Баяр наадмын тоосоо гөвж амжаагүй суутал өглөө оройдоо сэрүүсэх, өвсний өнгө нүдний өмнө шарлаад, сэр сэр салхилах нь намар болсныг эрхгүй сануулна. Энэ жилийн хувьд хур бороо элбэгшээд зуншлага сайхан болсон ч санаа амарч болохгүйг хэн хүнгүй сануулсаар байгаа. Арга ч үгүй биз. Аймаг, сумд бүхний үүссэн ой тохиож одоо ч баяр наадмын сонин хуучраагүй байна. Энэ үеийг далимдуулсан уу, нөгөө хувьсгалын тохироо нь ингэж бүрдсэн үү аль нь болох нь мэдэхгүй ч энэ зун нэлээд дуулиантайхан өнгөрч, Монголын эдийн засаг, нийгэм үнийн өсөлтөөр намрыг угтаж байна.

Ирэх сараас цахилгаан, дулааны үнэ өсөх бололтой

Монголын хоёр сая гаруй хүн бүхэн хөл дүүжлэх унаатай болсон ч үе үе дизелийн хомсдол, бензин шатахууны үнэд хүлэгддэг болох нь ээ. Зургаадугаар сараас эхэлсэн дизелийн хомсдлоос бүрэн гарч амжаагүй нийтийн тээврийнхэн тасалбарынхаа үнийг 100 төгрөгөөр нэмлээ. Баяр наадмын яриа хуучраагүй байтал АИ92 бензиний үнэ литр тутамдаа 90 төгрөгөөр өссөн нь дарин дээр нь давс нэмээдхэв.

Ийнхүү ганцхан зуны дотор үнийн өсөлтөд чөдөрлөгдсөн нь зургаа, долоодугаар сарын инфляцийн өсөлтөд ихээхэн нөлөөлсөн нь мэдээж. Бензин шатахууны үнийн тогтворгүй өсөлт, хомсдлоос үүдсэн хэрэглээний бараа таваар, тээвэрлэлтийн үнэ автоматаар нэмэгдсэн нь "иргэдийг элгээр нь мөлхүүлэх гурван сарын төлөвлөгөө"-г засгийн газар зохион байгуулаад байна уу гэмээр.

Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газарт гэхэд л бензиний үнэ нэмэгдсэн эхний өдрөөс л гэрэл цахилгааныхаа үнийг нэмнэ гэсэн саналыг эрчим хүчнийхэн ирүүлжээ. Ингээд л бид налгар намрыг дахин нэг үнийн өсөлтөөр эхлүүлэх нь гарцаагүй боллоо. Хэдийгээр давуу эрхтэй аж ахуй нэгжийн үнийн өсөлтийг хянан зохицуулах эрх нь дээрх газарт байдаг ч хуулийн орчин үйлчилдэггүй гэнэ. Учир нь УИХ-аас монополь эрхтэй компанид торгууль ногдуулах, хариуцлага хүлээлгэх журам зааврыг нь батлаагүй байдаг ажээ. Сонин л юм.

Төмөр зам, цахилгаан, дулаан, цэвэр, бохир усны үнэ хөдлөх үгүйг дээрх газар хянах эрхтэй ч журам байдаггүй гэсэн шалтгаанаар хүчтэй нөлөө үзүүлж чаддаггүйг тус газрынхан учирладаг. Тиймдээ ч энэ сарыг угтаж үнээ нэмсэн шатахуун борлуулалтаараа монополь аж ахуй нэгж гэсэн статуст захирагддаг "Ник", "Петровис" компаниудтай хариуцлага ярих гэсэн ч нөгөө л журам нь байдаггүй болохоор нүд нь балай, чих нь дүлий өнгөрөхөөс өөр замгүй болжээ.

"Байцаагчдаа явуулж шалгалт хийлгэж байгаа" гэсэн дэмий шахуу хариулт хэлж суусан. Хууль санаачлан баталсан л бол мөрдөх учиртай. Гэтэл Монгол төрийн хуультай бизнес эрх ашгаараа холбогддог нөхдүүдээс болж журам нь одоо болтол батлагдаагүй байдаг гэсэн тайлбар өгч эдгээр давуу эрхтэй аж ахуй нэгжүүдийн толгойг илсээр байна. Хуулийн цоорхой гэдэг л энэ байх даа.

