УИХ-ын гишүүн Ц.Шинэбаяртай ярилцлаа.
-Чуулганы завсарлагаанаар юу хийж байна вэ?
-Дорнод аймгаар яваад ирлээ. Манлай ван Дамдинсүрэнгийн 140 жилийн ойн баярт оролцсон. Ер нь энэ зуны хавтгайрсан их баяр наадамд нэг их оролцсонгүй. Манай Засгийн газар хавтгай найр наадам хийх тогтоол баталж гаргасан. Тэгээд Монгол Улсын 21 аймгийн 20 нь ой тэмдэглэхээр зуралал гаргачихсан байсан. Мөн албан байгууллагуудын янз бүрийн наадам дуусахгүй юм.
-Улс төрийн хүрээнд сонин юу болж байна вэ?
-Улс даяараа найрлаж байх энэ хооронд Засгийн газрын хийх ёстой олон ажил цалгардаж байна. Жишээ нь Таван толгойн ордын асуудлыг тодорхой бус байдлаар орхичхоод байна. Гэтэл үйл ажиллагаа нь хэдийнэ эхэлчихсэн байдаг. Одоо болтол гэрээ нь бэлэн болж бидний гар дээр ирээгүй байна. Ингэж байх хооронд Таван толгойн ордын нүүрсийг барьцаалаад Хятадын компаниас 250 сая ам.долларын урьдчилгаа авсан байх жишээтэй. Чухам ямар гэрээ хэлэлцээрээр яагаад ийм байдалд хүрэв гэдэг талаар одоо болтол албан ёсоор мэдэгдээгүй байна. Чоно борооноор гэгчээр монголчуудыг найр наадамд умбаж байхад араар нь ийм юм амжуулж суух нь зүйд нийцэхүү.
-Та МАХН-аас гарч байгаагаа мэдэгдлээ. Юунаас болов?
-Засгийн газар ингэж ажиллаж байгаа учраас тэдний буруу үйл ажиллагаатай тэмцэхийн тулд бид “Хамуг Монгол” хөдөлгөөнийг өвөл байгуулсан юм. Улс төрийн хүрээнд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулахаар бид зорьж байна. Тэгээд МАХН-ын дэд даргын албан тушаалаас татгалзсан. Харин одоо МАХН-ын гишүүнээс татгалзаж байна. Өөрөөр хэлбэл МАХН-аас гарч байна гэсэн үг.
Яагаад гэвэл Монголын улс төрийн намууд үйл ажиллагаа явуулахдаа удаан, асуудалд хойрго хандаж байна. Сонгуулийн хууль хүлээгээд хамаг ажлаа хөсөр хаяж байна. Тийм учраас би “Хамуг Монгол” эвслээ намуудаас хурдтай ажиллуулна.
-Гэхдээ намынхан чинь таныг МАХН-ын дэд дарга хэвээрээ гэж үзээд байгаа?
-МАХН-ынхан миний юу хийхийг миний өмнөөс яриад, мэдэгдээд байгаа нь хүмүүсийг төөрөгдөлд оруулаад байна. Тийм учраас энэ асуудлыг нэг мөр болгох хэрэгтэй.
Ер нь улс төрийн намууд өнгөрсөн 20 жилд ард түмний төлөө ямар ч улс төр хийсэнгүй. Зөвхөн нам болоод фракцынхаа явцуу эрх ашиг, албан тушаалын төлөө ажиллаж ирлээ. Харин “Хамуг монгол” эвсэл ийм байдлаар ажиллахгүй. Монгол хүний амьдралаас илүү үнэ, цэнэтэй зүйл манайд байхгүй шүү дээ. Үүний төлөө л ажиллах ёстой.
Монголчуудын одоогийн байгаа амьдралаар өнгөрсөн 20 жилд дүн тавьж болно. 20 жилийн өмнө монголчууд ядуу байгаагүй. Траншейны хүүхдүүд харагддаггүй байсан. Залуучууд нь хэдэн халтар төгрөгийн төлөө хүний нутагт очиж, зовоогүй. Байгаль экологийн асуудал ингэтлээ хараа хяналтаас гарч, сүйрээгүй. Энэ бүхэн сүүлийн 20 жилд бий болсон зүйл шүү дээ.
Тиймээс монголчууд өнгөрсөн 20 жилд асар их ухралт хийсэн. Энэ бол том гэмт хэрэг. Үүнийг зогсоох хэрэгтэй.
