Энэхүү ширхэглэл нь дулаанд, галд галд химийн бодисд тэсвэртэй, цахилгаан дамжуулдаггүй учраас үйлдвэрэлд өргөн хэрэглэгддэг, химийн найрлагын хувьд силикад агуулсан эрдэс бодис бөгөөд силикон болон хүчил төрөгчийн атомаас тогтдог.

Асбестын эрдэс нь сэрпэнтин асбестоз амфиболит асбестоз гэсэн хоёр төрөлтэй.
сэрпэнтин Асбест нь минералкризотил хэмээх урт, буржгар хуйлагддаг ширхэглэг эдээс тогтдог. Кризотил хэлбэр нь үйлдвэрлэл худалдаанд хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг. Амфибол асбест нь актинолит , тремолит, антофилит кроцидолить амозит зэрэг хэлбэрүүдийг багтаадаг. Амфибол асбест нь шулуун, зүү шиг хэлбэртэй ширхэглэлээс тогтдог бөгөөд илүү их бутрамтгай.
          0.1 хувиас дээш асбест агуулсан бүтээгдэхүүн,материалыг асбест агуулсан бүтээгдэхүүн гэж нэрлэдэг. Асбестын ширхэглэг тоос асбесттай ажлын байр, орон сууц, орчинд дэгдэж хүмүүсийн эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлдөг. Асбестийн тоос амтсгалаар орж уушгинд удаан хугацаагаар үлдэж үрэвсүүлэн эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Олон улсын хавдрын эрдэм шинжилгээний агентлагаас асбестыг хүнд хавдар үүсгэдэг бодисийн ангилалд оруулсан. Судалгаагаар асбест нь уушгиний болон голтчдын хавдар үүсгэдэг гэж үзсэн байдаг. Мөн зарим судалгаануд асбест нь ходоод гэдэс, бүдүүн шулуун гэдэсний хавдрыг үүсгэдэг мөн түүнчлэн бөөр, улаан хоолой, цагаан мөгөөрсөн хоолой, давсагны хавдар тусах эрсдлийг нэмэгдүүлдэг гэж үздэг. Асбестын нөлөөнөөс болж асбестозис буюу асбестын тоосны гаралтай уушги тоосжих, уушгины гялтангийн зузаарал, цээжний хөндийд шингэн хурах хам шмнж илэрдэг. Асбестын нөлөөнд асбестын уурхай , асбестийг ашиглаж үйлдвэрлэл явуулж байгаа, худалдаалж байгаа, дулаан тусгаарлагч болгон ашиглаж байгаа бүх хүмүүс өртдөг.Ялангуяа дулааны цахилгаан станц , барилга барилгын материалийн үйлдвэрлэл нэхмэлийн үйлдвэр, асбест бүхий материалаар баригдсан барилга байшинг нурааж дахин засварлах өргөтгөх ажил хийж байгаа хүмүүс асбестын тоосонд өртөж улмаар эрүүл мэндээрээ хохирдог.
     Асбесыг хэрэглэж болох зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээг тогтоох боломжгүй өөрөөр хэлбэл маш бага хэмжээний асбестын тоосонд өртөхөд хүртэл эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг гэж судлаачид үздэг. Ажлын байрны нөхцлийг сайжруулж ажлын аюулгүй практикийг мөрдсөнөөр эрүүл мэндэд үзүүлэх эрсдлийг багасгах хэдийч эрсдлийг бүрэн арилгаж чаддаггүй. Асбестын эрүүл мэндэд нөлөөлөх эрсдлийг арилгах арга бол энэхүү бодисыг үйлдвэрлэл худалдаанаас бүр мөсөн халах , асбест агуулаагүй орлуулах бодисыг хэрэглэх явдал юм.Асбесттай холбоотой өвчний шинж тэмдэг нөлөөлөлд өртсөний дараа олон жил илэрдэггүй ба дунджаар 10-40 жилийн дараа шинж тэмдэг гарч мэдэгддэг.Ажилчин гэр бүлийхэн голтчын хавдар тусах эрсдэл өндөртэйд тооцогддог. Тухайлбал ажилчид ажлынхаа дараа усанд орж, ажлын хувцсаа иж бүрэн солиогүйгээс гэртээ асбестын тоосыг авчирдаг. Тиймээс асбесттай харьцаж ажилладаг ажилчид ажлын дараа шүршүүрт орж хувцсаа солих нөхцлийг хангахыг хуулиар зохицуулсан байдаг. Асбесттай харьцаж ажилладаг асбестын нөлөөнд өртөж байгаа хүмүүст эмнэлгийн урьдчилсан ба хугацаат үзлэгийг тогтмол явуулж, рентгэн зураг , компьютерын томограф, уушигны биопсид асбестын биеийг микроскопоор харж тодорхойлох зэрэг шинжилгээгээр асбесттай холбоотой өвчнийг эрт оношилдог.

Хавдар үүсгэгчээр ханаа дулаалаад байх уу?
