ах эгчийнхээ хайранд умбаж, аав ээжийнхээ харцанд томоожсон энэ л гэгээхэн насыг туулаагүй хүн гэж байхгүй.

Тиймдээ ч амьдралынхаа гэгээлэг дурсамжийг хуваалцахдаа хүмүүс "Би багадаа" хэмээн хүүхэд ахуй насаа тодотгох нь бий. Энэ л ариухан насыг өглөө мандаж буй нар, хавар эртийн яргуйтай зүйрлэмүй. Бага байхдаа хүүхдүүд том болохыг хүсдэг. Харин насанд хүрсэн хойноо хүүхэд насаа дурсан санагалздаг.

Тиймдээ ч "Хүүхэд насанд хүргэж өгдөг галт тэрэг хэрвээ байдаг бол хүн бүхэн сууна даа гэж хааяа би боддог юм" хэмээн энэ л ариухан насыг дуундаа мөнхөлсөн биз ээ. Хүүхдэд инээхээс өөр "өвчин" байдаггүй юм гэнэ билээ. Нээрээ л хүүхэд, инээмсэглэл хоёрыг салгаж ойлгож болохгүй мэт санагдана.

Гэвч өнөөдөр тэдний заримд ийм хувь дутжээ. Томчуулд эрхлэх, дураараа наадах насандаа хүүхдүүд ажил хийж амьдралаа залгуулж байна. Гудамжинд дуулж, зах дээр тэрэг түрж, хог түүж зарим хүнд адлагдаж явна.

Өглөө эрт хүйтэн усанд гараа дүрж машин угааж, хоногийн хоолоо олохын тулд зарим хүүхэд ийн шар нар бор хоногийг арай ядан өнгөрүүлж байна. Нийслэлийн нийт хүн амын 27 хувийг хүүхэд эзэлдэг гэсэн судалгаа байна. Судалгаагаар хөдөлмөр эрхэлдэг нийт хүүхдүүдийн 6.9 хувь нь 5-17 насныхан хэмээн гарчээ. Манай улсад найман жилийн өмнө 63 мянган хүүхэд хөдөлмөр эрхэлж байсан бол өнгөрсөн оны байдлаар 71 мянга болтлоо өссөн үзүүлэлт гарсан байгаа юм.

Хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүүхдүүдийг насны бүлгээр нь авч үзвэл 5-14 насанд 7.2 хувь, харин 15-17 насанд үлэмж өндөр буюу 18.5 хувьтай байна. Энэ нь Монгол Улсын хөдөлмөрийн хуулинд хөдөлмөрийн насны доод хязгаарыг 16 насаар, зарим ажлыг эрхлэх насны доод хязгаарыг 15 насаар тус тус зааглан тогтоосонтой холбоотой гэнэ. Ажил эрхэлж буй хөвгүүдийн тоо охидынхоос харьцангуй өндөр байна. Энэ нь өнөө л Монголчуудын охидын боловсролд анхаарч, хөвгүүдийг хойш тавьсантай холбоотой биз ээ.

Түм түжигнэж, бум бужигнасан Нарантуул захад хүүхдүүд үлгэрийн ном, хуурай, нойтон амны алчуур, түүхий самраас авахуулаад зарахгүй юм гэж алга. Бяцхан наймаачдыг харсан хэний ч сэтгэл уярахаар дүр зургийг эндээс харж болохоор байна. Найман настай болов уу гэхээр хүү "Хүүхдийн хүмүүжилд сайнаар нөлөөлөх үлгэрийн ном, мөн буддаг ном байна. За яах вэ та хоёрыг авбал нэгийг үнэгүй өгье" хэмээн хажуугаараа өнгөрөх хүмүүстэй наймаа хийнэ.