-Та хуучин нийгмийг эргэн санагалзаад байна уу?
-Хуучин нийгмийг сэргээх гэсэндээ биш. Хуучин нийгмээсээ бид шат ахих ёстой. Харамсалтай нь бид муу хэлдэг хуучин нийгмээсээ дор байдалд орчихоод, хойшоо ухарчихсан байна. Тиймээс одоо урагшлах алхмыг хурдан хийхгүй бол дэлхийн олон орноос хөгжлөөрөө хоцорч байна. 1990 онд манайх Хятадтай хөгжлөөрөө адил байсан гэхэд болно. Гэтэл одоо хар л даа. Хятад улсын хөгжил биднийг дагуулахааргүй хол явлаа. Оросыг хар. Оросын эдийн засгийн хөгжил тогтвортой, хурдтай байна. Тэгэхээр 1990 онд монголчууд урагшаа яваагүй, хойшоо ухарсан байна. Баялгийн хуваарилалт тэгш бус байна. Ард түмний амьдрал өдрөөс өдөрт доройтож, ядуу хүмүүсийн тоо улам нэмэгдэж байна. Одоогийн байдлаар Монголд сая 100 мянган хүн ядуу гэсэн ангилалд бүртгэгджээ.
-”Хамуг Монгол” эвсэл цаашид нам болох юм уу. Ер нь улс оронд бүтэхгүй байгаа зүйлүүдийн төлөө яаж ажиллах юм?
-Монголын өнөөгийн улс төрд дүгнэлт хийж, бодит байдлыг ард түмэнд ойлгуулахаас бидний ажил эхэлнэ. Бид намуудын дайны том бүтцээр ажиллахгүй. “Хамуг монгол” эвслийг нам болох, үгүйг одоогоор хэлж мэдэхгүй. Улс орны төлөө хурдтай ажиллахын тулд энэ эвслийг байгуулсан. Монголын өнөөгийн нөхцөл байдал “Хамуг Монгол” эвслийг байгуулахад хүргэлээ.
-Хамуг Монгол эвсэлд ямар хүмүүс нэгдээд байна?
-Өндөр хөгжилтэй оронд боловсрол эзэмшсэн залуучууд байгаа. Эрдэмтэд их байна. Манай ахмадууд ч нэгдэж байгаа. Манай эвсэлд нэгдэх хүмүүсийн тоо нэмэгдэж байгаа.
-Намаа орхиж байгаа асуудал руу эргээд оръё. МАХН-ын дүрэмд дэд даргаа өөрчлөх асуудлыг Бага хурлаараа шийднэ биз дээ. Ер нь та өөрийн дураар шийдэх эрхгүй юм биш үү?
-Тийм л дээ. Аль ч намд намын даргаа сонгох асуудлыг Бага хурлаараа шийддэг дүрэмтэй. Гэхдээ аль нэг намд орж, гарах нь хүн бүхэнд нээлттэй шүү дээ.
-Тэгэхээр намаас гарч байгаа нь ч таны дурын хэрэг гэж үү. Та мэдэгдэл гаргаад үүнийгээ зарлаад байна. Үнэндээ намынхан чинь мэддэг юм уу?
-Албан ёсоор хэвлэл мэдээллээр ил тод зарлачих нь дээр. Тэгэхгүй намаас гарах өргөдлөө өгсөн, өгөөгүй гээд яриад байвал дуусахгүй юм болно.
-Та МАХН-ыг эмхлэн байгуулж, нэрээ бүртгүүлэх хүртэл нь хамт явж, амжилтад хүргэлээ. Намаасаа гарах байсан юм бол тэгтлээ зүтгэхийн хэрэг юу байв?
-Тийм биш ээ. Би хийх юм аа хийсэн. Зорилгоо биелүүлчихсэн. МАХН-ын 26 мянган гишүүний эвлэлдэн нэгдэх эрхийг янз бүрийн аргаар саатуулаад байсан шүү дээ. Үүний эсрэг тэмцэж, намынхаа нэрийг авч үлдэхийн төлөө ажилласан. Тэгэхээр манай намын гишүүд цаашид үйл ажиллагаагаа явуулах бүрэн бололцоотой болчихсон.
-Одоо тэгэхээр та нам бус гишүүн болж таарч байна уу?
-Нам бус.
-Ирэх сонгуульд яаж нэр дэвших вэ?