Улсын нөөцөд санаархаж суулгүй хадлан тэжээлээ бэлтгэхийг сануулав

Намар боллоо гэсээр суутал аль хэдийн өвөлжилтийн бэлтгэлээ базаах цаг хаалга тогшиж байна. Энэ жилийн хувьд хадлан тэжээл бэлтгэхэд зориулж салбарын сайдын багцад 1.555.0 тэрбум төгрөг тусгасан. Энэ онд нэг сая гаруй тонн байгалийн хадлан, 40 мянган тонн гар тэжээл, 130 мянган тонн үйлдвэрийн тэжээл бэлтгэх зорилготой байгааг салбарынхан хэлсэн.

Одоогоор хадлан тэжээл бэлтгэх ажил жигдрээгүй ч салбарын сайд баяр наадмын өмнө бүх аймгийн удирдлагатай радио хурал хийж хадлан, тэжээлээ базааж, өвлийн бэлтгэлээ эртнээс хангахыг сануулсан. Ийм л ажил хөдөлмөр ундарсан үеэр бензин, шатахуун, гэрэл цахилгаан, тээвэр, өргөн хэрэглээний бараа таваарын үнэ зэрэг өссөн нь иргэдийн нуруун дээр дахин ачаа үүрүүлсэн явдал боллоо.

Хэдийгээр өнгөрсөн жилийн өвс, тэжээлийн нөөцөөс улсын хэмжээнд 1.260.000 ширхэг боодол буюу 25 мянган тонн өвс, 1900 тонн ногоон тэжээл үлдсэн ч тайвширч суулгүй малчин бүр хэрэгцээний өвс хадлангаа бэлтгэх нь зүйтэйг албаныхан сануулсан. Учир нь байгалийн аашийг тааварлашгүй.

Инфляцийн өсөлтийг дэмждэг, идэвхтэй cap ирж байна

Ийнхүү биднийг үнийн өсөлтөө хянах хариуцлага алдаж суутал Төв банк инфляцийн өсөлтийн эсрэг мөнгөний бодлогоо чангаруулж, бодлогын хүүгээ 0.5 хувиар нэмэгдүүлсэн ч, өсөлтийг бууруулах нь нэлээд амаргүй болжээ. Төв банкнаас өгч буй. Нийлүүлэлтийн гаралтай инфляцийн дарамтанд мөнгөний бодлого хариу үйлдэл үзүүлэхгүй. Харин нийлүүлэлтийн гаралтай инфляцийн хоёр дахь үеийн нөлөө өндөр байвал, тодруулбал тээврийн зардлаар дамжаад бусад бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсөх юм бол мөнгөний бодлого хариу үйлдэл үзүүлдэг аж.

Нэг ёсондоо нийтийн тээврийн үнийн зургаадугаар сарын нэмэгдэл бусад бараа бүтээгдэхүүний үнийг өсгөхөд нөлөөлөөгүй гэнэ. Гэхдээ нийт инфляцийн өсөлтийн нэг орчим хувь нь тээврийн үнийн өсөлтөөс шууд хамаарсан үзүүлэлттэй гарсан байгаа юм.

Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан энэ зуны инфляцийн өсөлтийн гол нөлөөллүүдийг нэрлэжээ. Үүнд хүнсний бараанаас бусад бараа, үйлчилгээний үнийн өсөлт инфляцийн өсөлтийг дэмжиж, нэмэгдүүлсэн үзүүлэлттэй сарууд үргэлжилж байна гэсэн юм.

Жилийн инфляцид бэлэн хувцас, бөс бараа болон орон сууц, ус цахилгаан, түлшний бүлгийн бараа, үйлчилгээний үнийн өсөлт хүчтэй нөлөөг үзүүлсэн бол ОХУ-аас нийлүүлж буй түлшний хэмжээ буурсны улмаас дизель болон АИ-92 бензиний түр зуурын хомсдол үүсч дизель түлш өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 34.6 хувь, АИ-92 бензиний үнэ 9.5 хувиар тус тус өссөн нь зургаадугаар сарын инфляцид нөлөөлсөн ажээ.