Түүний хэвлүүхэн яриа, аль хэдийн энэ ажилдаа дадсан бололтой төрх нь хүмүүсийн эгдүүг хүргэж, зарж байгаа бараа нь ч гүйлгээ ихтэй ажээ. Харин түүнийг гэртээ харихад нь архичин аав, ээж л битгий хүлээж байгаасай гэсэн бодол өөрийн эрхгүй төрнө. Хүүхдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дагаад сургууль завсардалт их байна. Хүүхдүүд хөдөлмөр эрхэлж өрхийн орлогодоо нэмэр болох зорилгоор сургуулиас завсардах тохиолдол байдаг бол зарим нь хичээлийн хэрэгсэл, сургуулийн дүрэмт хувцас зэрэг сургалтын зардлыг төлөх чадваргүйгээсээ сургуульд сурдаггүй гэнэ.

Өмнө нь багшийнхаа хүүхэдтэй зодолдоод сургуулиасаа хөөгдсөн гэж ярих хүүгийн яриаг сонсож байсан. Тэгэхээр хүүхдүүдийн аз жаргалыг томчууд бид булааж байгааг үгүйсгэх аргагүй юм. Зарим хүүхэд томчуулын гар хөлд зарагдаж, ахуйн хэрэглээний бараа зарж, ар гэрийнхээ амьдралд нэмэр болж байна.

Гэтэл ийм боломж олдоогүй нэг нь гудамжинд гуйлга гуйж сууна. Өмнөө цаасан хайрцаг тавьсан жаал хүү:
Ногоон торгон дээлээрээ
Хичнээн ч жил гоёлоо доо
Нартай сартай хорвоодоо
Хичнээн ч жил амьдарлаа даа... хэмээн сөөнгө хоолойгоор хүчлэн дуулна. Хажуугаар нь өнгөрч буй хүмүүсийн тоотой хэд нь тэр хүүгийн зүг харц чулуудан цаасан хайрцаганд нь дээд тал нь 100 төгрөг хийж харагдана. Өрөвдөлтэй энэ дүр зураг нийслэлд олон байна. Сүүлийн үед хүүхдүүд "сүргэлэн" амьдардаг болжээ. Дэнжийн мянгын цагаан байрны орчимд гэр оронгүй хэсэг хүүхэд байдаг. Тэд нэг газар бөөгнөрч унтдагийг энэ хавийнхан бүгд мэднэ.

Энэ хавийнхан хүүхдүүд тэр газар унтаж хоноод өдөр нь хаашаа ч юм явж харагдахгүй байж байгаад оройхон дахин бөөгнөрч хоног төөрүүлдэг хэмээн ярьдаг. Гэр оронгүй хүүхдүүдийг харахад нүднийх нь харцанд хүртэл цаанаа л нэг гуниг суусан мэт санагддаг. Тэд томчуудад адлагдаж, үеийнхэндээ дээрэлхүүлэн амьд явахын төлөө хог ухаж ходоодоо "баярлуулж" байна.

Хэзээ энэ амьдрал өөрчлөгдөхийг мэдэхгүй, маргааш болоход итгэсэн тэдгээр хүүхдийн ирээдүй хэр гэрэл гэгээтэй байгаа нь өнөө ч бүрхэг хэвээр. Орчлонгоор нэг инээд түгээн гүйлдэх тэдний инээмсэглэлийг хэн ч юм бэ "булаагаад" авчихаж. Цовоо, сэргэлэн харцанд нь манан сууж, мөрөөдлийнх нь гал бадамлахаа больчихвол хүүхдүүд юунд итгэж, амьдрах болж байна. Хэн намайг гараа тосон угтах бол гэсэн горьдонгүй харцаараа тэд хэнд ямар үг дайж байгааг томчууд бид нэг удаа ч болов анзаарсан билүү.

Хажуудаа зогсоход нь цэрвэж, хүний харцнаас хүртэл дальдчуулж "сургаснаараа" бид хүүхдүүдийг харанхуй ангал руу түлхэн унагаж байна. Хүүхдийн сэтгэлийг цагаан цаастай зүйрлэн ярьдаг. Гэтэл энэхүү цагаан цаасан дээр зарим хүн хар өнгөөр зураг зурж байна. Баллуурдаад ч арилахааргүй тод зурсан зургийг тэд насаараа сэтгэл зүрхэндээ тээж явна гэдэг хамгийн том шийтгэл ч байж мэднэ. Тэдний булаагдсан инээмсэглэлийг томчууд бид л төлж өгч чадна байх.

Ж.Тагтаа