-Сонгууль ямар байдлаар болохыг мэдэхгүй юм. Сонгуулийн хууль батлагдаагүй байна. Үүнийг цаг хугацаа харуулах биз. Сонгуулиас өмнө хийх ажил энэ улс оронд их бий. Сонгуулиас өмнө манай Засгийн газар тэсч үлдэж чадах болов уу.
-МАХН-аас гаралгүйгээр эвслийнхээ ажлыг хийж болохгүй юм уу?
-Манай эвсэл асар их ачаалалтай ажиллана. Болохгүй, бүтэхгүй зүйл хаа сайгүй байна. Бидэнд хийх зүйл их байна. Уул уурхайн 233 лицензийг цуцалсан ч 50 гаруй аж ахуй нэгж үйл ажиллагаагаа явуулсаар байна шүү дээ. Гэтэл Засгийн газар, хариуцсан яамныхан нь тэдний ажлыг зогсоосон гээд байдаг. Монголд хуулийг хаа сайгүй, хэн бүхэн уландаа гишгэж байна. Ийм байхад үүний эерэг бид ажиллах ёстой. Өвөрхангай аймгийн “Гурван гол”-ын хөндийд үйл ажиллагаа явуулж байгаа компаниудыг үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүл гээд Мэргэжлийн хяналтын газраас бичиг өгсөн байна. Ийм байж болох уу.
Долдугаар сарын 1-ний хэрэг байна. Одоо болтол шийдэгдээгүй. Уг нь ЦЕГ-ын Сандаг-Очир энэ хэргийг өөрөө мэдээд шалгах хэрэгтэй. Гэвч өөрийг нь энэ албан тушаалд томилсон хүнд үйлчлээд хөдлөхгүй сууж байна шүү дээ. Тагнуулын байгууллага хууль бусаар ажиллаж байгаа уул уурхайн компаниудыг шалгаж, алт хулгайлж байгаа үйлдлийг нь зогсоох ёстой.
Зам тээвэр барилга хот байгуулалт, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамд юу ч хийхгүй байна. Тэдний ажлыг бид хийж байна шүү дээ. Тавдугаар цахилгаан станц барина гэсэн хаана байна. Улс орны ажил ийм байхад төр засаг яагаад энэ бүхэнтэй эвлэрчихсэн юм бэ.
-МАХН-аас гарч байгааг чинь урвалт гэж ойлгож болох уу?
-Урвах биш ээ. Монгол Улсын эрх ашгаас урваагүй бол намаас гарч, орох нь гайхаад байх хэрэг биш.
-Түр штабынх нь байрыг та булаагаад авчхаж байгаа юм биш үү?
-Үгүй ээ. МАХН өөрөө баруун дөрвөн замд шинэ байртай болсон шүү дээ.
-Н.Энхбаяр даргатайгаа таарамжгүй болсон учраас явж байгаа юм биш үү?
-Манайхан байнга л ийм юм ярьдаг. Гол нь өнөөдөр зөвхөн намын тухай яриад байх цаг биш. Ийм сонирхол эрх баригчдад байгаа байх л даа. Монголд болохгүй, бүтэхгүй байгаа асуудлын эсрэг тууштай тэмцэх хэрэгтэй байна гэж би удаа дараа түүнтэй ярилцсан. Гэтэл Н.Энхбаяр гуай намаа эмхэлж, цэгцлэх асуудал л яриад байгаа. Эрх баригчид биднийг хүлээхгүй шүү дээ. Уул уурхайн баялгийг асар хурдтай хулгайлж байна. Үүнийг зогсоохын тулд яарах хэрэгтэй байна. Хуулийг биелүүлдэг байгууллага алга. Ингэж явсаар байгаад Египетийн Мубарак шиг болох вий. Египетийн жишээг яагаад бид давтах гээд байгаа юм бэ. Тэдний замаар явмааргүй байна.
-Та Н.Энхбаяр гэж хүний сүрд дарагдаад байгаа учраас өөрийн амбицаар ганцаараа дээшээ гарахаар шийдэж намаа орхив уу?
-Надад хувийн амбиц байхгүй. Монголын эрх ашгийн төлөө ажиллах гэж байна. Өнөөдөр өчнөөн уурхайг компаниуд хараа хяналтгүй ашиглаж байна. Уул уурхайн олон компани хууль зөрчиж байгаа. Сүхбаатар аймгийн Төмөртэйн ордод үйл ажиллагаа явуулж байгаа “Цайрт менерал” компани хууль зөрчиж байгаа. “Бороо гоулд” компани хамаг алт цөлмөөд дууссан. Ингээд манайд стратегийн ач холбогдолтой 14 орд үлдээд байна. Бид нарыг нам, Сонгуулийн хууль яриад сууж байх хооронд хамаг баялгийг минь ачаад аваад явлаа.