Инфляци зургаадугаар сарын эцэст өмнөх оны мөн үеэс 6.2 хувиар, Улаанбаатар хотын хэрэглээний үнийн индекс 5.5 хувиар тус тус өссөн үзүүлэлттэй байгаа юм. Улаанбаатар хотын сарын инфляци мөн хугацаанд 2.8 хувь, улсын хэмжээнд сарын инфляци 0.4 хувьтай гарсан. Тус сард хүнсний ногооны үнэ 22.1 хувь, нийтийн тээврийн билетийн үнэ 16.7-25.0 хувь, бензин, дизелийн түлшний үнэ 5.0-17.4 хувиар тус тус өсчээ.

Хүнсний бараанаас бусад бараа, үйлчилгээ инфляцид голлон нөлөөлж буйг дээр өгүүлсэн. Гэхдээ махны үнэ инфляцид ихээхэн нөлөөлдөг. Инфляци хоёрдугаар сарын 24-нд 14.8 хувьд хүрч өссөн ч, нөөцийн мах хангалттай нийлүүлэгдэж, үр дүнд нь гуравдугаар сард инфляци нэг оронтой тоо руу шилжсэн бол тавдугаар сард махны үнэ 10.2-13.7 хувиар өссөн нь тус сарын инфляцийн өсөлтөд нөлөөлсөн юм.

Харин энэ зургаадугаар сарын махны үнэ өмнөх онуудын хандлагаас гажсангүй. Ер нь махны үнэ зургаадугаар сард буурдаг зүй тогтолтой бөгөөд энэ зургаадугаар сард үхэр, адууны махны үнэ 2.6-7.7 өссөн ч сарын инфляцид хүчтэй нөлөөллийг үзүүлээгүй гэдгийг хэллээ.

Харин улсын болон Улаанбаатар хотын сарын инфляци 2.4 нэгж хувийн зөрүүтэй гарчээ. Мөн сард сард нийслэл хотын хүнсний барааны үнэ 2.5 хувиар өсөхөд улсын хэмжээнд 1.4 хувиар буурсан учраас инфляцийн зөрүү гарсан байна.

Max, сүү, хүнсний ногоо зэрэг хүнсний бүлгийн гол бараануудыг хасч тооцож гаргадаг үзүүлэлт болох суурь инфляци өмнөх сараас 2.3 хувь, өмнөх оны мөн үеэс 11.4 хувиар өссөн байна. Суурь инфляци сүүлийн дөрвөн сарын турш өсч байгаа юм. Энэ нь инфяцийн дарамт өндөр байгааг илэрхийлж буй. Мөн эдийн засагт бий болж байгаа үйлдвэрлэлийн хүчин чадлаас илүү гарсан эрэлт бий болж байгааг тодорхой хэмжээгээр илтгэдэг энэ үзүүлэлт өсөөд байгаа нь, эргээд л нефтийн бүтээгдэхүүний нийлүүлэлттэй холбоотой тайлбарлагдана.

Суурь инфляцийн хурдтай өсөлт үргэлжилсээр байгаа нь гадаад зах зээлээс хамааралтай бараа, бүтээгдэхүүнээс илүү хамаараад байгаа нь судалгаанаас харагдаж байна. Тэр дундаа, түлшний үнэ, тээврийн үйлчилгээний үнийн өсөлт бусад бараа үйлчилгээний үнийн өсөлтөд нөлөөлж болзошгүй байгаа энэ үед инфляцийн эсрэг тэмцэх тэмцэлд хэрхэн өөрчлөлт орох бол гэдэг асуудал байгаа юм. Ирэх есдүгээр cap ч гэлтгүй, ерөнхийдөө есдүгээр сард инфляци өсдөг. Тэгэхээр инфляцийн өсөлтийг дэмждэг, идэвхтэй сар ирж байна.

М.Мөнхтунгалаг