оруулалт, ашиг сонирхол их байгаа билээ. Тиймээс байгалийн баялгаа дагаад, өөр нэг хүчин зүйлийг бүтээж, түүнээсээ асар их ашиг олох боломж бололцоог эрэлхийлэх зорилготойгоор УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны дарга Я.Батсуурътай цөөн хором ярилцлаа.

-Манай улс газрын хэвлий дэх баялгаараа дэлхийн анхаарлыг татаж байна. Түүнчлэн баялаг дагасан мөнгө элбэг болж байна. Үүнийг дагаад эдийн засгийн халалт болно гэж яриад байгаа. Харин энэ их мөнгийг ямар зүйлд зарцуулах нь зүйтэй гэж та бодож байна вэ?

-Ер нь уул уурхай мөнхийн ашиг өгдөг улс орны тулгуур төв салбар биш ээ. Зөвхөн түр зуурын өндөр хэмжээний ашиг орлогыг манайд өгч байна. Гэтэл баялгийн нөөц нэг л өдөр дуусдаг. Тэр баялаг, материалыг орлуулах бүтээгдэхүүнийг шинжлэх ухааны ололтоор нэвтрүүлж болдог. Олон эрсдэл дагуулдаг учраас уул уурхайг хэтэрхий шүтэж, эдийн засгийн гол салбараа болгож болохгүй. Өнөөдөр Монголын баялаг түүхэндээ анх удаа үнэд орж байна шүү дээ. 1996 онд Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хууль баталсан. Уул уурхайн салбартаа гадны хөрөнгө оруулалтыг оруулах гэж маш их хичээж байсан.

Гадныхан манайд ямар ч татвар төлөхгүйгээр гадагшаа гаргах сонирхол ихтэй байсан. Зөвхөн ажлын байр бий болгоход чиглэсэн бодлого баримталж байсан. Тэгвэл өнөөдөр Монголын баялгийг манай өмнөд хөрш өндөр үнээр авч байна. Тэгэхээр Хятадын эдийн засгийн өсөлт ямар нэгэн байдлаар удаашрах юм уу сөрөг үр дагавар гарлаа гэхэд манай уул уурхайн бүх баялаг дэлхийн зах дээр уналтад орж болзошгүй. Тиймээс энэ бол түр зуурын зүйл. Биднээс хамаарахгүй хүчин зүйл юм. Хэрвээ урд хөрш манай баялгийг авахаа болилоо гэхэд бид дахиад алтан загасны эмгэн шиг хуучин байдалдаа очно шүү дээ. Тиймээс түр зуурын жаахан орлогыг өнөөдөр мөнхийн байх юм шиг санаж, асуудалд хандаж болохгүй.

-Уул уурхайгаас олсон ашиг орлогоо аль салбарт шингээвэл илүү үр дүнтэй байх бол?

-Бид бүхэнд хэдхэн жилийн өмнө тохиолдсон дэлхийн эдийн засгийн хямралын үеэр ямар хүнд байдалд орлоо. Үүнийгээ сайтар санах хэрэгтэй. Тэгэхээр уул уурхайн баялаг дэлхийн зах зээл дээр эрэлт хэрэгцээтэй, үнэ өндөр байгаа цаг үед өөрийн гэсэн нөөцтэй хуримтлалтай болох хэрэгтэй. Эдийн засгийн таагүй үе ирвэл авдрандаа хийсэн хэдэн төгрөгөө гаргаад асуудлаа шийддэг байя. Гэтэл одоо хэр нь энэ талаар дорвитой ажил хийгдээгүй л явж байна. Иймээс бидэнд уул уурхайн баялгаас орж ирж байгаа мөнгийг зөв зарцуулах нь чухал байгаа. Тиймээс сонгуулийн амлалтаа хэрэгжүүлэх зорилготойгоор бэлэн мөнгө тарааж болохгүй. Уул уурхайн баялаг дагаж орж ирж байгаа орлогыг эдийн засгийн ирээдүйн өсөлтийг хангахуйц салбарт хөрөнгө оруулалт хийх нь чухал. Дэд бүтцийн салбараа хөгжүүлэх нь хэрэгтэй.