-Үүний эсрэг та нар бодитоор яаж ажиллах юм?
-Хамаг ордуудаа алдаж байгааг ард түмэнд ил тод хэлнэ. Хууль зөрчөөд байгаа компаниудын талаар хэн ч ярихгүй байна. УИХ-ын 2007 оны 27-р тогтоолын дагуу энэ компаниудад төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох ёстой. Яагаад энэ ажлыг хийхийн төлөө Засгийн газар, Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яам хуруугаа ч хөдөлгөхгүй байгаа юм. Тодорхой л доо. Бүлэг хүмүүсийн ашиг сонирхол цаана нь нуугдаж байгаа учраас тэд ажлаа хийхийг хүсэхгүй байна. Бидний баялгийг бохир мөнгө болгон цөлмөж байна шүү дээ. Урт нэртэй хууль батлагдаад гурван жил болж байна. Улсын хэмжээнд лиценз эзэмшигч 464 байгууллага үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Үүний дөнгөж 76 нь Монголбанканд алтаа тушааж байна. 388 компани алтаа огт тушаахгүй байна. Дэлхийн зах зээл дээр нэг унци алт түүхэндээ байгаагүй их үнэд орж байна.
Ийм байхад компаниуд яагаад алтаа тушаахгүй байгаа юм. Тэр 388 компани алтаа хаашаа гаргаад байна. Цагдаа, тагнуулын байгууллагынхан юу хийгээд байгаа юм бэ. Ард түмний баялгийг хулгайлаад байхад хууль хяналтынхан юу ч хийхгүй байна. Төмрийн хүдрийн “Болд төмөр ерөө” хэдэн саяар нь төмрийн хүдэр гаргаж байна. Монголд ийм их баялаг байхад яагаад ядуу амьдраад байгаа юм.
Төсвийн хөрөнгөөр босгож байгаа барилгууд нь чанаргүй байна. Энэ Засгийн газар ер нь юу хийгээд байгаа юм бэ. Хийж байгаа ажил тэдэнд алга. Дорнод аймгаар жишээ авъя. 2007 онд тус аймагт хатуу хучилттай зам тавихаар болсон. Төсөв мөнгийг нь дөрвөн жил батлаад өгсөн. Одоо тэнд нэг метр зам тавигдаагүй байна. Энэ хооронд хувийн хэвшлийн хэдэн компани ашиг олж байна шүү дээ. Компаниуд ажил хийх нэрээр тендерийн “мөнгө” идэж байна. Тэдэнтэй хариуцлага тооцохгүй байна.
-Тэгэхээр одоо энэ Засгийн газрыг та огцруулах асуудал тавих уу?
-Ажил хийхгүй байгаа Засгийн газрыг огцруулахын төлөө шаардлагатай болгоныг хийнэ. Засгийн газарт ажил хийх хүсэл алга. Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдад би албан тоот илгээж байна. Ерөөсөө хариу өгөхгүй, авч хэлэлцэхгүй байна шүү дээ. Ажлаа хийхгүй байгаа юм чинь ямар ч хариу өгөх вэ дээ. Ерөнхийлөгч шагналын даамал болсон юм шиг сая наадмаар 100 мянган ширхэг 90 жилийн ойн медаль тараасан. Өөрөөр хэлбэл, Энэ медалиа хэнд өгснөө санахгүй болтлоо тарааж байна. АН, МАН-ыхан энэ медалиудыг халаасалж яваад, аймгуудаар тараалаа. Үүнийг нь дагаад хаа сайгүй хавтгайрсан архидалт болж байна. Монголын төрийн өндөрлөгүүд газар гишгэхээ байлаа. Хаашаа ч явсан онгоцоор нисч явдаг боллоо. Сүүлдээ үүнийг нь Төрийн өмчийн хорооны дарга Сугар дуурайж, онгоцоор наадам үзэж явдаг болсон байна лээ. Ингээд төрийн томчууд газар гишгэдэг нь, гал үлээдэг нь худлаа боллоо.

Я.Мөнгөнцэцэг

Ц.Шинэбаяр: Монгол Улсын эрх ашгаас урваагүй л бол намаас гарч, орох нь гайхаад байх хэрэг биш
Tweet
Bolod.mn