хувийг эзэмшдэг. 1970 оны энэ дүр төрх одоо ч янзандаа байгааг эдийн засагчид толгой сэгсрэн өгүүлдэг. Венесуэл дэлхийн хамгийн өндөр инфляцтай улс. Өнгөрсөн онд тус улсад хэрэглээний үнийн индекс 29.1 хувиар өссөн гэсэн тооцоог “CIA World Factbook” танилцуулжээ. Венесуэлийн Төвбанкны тооцоолсноор Засгийн газар нь 1998-2008 онд газрын тосны олборлолт, экспортоос 325 тэрбум ам.доллар олсон гэсэн тооцоо бий.

Олон улсын эрчим хүчний агентлагаас 2010 оны зургадугаар сард өдөрт 2.2 сая баррель нефть олборлож байсны 800 мянгыг нь АНУ руу экспортолсон. 2010 оны нэгдүгээр сард Венесуэлийн Ерөнхийл өгч Уго Чавес валютын хосолмол ханшийн (fixed dual exchange rate) системийг санал болгосон. Энэ нь хүнсний бүтээгдэхүүн, эм тариа, аж үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж зэргийг импортлоход нэг ам.доллар 2.6 боливартай тэнцэх бол автомашин телефон утас зэрэг шаардлагагүй бүтээгдэхүүний импортод нэг ам.доллар 4.3 боливартай тэнцэнэ.

Эдүгээ Венесуэл хувцас, хүнс, автомашин, цахилгаан бараагаа тэр чигт нь импортолдог. 2009 оны хоёрдугаар улиралд Венесуэлийн эдийн засаг хоёр хувиар “агшиж” байсан бол 2009 оны гуравдугаар улиралд энэ үзүүлэлт нь 4.5 хувиар дахин доошилжээ. Түүнээс гадна орлогын эх үүсвэр нь дундарч, 1998 онд өдөрт 3.5 сая баррель нефть олборлож байсан бол өнгөрсөн жил 2.3 сая баррель болж буурчээ. Энэ мэт эдийн засгийн сөрөг үзүүлэлтүүд нь Венесуэлийг Өмнөд Америкийн орнууд дундаа хямралаас хамгийн сүүлд өндийх гүрэн гэдгийг баталдаг. Энэ онд хямралдаа шигдэн үлдэх цорын ганц орон хэмээн ОУВС зарлаад буй ч ерөнхийлөгч Уго Чавес хямралаас тун удахгүй гарна гэдэгтээ итгэлтэй байдаг гэнэ билээ.

Б.Цэцэгсүрэн