Түүнчлэн жижиг тэрэг, цахилгаан бараа зэргийг үйлдвэрлэе гэхэд урд хөршийг гүйцэхгүй. Хүн бүрийн өмсдөг зүүдэг зүйлийг хийе гэхээр мөн л өмнөд хөршийг давж чадахгүй. Тэгэхээр бид юуг үйлдвэрлэвэл дэлхийн зах зээлд танигдах вэ гэдгээ судлах нь зүйтэй. Эдийн засгийн онолоор тухайн улс юугаар давуу талтай байна, түүгээрээ хөгж гэсэн байдаг. Манай улсын харьцангуй давуу талын онол нь хөдөө аж ахуй буюу тэр дундаа мал аж ахуй юм. Манай улс яагаад мал аж ахуйгаар давуу талтай байна вэ гэхээр хэд хэдэн шалтгаан байгаа. Тодруулбал,дэлхийн эдийн засаг ойрын хугацаанд хямралд орно гэж байгаа. Энэ нь бүр тодорхой болчихсон. Учир нь дэлхийн эдийн засгийн өсөлт хөгжилтийг дагаад, хөгжиж байгаа орнуудын олон зуун сая иргэдийн хүнсний хэрэглээ нэмэгдэж байна.

Нөгөөтэйгүүр дэлхийн байгаль цаг уурын өөрчлөлтөөс болоод,хүнсний үйлдвэрийн үйл ажиллагаанд өөрчлөлт орж, заримыг нь зах зээлээс гаргах хэмжээнд хүрнэ. Тэгэхээр хүнсний үйлдвэрлэл дэлхийн зах зээл дээр буурна. Энэ цагт манай улс хүнсний үйлдвэрлэлээр гарч ирэх боломжтой. Мөн олон улс орон газар тариалан эрхэлж, гахай, шувуу тэжээж, хүнсний хэрэглээгээ хангаж байгаа. Тэдэнд манайх шиг ийм өргөн уудам газар нутаг байдаггүй. Харин манай улсын газар шороо маш сайн үржил шимтэй. Тэгтэл гадныхан газрынх нь үржил шим нь дуусаад, сүүлдээ химийн бордоо хэрэглэж байна.Тэгэхээр одоо дэлхий нийтээрээ химийн бордоо хэрэглээгүй байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүнийг хэрэглэе гэдэг зарчим руу шилжиж байна.

Энэхүү стандартыг хангах цөөхөн хэдэн улс байгаа. Үүнд манай улс багтаж байгаа. Монголын хөрсөнд ургасан жимс, ногоо ямар үржил шимтэй байх вэ гэдэг тодорхой. Харин монгол мал гэдэг өөрөө дээд зэргийн байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн юм. Монгол малын мах, сүү асар их шим тэжээлтэй. Тэгэхээр бид бүхэн байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн гэдгээр дэлхийн зах зээлд удахгүй гарч ирэх хэрэгтэй. Харин ч уул уурхайгаас дутахааргүй их орлогыг байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүнээс олох боломжтой гэдгийг бүх шатандаа ойлгох чухал. Төр засгийн зүгээс ч гэсэн уул уурхайн мөнгөөр байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх боломж бололцоог хангах бодлогыг баримтлах хэрэгтэй. Ингэж чадвал уул уурхайн баялгийг хамгийн зөв зүйтэй ашиглах оновчтой хэлбэр энэ юм.

-Манай улс 160 гаруй мянган малчин өрх, 40 гаруй сая малтай. Гэтэл сүргийн тоо толгойн ихэнх нь ямаа байна гэдэг. Үүнийг ямаанд төрөөс тэтгэмж үзүүлсэнтэй холбон тайлбарладаг.Тиймээс бэлчээрийн даац алдагдсан гэж үздэг. Энэ тухайд?