Туршилтын амьтанд хийсэн судалгаагаар үйлдвэрлэл, худалдаанд хэрэглэгдэж байгаа бүх төрлийн асбест болон асбест агуулсан бүтээгдэхүүнүүд хавдар үүсгэж байсан бөгөөд нэг өдөр амьсгалуулахад л хавдар үүсгэж үүсгэж байсан нь энэхүү бүтэгдэхүүний аюулыг ойлгоход хангалттай юм. Хавдар үүсгэх эрсдэлд асбестын тоосны ширхэглэл чухал нөлөөтэй бөгөөд 0.5цм-ээс бага ширхэгтэй бол хавдар үүсгэх эрсдлийг нэмэгдүүлдэг байна. Гэхдээ янз бүрийн концентрацтай асбестийн тоосыг туршилтийн амьтанд амьсгалуулахад бүх хэмжээнд хавдар үүсгэж байсан тул одоогоор хүнийг хамгаалах ямар нэгэн "босгон" хэмжээ байхгүй байна гэж үзэж байгаа юм. АНУ-д асбестын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээг асбестыг тодорхойлж чадах багажны хамгийн бага хүчин чадлаар тооцож тогтоосон. Тухайлбал, ажлын байранд өдрийн найман цагийн дунджаар асбестын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнд 0.1 ш см3 (микроскопоор харахад 5 цм-ээс бага ширхэглэгтэй асбестын ширхэг 1м3 агаарт 100.000-с доош тоологдох), ажлын ээлжийн 15 минутын хугацаанд 0.1 ширхэг см3-ээс хэтрэхгүй байхаар тогтоосон байдаг. Гэхдээ хүнээ хамгаалах хамгийн сайн арга хэмжээ асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг хэрэглэхгүй байх юм. Асбест нь дулаан, галт химийн бодист тэсвэртэй, цахилгаан дамжуулдаггүй учраас үйлдвэрлэлд өргөн хэрэглэгддэг. Гэвч асбест агуулсан бүтээгдэхүүн нь ажилчид оршин суугчдад уушиг голтчдын хавдар, уушиг тоосжих өвчний нэг шалтгаан болдог. Асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг барилгын материал, барилгын үйлдвэрлэл, цемент, пластик эдлэлтйг бөх бат болгох, дээвэр үйлдвэрлэх, дулаан тусгаарлах, галаас хамгаалах, дуу тусгаарлах зорилгоор үйлдвэрт өргөн ашигладаг. Дулаан цахилгаан станц усан онгоцны бойлуур дулааны шугам хоолой, уурын хоолойн дулаан тусгаарлахад хэрэглэдэг. Автомашины үйлдвэрт жийргэвч, тоормоз накладны үйлдвэрлэлд асбестийг хэрэглэдэг. Мөн түүнчлэн асбестыг орон сууцны дээврийн хавтан шалны хулдаас зэргийг үйлдвэрлэхэд өргөн ашигладаг байна.Асбестын ширхэглэл тоос асбесттай ажлын байр, орон сууц, орчинддэгдэж хүмүүсийн эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлдөг. асбестын тоос амьсгалаар орж уушгинд удаан хугацаагаар үлдэж үрэвсүүлэн эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Олон улсын хавдрын эрдэм шинжилгээний агентлагаас асбестыг хүнд хавдар үүсгэдэг бодисын ангилалд оруулсан. Судалгаагаар асбест нь уушгины болон голтчийн хавдар үүсгэдэг гэж үзсэн байдаг. Мөн зарим судалгаанууд асбест нь ходоод гэдэс, бүдүүн шулуун гэдэсний хавдрыг үүсгэдэг мөн түүнчлэн бөөр, улаан хоолой, цагаан мөгөөрсөн хоолой, давсагны хавдар тусах эрсдлийг нэмэгдүүлдэг гэж үздэг.

Эрүүл мэндийнхээ эсрэг хэрэглээгээ яах вэ?
Манай улсын цахилгаан станцууд анх ашиглалтанд орсон 1961, 1968 оноос эхлэн асбестан цемент болон асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг ОХУ-аас импортлон цахилгаан станц, дулааны шугам сүлжээ, барилга, барилгын материалын үйлдвэрүүдэд өргөн ашиглаж ирсэн хэмээн мэргэжлийн хүмүүс үздэг боловч өнөөдрийг хүртэл асбестийн хэрэглэ эрүүл мэндийн үр дагаврын талаар мэдээлэл байхгүй, судалгаа хийгдээгүй тул үйлдвэрлэгчид, импортлогчид зарим мэргэжлийн байгууллагын асбестийн нөлөөлөл , түүнийг багасгах арга зам, урьдчилан сэргийлэлтийн талаар мэдээлэл хомстой байна.
     Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага, олон улсын хөдөлмөрийн байгууллага асбестийн хэрэглээг хориглохыг дэмжиж дэлхий нийтэд асбесттай холбоотой өвчнийг устгах үндэсний хөтөлбөрийг дэмжих хөтөлбөрийг батлан ажиллаж байна. Энэхүү судалгаагаар асбестийг манай оронд хаана, юунд хэрэглэж байгаа, ямар салбар мэргэжлийн хүмүүст сургалт хийх асбестийн эрүүл мэнд, эдийн засаг, нийгэмд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг багасгах арилгах талаар бодлого шийдвэр гаргагч нарт судалгааны мэдээллийг түгээх сурталчлах ажлын эхлэл тавигдаж байгаа юм
      Судалгааны явцад хөдөлмөрийн эрүүл ахуйч нар асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг харах, эрүүл ахуйн ямар нэгэн шинжилгээ, дүгнэлт байгаа эсэхийг үзэх, тухайн бүтээгдэхүүнийг хаанаас оруулж ирж байгааг баталгаажуулах мэдээ баримтыг цуглуулав.
    Судалгаанд хамрагдсан 14 үйлдвэр аж ахуйн нэгжийн 4054 ажиллагсдын 40.5% нь буюу 1643 ажиллагсад асбестийн нөлөөнд өртөж байгаагаас тэдний 7.9% нь шууд, 32.6 % нь шууд бус нөлөөнд өртөж ажиллаж байна.
       асбестын хэрэглээтэй холбоотойгоор дулааны цахилгаан станцын зуух болон турбин цехийн ажилтнууд зуухны туслах, машинист, засварын цехийн ажилчид, гагнуурчид, засвар үйлчилгээний компанийн засварчид, нярав, барилгын материалын худалдаа үйлчилгээний худалдагч, сантехникийн засварчин, барилгын засалчин, мужаан борлуулалт, тээвэрлэлтийн ажилтнууд асбестийн нөлөөлөлд өртөж ажиллаж байна.
   Улаанбаатар хотын томоохон дулааны цахилгаан станцууд жилд 10 тонн нунтаг асбест, 5 тонн кардон асбест, 10 тонн ишнүүр асбест хэрэглэдэг бол аймгийн төвийн цахилгаан станцууд сардаа 100 кг, жилдээ 800-3000 кг асбест хэрэглэдэг байна. Дулаан цахилгаан станцуудтай гэрээгээр засвар үйлчилгээ ажил эрхэлдэг гурванкомпани жилдээ 15-100 тонн сардаа 2-6 тонн нунтаг асбестийг засвар үйлчилгээний ажилд хэрэглэдэг байна. Судалгаанд хамрагдсан дээрх7 дулааны станцууд жилд 82.000.000 төгрөгийг, засвар үйлчилгээний компаниуд 50.000.000 төгрөгийг асбест агуулсан бараа бүтээгдэхүүнийг худалдан авч барилгын худалдаа үйлчилгээ эрхэлдэг дээрх компаниуд жилд 190.000.000 төгрөгийг асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг зарж борлуулдаг байна.

Орлуулагчийг нь олсон уу?
Асбестийг орлох бүтээгдэхүүнүүд орлуулах бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх боломжийн талаарх мэдээллийг хэрэглэгчид, импортлогч нараас судлахад тэдний мэдээлэл хомс эсвэл уруу мэдээлэлтэй, таамаглал төдий байгаа, энэ талын мэдээллийг өгч сурталчилбал орлуулах бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх боломжтой гэж харуулсан байдаг.
     Длааны цахилгаан станцын захиргаанаас ажиллагсдын эрүүл мэндийн үйлчилгээнд тодорхой хэмжээний мөнгө зарцуулдаг, хавдрын болон бусад өвчлөлийн судалгаатай байна. Харин засвар йлчилгээ барилгын худалдаа, үйлчилгээ эрхлэгчид түр гэрээгээр ажиллаж байга ажилтнуудын эрүүл мэндийн үйлчилгээнд маш бага мөнөгө зарцуулдаг, тэдний өвчлөлийн төлөөр ямар чбүртгэл байхгүй байна.
     Ажилчид болон оршин суугчдыг хамгаалах ад асбестийн нөлөөллөөс хамгаалахад асбестийн хэрэглээнээс бүхмөсөн халах нь хамгийн үр дүнтэй арга хэмжээ бөгөөд хэрэглээнээс халахын өмнө болон дараа авч хэрэгжүүлэх урьдчилсан сэргийлэх арга хэмжээнүүд нь түр зуурын, төдийлөн үр дүнгүй, цаг мөнгө үрсэн арга хэмжээгэж үзэж байгаа олон улсын чиг хандлагыг хүлээн зөвшөөрөх шаардлага бидний өмнө тулгарч байна. Судалгааны үр дүнд тулгуурлан олон улсын чиг хандлага, туршлагад нийцүүлж гаргасан зөвлөмжүүдийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.
Асбесттай харьцан ажиллаж байгаа үйлдвэрийн төрөл, ажил мэргэжлийг энэхүү судалгаагаар тогтоосноор судалгаанд хамрагдсан болон хамрагдаагүй дээрх мэргэжлийн хүмүүст асбестийн эрүүл мэндэд үзүүлэх үр дагавар, хамгаалах арга замын талаар мэдлэг олгох, өөрийгөө хамгаалах чадварыг нь дээшлүүлэх сургалт сурталчилгааг зохион байгуулах хэрэгцээ байгаа юм.
МОНЦАМЭ