-Сүүлийн үед манай улс уул уурхайгаас олсон орлогоороо хөдөө аж ахуйгаа дэмжсэн бодлого баримталж байгаа нь сайшаалтай. Гэхдээ би дэмжиж байгаа хэлбэрийг нь төдийлөн сайшаадаггүй. Тухайлбал ноолуурын салбарт 300 тэрбум төгрөг өгөхөөр боллоо. Ноос, ноолуурын үйлдвэрлэлийг харъя. Гэтэл дотоодынхоо хэрэгцээг хангахад, манай зах зээл дэндүү жаахан. Гадагшаа таръя гэхээр гадаад зах зээл нь бэлэн биш. Монголын ноолуурыг мэддэг хүн дэлхий дээр цөөхөн. Монгол ноолуур брэндийг хоёр жилийн хугацаатай дэлхийн зах зээл дээр таниулах сурталчилгааг хийе. Ингэсэн тохиолд үйлдвэр нь хэд дахин ашигтай, малчид нь түүхий эдээ нийлүүлдэг, төр хэд дахин өндөр үнэтэй татвар авах нөхцөл бүрдэнэ. Нэн тэргүүнд гадаад зах зээлээ хэрхэн нээх вэ гэдэгт анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Төр аль болох зөв өнцгөөс нь дэмжих нь чухал.

-Түүнчлэн уул уурхайн баялаг дагасан таагүй жишээнүүд байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Голланд өвчин, баялгийн хараал гэх мэт. Тэгэхээр ер нь манай уул уурхайд энэхүү байдал ажиглагдаж байна уу?

-Манайд ажиглагдаж байгаа. Уул уурхайгаас олсон мөнгөөрөө бусад салбараа дэмжиж байгаа хэдий ч нөгөөдүүл нь сэргэж өгөхгүй байна.Тиймээс аль болох зөв хэлбэрт, зөв зүйлд нь зарцуулмаар байна.

-Нэг хэсэг уналтад орсон үйлдвэрлэлтийг сэргээх зорилготойгоор мөн өрхийн амьжиргааг дээшлүүлэх үүднээс жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх бодлогыг төрөөс баримталж байна. Энэ нь таны дээр хэлсэнчлэн байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг болох тал руугаа чиглэж байна гэж ойлгож болох уу?

-Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд төрөөс олон тэрбум төгрөгийн дэмжлэг үзүүлж байгаа. Гэхдээ энэ нь тодорхой үр нөлөө үзүүлэхгүй байгаа юм шиг харагддаг. Учир нь хөдөөний малчин хүн ЖДҮ-ийн зээлд хамрагдаад юу үйлдвэрлэхээ мэдэхгүй байна. Тухайлбал, бие биеэ дуурайсан буюу оёдол, нарийн боовны цех зэргийг нэг суманд ажиллуулж байна. Ямар ч зах зээлгүй. Түүнчлэн сайн төсөлд барьцаа хөрөнгө байхгүйгээс хэрэгжих боломжгүй байгаа гэхчлэн бэрхшээл байна. Хамгийн чухал ЖДҮ эрхлэгчдээс гарсан бараа, бүтээгдэхүүнийг зах зээлд дээр борлуулах, худалдаж авах тухайд хамтарч чадахгүй байна. Энэ тал дээр ямар нэг зохицуулалт хэрэгтэй. Оёдлын үйлдвэр ажиллуулж байгаа иргэдийг дэмжээд, бүтээгдэхүүнийг нь зах зээлд дээр таниулах, худалдах нөхцөл бололцоог нь хангаад өгвөл Эрээний барааг хэрэглээд байх шаардлага байхгүй шүү дээ. Гэхдээ манайх шиг ийм тархай бутархай суурьшилтай улс оронд ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх нь боломж бололцоо муу байдаг. 1000 хүрэхгүй хүнтэй суманд үйлдвэрлэл эрхэлж, зээлээ төлнө гэдэг хэцүү.
Эх сурвалж:Монголын мэдээ
Б.Пүрэвжав

Я.Батсуурь: Уул уурхайгаас дутахааргүй их орлогыг байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүнээс олох боломжтой
Tweet
Bolod.mn